Schilder van het leven, Brabander in hart en nieren, exponent van het rijke roomse leven. Dat en meer was Jan Kruijsen (1874-1938), de kunstschilder die zich tot missie had gesteld om ‘oprechte’ kunst te maken die de mens werkelijk kon verheffen. Aan de basis daarvan lag zijn eigen onvervalste eerbied voor het boerenleven, zijn gelovigheid en zijn liefde voor het Brabantse land.
Zelfportret, olieverf op doek, 69 x 51 cm, collectie Museum Kruysenhuis/Joop Vullings, foto: Rini van Oirschot
Johannes (Jan) Kruijsen wordt op 9 oktober 1874 geboren in Liempde als oudste zoon van Petrus Kruijsen en Antonia van de Loo. Hij brengt zijn jeugd door in Boxtel en het naburige kerkdorp Lennisheuvel en laat al op vroege leeftijd een kunstzinnige aanleg zien. Na zijn diensttijd gaat Jan voor een jaar aan de slag bij het Boxtelse schildersatelier Peinture Bogaerts.
Zestien kinderen
Het is de enige vorm van artistieke opleiding die hij kent; als autodidact leert hij zichzelf het vak, maar het zou hem nooit veel erkenning bezorgen. Het grootste deel van zijn leven brengt Jan in armoede door. Op 29 november 1897 trouwt hij met de Boxtelse Barbara van Dijk (1878-1915). Uit dit huwelijk volgen zestien kinderen, waarvan er zeven de volwassenheid halen. Zijn oudste zoon Antoon Kruijsen (1898-1977) zou in Frankrijk vanaf de jaren twintig bekendheid verwerven als expressionistisch kunstenaar.
Het Heilig Bloedwonder, ca. 1924, olieverf op zachtboard, 207 x 234 cm, collectie Museum Boxtel, foto: Rini van Oirschot
Een herboren christen
Zijn rotsvaste geloof is het belangrijkste wat Jan op de been houdt als ‘zwoegend’ kunstenaar. Ondanks zijn armoede staat hij daardoor bekend als een levensgenieter met een eigenzinnige kijk op de wereld.In 1900 verhuist Jan naar Tilburg, waar hij kennismaakt met de missionarissen van Rooi Harten. Het is een keerpunt in zijn leven, want de eerder sterk antireligieuze Jan wordt nu een overijverige katholiek die de rest van zijn leven en kunst in dienst stelt voor het behoud van het katholieke geloof. Vanaf dat ogenblik schildert hij veelvuldig Bijbelse scènes, onder andere op kruiswegstaties en in kloosterrefters.
Ook onderhoudt hij sindsdien intensief contact met paters en pastoors uit de omgeving. Zij zijn onder de indruk van zijn oprechte, gulle karakter, maar net als met zijn schilderwerk, zoekt hij ook geen begeleiding in zijn devotie die soms door de geestelijken zelf(!) overdreven wordt gevonden.
In de Oude Toren
Van 1905 tot 1915 woont Jan met zijn gezin in Woensel, eerst aan de Boschdijk en vanaf 1911 in de Oude Toren. De kale torenruimte is echter nauwelijks geschikt voor bewoning en het leven is er voor de familie Kruijsen zeer zwaar. Zijn vrouw overlijdt er in het kraambed, tijdens bevalling van hun doodgeboren, zestiende kind. Ook twee andere van hun kinderen zouden in de Oude Toren binnen een week na elkaar overlijden.
Een uitweg wordt geboden door een anoniem gebleven zakenman uit Zutphen die Jan zevenhonderd gulden biedt voor een aantal van zijn werken. Jan is daardoor in staat om zijn kinderen in verschillende tehuizen onder te brengen en zelf de wijde wereld in te trekken.
Hanna Menzel, olieverf op doek, 54,9 x 46,6 cm, particuliere collectie, foto: Rini van Oirschot
Kees ‘de Scheur’, olieverf op doek, 46 x 61 cm, privécollectie Joop Vullings, foto: Martin van Wulfen
Een zwervend bestaan
Van 1915 tot 1921 zwerft Jan rond in Oost-Brabant en Limburg. Afwisselend is hij te vinden in Heeze, Weert, Meijel, Roermond, Beek en Valkenburg. In 1917 schildert hij in Roermond het portret van architect Pierre Cuypers ter gelegenheid van diens negentigste verjaardag. Vier jaar later, in 1921 is Jan op doorreis in Valkenburg, waar hij toevallig in aanraking komt met Henri Wijsbek (1880-1965), net als Kruijsen een Brabander en toegewijd katholiek. Henri is niet alleen begaan met Jans armoede, maar ziet in hem ook een begaafd kunstenaar. Het worden vrienden voor het leven die een jarenlange correspondentie onderhouden. Als kunsthandelaar en ondernemer in de Zuid-Limburgse mijnindustrie is Henri in staat om als mecenas voor Jan op te treden en zijn werk te promoten onder de industriëlen van de regio.
Jan blijft echter niet hangen in Valkenburg. Nog datzelfde jaar vertrekt hij naar het Duitse Neder-Silezië, tegenwoordig in het zuidwesten van Polen. Daar legt Jan het natuurschoon van het Reuzengebergte vast en ontmoet hij zijn tweede vrouw Martha Menzel, een oorlogsweduwe met een dochter. Met hen keert hij in het voorjaar van 1924 terug naar Nederland. Hij komt aan in Valkenburg, waar hij voor de plaatselijke ondernemer Emile Caselli een onderaardse zaal in het steenkoolmijnmuseum verfraait met portretten van Limburgse notabelen, in houtskool rechtstreeks op de mergelwanden aangebracht.
Oude Grintweg in Oirschot, olieverf op paneel, 74 x 60 cm, privécollectie Joop Vullings, foto: Martin van Wulfen
De Oirschotse jaren
Eind juli 1924 is Jan weer terug in Noord-Brabant en vestigt zich definitief in Oirschot, waar hij een boerderij betrekt in Boterwijk, aan het pelgrimspad naar de Heilige Eik. Nergens heeft Jan langer op dezelfde plaats gewoond dan hier en het is dan ook Oirschot waarmee hij sindsdien het sterkst wordt geassocieerd. Lokaal staat hij al snel bekend als “unnun aorige”, een eigenaardige door zijn openlijke geloofsijver, zijn koppigheid om ondanks zijn armoede te blijven schilderen en door zijn markante uitstraling met puntbaardje, breedgerande hoed, mantel en gespschoenen. Bovenal wordt hij in Oirschot herinnerd als een gastvrije mensenvriend.
Jan overlijdt na een kort ziekbed op 6 oktober 1938 in het Sint-Josephziekenhuis in Eindhoven, drie dagen voor zijn 64e verjaardag. Hij is begraven op het kerkhof van de Sint-Petrusparochie in Oirschot. Volgens Henri Wijsbek heeft Jan een oeuvre van ongeveer 3500 schilderijen en tekeningen achtergelaten.
Nieuw boek over Jan Kruijsen
Frank van Doorn heeft de biografie “Het leven is de grootste kunst. De Brabantse kunstschilder Jan Kruijsen (1874-1938)” geschreven. Meer info via secretaris@heemkundeboxtel.nl.
Bosgezicht, olieverf op doek, 74,2 x 89,5 cm, privécollectie J. Coolen, foto: Rini van Oirschot
Annemarie van Geloven
bhiczei op 14 november 2017 om 14:20
Prachtig geschreven collega Frank, dit indrukwekkende levensverhaal van kunstschilder Jan Kruijsen. Ik wens je een hele mooie boekpresentatie op 28 november 2017 toe en hoop dat heel veel mensen vanuit verschillende interesses je boek gaan lezen!
Frank van Doorn
bhiczei op 14 november 2017 om 15:47
Dank je wel, Annemarie! Ook ik ben zeer benieuwd naar de reacties.
Margot America
bhiczei op 15 november 2017 om 16:18
Wat 'n mooi verhaal, indrukwekkend! Maar ook de illustraties (schilderijen) zijn schitterend gekozen, zeer kleurrijk! Ik wens je veel plezier en succes tijdens de boekpresentatie Frank!
Frank van Doorn
bhiczei op 16 november 2017 om 08:37
Bedankt, Margot! Gaat helemaal goed komen!
Wilbert Kruijsen
zei op 21 november 2017 om 14:49
Als een Kruijsen maar dan van een andere tak, namelijk uit het Land van Cuijk, zou ik graag willen weten waar dit boek te bestellen is. Trouwens een prachtig verhaal.
Frank van Doorn
bhiczei op 21 november 2017 om 15:38
Dag Wilbert, dank voor je reactie. Het boek kun je rechtstreeks bij de uitgever bestellen. Zie daarvoor: www.picturespublishers.nl.
Ad van Zelst
zei op 23 november 2017 om 12:35
Mijn vader heeft me een boek nagelaten: "Herinneringen aan den genialen kunstenaar Jan Kruysen, geschreven door zijn vriend". Er staat dus geen naam in van de auteur. Is dat mogelijk Henri Wijsbek?
Wilbert Kruijsen
zei op 23 november 2017 om 12:39
Beste Frank van Doorn, nav je boek dat ik inmiddels besteld heb, het volgende. Ik neem aan dat je voor het boek enig genealogisch onderzoek gedaan hebt, naar oorsprong van Jan Kruijsen. IS dit op een of andere manier in te zien, of te bekomen?
Frank van Doorn
bhiczei op 23 november 2017 om 12:46
Dag Ad, het boek is inderdaad geschreven door Henri Wijsbek. Het is een jaar na het overlijden van Jan uitgegeven in Maastricht.
Frank van Doorn
bhiczei op 23 november 2017 om 13:08
Dag Wilbert, in het boek heb ik ook enige genealogische gegevens vermeld. De stamboom die in het boek is opgenomen, gaat terug tot zijn grootvader Joannes Kruijsen (1785-1858). Verder gaat het boek vooral in op Jans nazaten, aangezien daar meerdere kunstenaars tussen zitten. Zowel bij Museum Kruysenhuis in Oirschot als bij Heemkunde Boxtel hebben ze meer genealogische gegevens. Daar zou je ook eens kunnen informeren.
Jos Kruysen
zei op 26 november 2017 om 14:07
Als kleinzoon van opa Jan Kruysen verbaast het mij dat U Kruijsen met een ij schrijft en niet met een y zoals hij ook zijn schilderijen signeerde. Ik hoop U a. s. dinsdag te ontmoeten.
Frank van Doorn
bhiczei op 27 november 2017 om 08:41
Dag Jos, inderdaad komt de spellingsvariant 'Kruysen' veelvuldig voor. 'Kruijsen' wordt op zijn geboorteakte gehanteerd en heb ik om die reden aangehouden. In het boek maak ik er uiteraard wel vermelding van dat 'Kruysen' evengoed gebruikt kan worden. (Antoon Kruysen kennen we bijvoorbeeld uitsluitend met 'y').
Hopelijk tot dinsdag!
Wilbert Kruijsen
zei op 27 november 2017 om 09:49
Mijne heren, alom verwarring dus. Mijn vader Bernard Kruijsen (1921-2007) schreef zijn naam dan weer met y dan weer met ij, getuige het trouwboekje waar wij als in kinderen in staan. Als eerst geborene schreef hij Kruijsen met een ij, en toen hij ontdekte dat er ook een beroemde Kruysen in Brabant was, streepte hij met potlood de ij door en maakte er y van. Mijn 5 zussen zijn zo met een y door het leven aan het stappen, terwijl ik mijn naam met ij schrijf. Ook tijdens stamboomonderzoek naar de Kruijsens (geboortegronden Haps en Rijkevoort) kom ik veelvuldig deze verschrijvingen tegen, omdat het voor die tijden niet zo vreemd was hoe je je schreef, iedereen luisterde toch wel naar je naam. Aan Jos Kruysen heb ik de vraag of hij meer stamboomonderzoek gedaan heeft. Ik kan namelijk geen link ontdekken tussen de 2 takken.
Jos Kruysen
zei op 27 november 2017 om 10:30
Dag Wilbert, ik dacht in eerste instantie is jouw vader de zeer bekende bariton zanger Bernard Kruijsen maar gezien die in 1933 is geboren is dezelfde naam gewoon toeval. Ik heb geen enkel stamboomonderzoek verder gedaan. Ik schrijf Kruysen maar sta ook in het bevolkingsregister vermeld als Kruijsen. Mijn vader Harry ( Henri), wonende in Gemert, trok veel op met zijn zus Maria, wonende in Handel en als kleine jongen was ik daar vaak bij. Dus ik moet het hebben van mijn herinneringen en de verhalen van mijn vader.
Arnold van den Broek
zei op 29 november 2017 om 00:14
Het is een prachtig boek geworden Frank.
Frank van Doorn
bhiczei op 30 november 2017 om 08:28
Bedankt, Arnold! Ook ik ben heel blij met het eindresultaat.
Christ van Eekelen
zei op 1 december 2017 om 00:41
Ook ik vind het een prachtig resultaat. Hier mag je met recht trots op zijn Frank.
Frank van Doorn
bhiczei op 1 december 2017 om 08:44
Dank je wel, Christ!
Bernarda Wijsbek
zei op 26 november 2023 om 17:06
Ik ben de oudste dochter uit het tweede huwelijk van Henri Wijsbek en ken mijn vader als een lieve en beminnelijke man. Inderdaad, Jan Kruysen en mijn vader hadden een bijzondere band. Op zoek naar houvast na de ontwrichting van de maatschappij door de Eerste Wereldoorlog, vonden zij elkaar in de Kunst. Mijn vader heeft Jan Kruysen gestimuleerd door te gaan met diens bijzondere houtskooltekeningen, die bij mijn weten onbekend zijn voor de buitenwereld. Geïnspireerd op het Katholieke geloof en met een kunstzinnige vaardigheid zijn het portretten van mensen en geestelijken die Jan nooit heeft leren kennen maar toch een treffende gelijkenis vertonen.
Er is in de Valkenburg in de Model Steenkolenmijn, een zogenaamde Kruysen-galerij met hier bovengenoemde tekeningen die Kruysen met houtskool op mergel weergaf van gerenommeerde Limburgers.
Frank van Doorn
bhiczei op 27 november 2023 om 10:43
Hartelijk dank voor uw reactie, Bernarda. Uw vader heeft inderdaad veel voor Jan betekend en gunde hem meer erkenning dan hij uiteindelijk heeft gekregen. De ondergrondse Kruysen-galerij heb ik in 2015 voor mijn boek bezocht en is buitengewoon indrukwekkend. Inderdaad is het onbekend gebleven bij het grote publiek. Het kan met recht Kruysens meest duurzame werk worden genoemd; door het gebruik van ongeschikte materialen, zijn veel van zijn andere werken lang geleden al vergaan.
