Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Aalst
Den 11 Augustus 1899 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Eindhoven over Aalst naar Valkenswaard; vandaar naar Dommelen; vervolgens over Westerhoven naar Bergeyk; daarna terug naar Valkenswaard, alwaar ik den trein naar Den Bosch nam. Ik ontbeet te Valkenswaard in de herberg van Bots. Op het raadhuis te Aalst vond ik B. en W., met wie ik mij geruimen tijd onderhouden kon, doordat niemand zich voor de audientie had aangemeld.
Ik bracht met B. en W. een kort bezoek aan de openbare school, alwaar ik in de hoogste klasse eene les in het lezen bijwoonde; het onderwijs beviel mij wel. B. en W. waren uiterst tevreden over het hoofd der school, een jonge man, sinds ± een jr te Aalst benoemd. Hij is zeer streng en toch houden de kinderen veel van hem; vooral zorgt hij er ook voor, dat de kinderen zich op straat behoorlijk gedragen; volgens B. en W. moest dat onder het vorige schoolhoofd zeer veel te wenschen hebben overgelaten.
Daarna ging ik met B. en W. de eigendommen van de gemeente bekijken; Aalst heeft uitgestrekte heidevelden, gelegen tusschen Aalst en Heeze, ter plaatse van “Meeuwven” en “Aalsterhut”. De heide wordt gebruikt om te vlaggen en te turven; de opbrengst daarvan wordt jaarlijks minder; om de 15 jaren kan de heide afgevlagd worden; om de 25 tot 30 jaren kan men turven. B. en W. zouden gaarne vloeiweiden aanleggen; ze zagen op tegen de uitgave, omdat ze een lange aanvoersloot moesten maken. Ze waren bovendien niet zeker van den goeden uitslag. Ik gaf hen in overweging om van te voren zich een goed plan te laten maken door deskundigen, bijv. door de HeideMaatschappij, en om alleen tot uitvoering over te gaan, wanneer deskundigen hen den goeden uitslag durfden garandeeren.
Aalst bezit ook dennenbosschen (grove den, zoowel als fijne den) van welke enkele goed groeien; men blijft ijverig bosch aanleggen, in 1898 plantte men 80.000 stuks pluk mast; in 1899 hoopte men te komen tot 180.000 stuks. Men legt bosch aan, deels uit voordeel, deels om niet genoodzaakt te zijn om te bedeelen: het is dus eene manier van werkverschaffing.
Bij den aanleg der bosschen is het niet noodig, dat de grond omgezet wordt; er wordt een zeer ondiepe greppel gegraven; daarin plant men de jonge plantjes; deze zijn dan tevens tegen hevigen wind beschut. Als de mast een jaar of 4 oud is, wordt de grond weer gelijk gemaakt, en dus weer een beetje grond aan den voet van den stam op de wortels gebracht; dat schijnt den groei zeer te bevorderen.
De secretaris van Aalst is een eenvoudig, goedmoedig man; hij vertelde aan Klasens, dat hij meer dan voldoende betaald werd voor het werk, dat hij leverde. Dit neemt niet weg, dat hij zijne zaken goed in orde had. De aanzienlijkste ingezetene van Aalst is de wasbleeker Koster; volgens B. en W. is zijn zaak de grootste van de provincie, en moet hij enorme zaken doen met het buitenland, vooral met Rusland en met Frankrijk. Een der zoons van Koster is voortdurend voor zijns vaders zaak in Frankrijk (nog boven Parijs, zooals B. en W. zeiden) werkzaam.
Den 1 Juli 1903 kwam ik weer in Aalst. Van Eindhoven reed ik eerst naar Borkel; daarna ontbeet ik te Valkenswaard bij Bots (waar juist de inrichting tot een tamelijk groot hotel verbouwd wordt); vandaar ging ik naar Dommelen, en vervolgens naar Aalst, om ten slotte naar Eindhoven terug te rijden.
Voor de audientie had zich weer niemand aangemeld; ik had dus volop tijd om met B. en W. te praten. De zedelijkheid van de bevolking laat niet te wenschen over: geen gedwongen huwelijken (althans hoogst zelden); eveneens bijna nooit eene onwettige geboorte; geen herbergovertredingen wegens niet in acht nemen politieuur; geen openbare dronkenschap.
De bevolking, - die geheel en uitsluitend bestaat uit Katholieken - leeft rustig en vredig onder elkaar; sinds de wijziging der kieswet is er nog nooit gestemd: steeds – laatstelijk op 30 Juni ll. – werden de leden van den gemeenteraad bij candidaatstelling gekozen.
De raadsleden wonen nogal goed over de geheele gemeente verspreid: Klink woont op Laareind; Van Agt op Achtereind; wethouder v.d. Velden op het Slot; burgemeester Van Vorstenbosch, wethouder v.d. Sanden, en de raadsleden v.d. Ven en Koster wonen in de kom.
Men heeft nog geen vloeiweide aangelegd; men schrikt terug voor de kosten van een te graven aanvoersloot van 800 Meter; de opbrengst van slechts 2 H.A. welke voor vloeiweiden geschikt zijn, kan eene dergelijke uitgaaf niet goed maken. Men hoopt op den duur water meer in de buurt te krijgen, wanneer de nieuwe eigenaar van het kasteel te Heeze met zijne ontginningen meer in de buurt zal zijn gekomen; men hoopt dan het water te gebruiken, dat hem eerst gediend heeft.
Men blijft steeds bosch aanleggen; alles en alles te samen zal men nu een 20 H.A. hebben; meest alles jonge bosschen. De jacht op de gemeentegronden brengt slechts f. 35 op; verhuurd aan Swane te Waalre. Met een beroep op Helvoirt, Schijndel enz. heb ik B. en W. geraden het onderhoud der waterleidingen ten laste van de gemeente te nemen; het schijnt, dat de Heeren daar nogal ooren naar hadden. Men klaagt over de groote onderhoudskosten van den weg Aalst-Waalre; men beweert, dat het opzicht bij den aanleg van den weg slecht was, en dat de keien daardoor te ver van elkaar liggen.
Geneeskundige is Dr. Sala uit Stratum; voor de vaccinatie krijgt hij f. 40; voor de doodschouw wordt hij per visite betaald; voor verpleging van de armen wordt hij door het armbestuur betaald. De toestand van de behoeftige klasse is gunstig; het algemeen armbestuur kan met zijne jaarlijksche revenuën ruim toe. Gedwongen winkelnering komt in Aalst niet voor.
B. en W. beweerden, dat de vroegere pastoor steeds gepot had, en dat, nu deze overleden was, diens opvolger eene nieuwe kerk wilde bouwen; de oude was leelijk, hecht en sterk, en groot genoeg voor de behoefte. Ik gaf toen den burgemeester, die kerkmeester is, in bedenking, te trachten een liefdehuis te verkrijgen, in plaats van eene nieuwe kerk; bij de oprichting van een liefdehuis zijn de belangen van de gemeente zoo nauw betrokken, zoowel finantieel, door ontlasting van de openbare school, als zedelijk om den gelukkigen invloed die bij de opvoeding door liefdezusters van deze op de bevolking uitgaat.
B. en W. vertelden mij dat het hoofd der school eene vrij gefortuneerde vrouw had gehuwd, de dochter van den haarteut Borrenbergen uit Stratum. Borrenbergen, afkomstig uit Bergeyk, heeft door het koopen van haar in Duitschland, en het verkoopen van dat haar in New York, een groot fortuin gemaakt, en heeft zich thans eene mooie villa gebouwd in Stratum. De onderwijzerswoning was niet voldoende voor de vrouw van het hoofd der school; die zal nu door het schoolhoofd verhuurd worden, terwijl hij zelf eene groote villa met mooien tuin voor eene betrekkelijk kleine prijs aankocht. Het raadhuis te Aalst is vergeven van de mieren; men sprak er in vollen ernst over, het om die reden af te breken.
Den 18 Maart 1907 kwam ik weer in Aalst; vanuit Den Bosch had ik eerst Stratum bezocht; later ging ik nog naar Waalre; van Aalst-Waalre keerde ik ’s avonds naar Den Bosch terug. Voor de audientie had zich niemand aangemeld. Van B. en W. vernam ik, dat men eindelijk was begonnen met den aanleg van natuurweiden; men had dezen winter 5½ H.A. door de Heide Mij. laten in orde brengen, welke in Mei zouden bezaaid worden; per H.A. zoude de kosten ± f.180 bedragen; men stelde zich van de onderneming veel succes voor.
Bij B. en W. sterk aangedrongen op het aanleggen van een uitvoerig register der gemeentelijke bezittingen, waarin alle détails omtrent de exploitatie der verschillende perceelen accuraat en uitvoerig worden beschreven. Men blijft ook nog steeds bosch aanleggen; korts brandde een 4-jarig bosch af; desniettegenstaande wil men zich toch niet tegen brand verzekeren, omdat de premie zoo hoog is.
Men gaf aan den pastoor f. 1.200 in de kosten van den bouw van zijne nieuwe kerk; kosten van klok opwinden enz. tot nu toe door de gemeente betaald met f. 60 per jaar, komen in het vervolg ten laste van de kerk. Sterk aangedrongen op den bouw van een nieuw Raadhuis; het tegenwoordige is te klein; vergaat van vocht en zit vol mieren; men denkt er sterk over om daartoe over te gaan, maar heeft geen goede plaats om te bouwen; de grond om het tegenwoordige Raadhuis behoort aan den wasbleeker Koster; deze bood f. 500 voor het plekje grond, waarop het Raadhuis staat; hij zou dat Raadhuis gaarne amoveeren, om daardoor het gezicht te krijgen vanuit zijn nieuw gebouwde woning op den Rijksweg; ik geloof wel, dat er binnenkort een nieuw Raadhuis zal verrijzen.
Er hebben zich Fransche zusters in de gemeente gevestigd; nu eenige van die Zusters Hollandsch geleerd hebben, werd door haar eene bewaarschool, en eene naai- en breischool opgericht; men hoopt zeer, dat zij ook eene leerschool zullen openen. Moraliteit van de bevolking blijft groot; geen drankmisbruik, geen gedwongen huwelijken, geen onwettige geboorten, geen abnormaal groote kindersterfte. Armoede wordt niet geleden; de woningen, ook de minste, zijn volgens B. en W. zeer behoorlijk.
Men was zeer ingenomen met de omstandigheid, dat het nieuwe provinciale Reglement het onderhoud van de waterleidingen op de gemeente had gebracht, al zag men ook wat op tegen de onkosten, welke daartengevolge de gemeente gedurende de eerste pr jaren vooral, zou moeten maken. Bij den bouw der nieuwe kerk had de kunstweg Aalst-Waalre veel geleden; sinds een pr jaren kocht men jaarlijks groote keien (16 x 16), en straatte die in de meest zandige gedeelten van de weg; die bleven daar beter liggen, dan de kleine keitjes van den weg, bij het vervoer van zware vrachten. Men meende dit jaar (1907) den weg weer over zijn geheele lengte in bepaald goeden staat te krijgen.
Nu de oude Roomsche kerk wordt afgebroken moet men een nieuw lijkenhuisje bouwen; het ouden lijkenhuisje was nl. tegen de oude kerk aangebouwd. Binnenkort hoopt men daartoe over te gaan.
Den 28 April 1911 bezocht ik Waalre, Aalst en Gestel. Aan het station te Aalst-Waalre vond ik mijn rijtuig. ’s Avonds keerde ik via Eindhoven naar ’s Bosch terug. Sinds mijn vorig bezoek kwam er eene nieuwe Roomsche kerk, benevens een liefdehuis (Zusters van Veghel); op de openbare school, die te klein geworden was, is thans weer volop plaats; gemeente gaf f. 4.000 voor liefdehuis.
Binnen 14 dagen zal de besteding plaats hebben van een nieuw Raadhuis; de plannen werden ontworpen door Koker, den gemeente-architect van Eindhoven. Ik maakte er aanmerking op, dat er maar ééne stookplaats kwam, nl in de Raadszaal, en dat de secretarie niet verwarmd kon worden; bovendien was er niet voldoende gerekend op kastruimte, tot berging van stukken, materieel en archief.
Gemeente heeft thans 10 H.A. ontgonnen tot natuurweide; dat zal ± f. 2.000 gekost hebben; jaarlijks strooit men nog voor f. 108 kunstmest, terwijl de verpachting ruim f. 400 opbrengt. Voor rente en aflossing blijft dus f. 300 beschikbaar. Bovendien plantte men langs de weiden canada’s, die zeer goed groeien, en later een aardig kapitaal zullen vertegenwoordigen.
Gemeente heeft een groote 30 H.A. mast, vooral jonge bosschen, die het goed doen; men wil dit jaar wat oud hout laten vallen om daarmede den bouw van het nieuwe Raadhuis te betalen. Men klaagt over het water; de Gennepsche watermolen doet veel kwaad, maar nog veel meer die te Eindhoven; men houdt de sluis te Eindhoven veel te lang gesloten; middelerwijl komen heel wat beemden enz. onder water; trekt Eindhoven de sluizen, dan is men in Aalst in een dag of drie het water kwijt.
Er is in Aalst alleen eene burgerlijke begraafplaats, die echter geheel als eene Katholieke begraafplaats is ingericht, met een Calvarieberg enz. Onder den Calvarieberg is het lijkenhuisje. Het gaat den menschen in Aalst goed; de bloeiende industrie draagt daartoe wel bij; armoede wordt er niet geleden; de algemeene toestand der behoeftige klasse is gunstig. De menschen wonen meestal in eigen woningen; die gehuurd wonen betalen f. 1 tot f. 1.15.
Voor Staatsboschbeheer voelt men niets; men blijft gaarne baas in eigen huis. De Fransche Zusters zijn weer vertrokken; ze vonden in Aalst geen bestaan; zij gingen gedeeltelijk naar Limburg, en werden gedeeltelijk verdeeld over verschillende kloosters in België.
Den 27 Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Eindhoven de gemeenten Aalst, Dommelen en Riethoven. Het is de laatste maal, dat ik daar burgemeester Van Vorstenbosch ontmoet; hij heeft nl. ontslag gevraagd. Hij had zich met moeite nog de trappen van het Raadhuis opgewerkt: hij lijdt nl in hevige mate aan rheumatiek en loopt op twee stokken. Met hem gaat een goed ambtenaar heen; dertig jaar heeft hij eerlijk en trouw naar best vermogen de belangen van de gemeente Aalst behartigd.
Hij heeft maar één wensch, nl dat de gemeentesecretaris van Aalst, de Heer Van Dommelen, hem als burgemeester moge opvolgen; doordat Van Dommelen met zijn dochter verloofd is, bleef dan voor hem de band met de gemeente Aalst ook nog eeniger mate bestaan.
De industrie heeft geen reden van klagen; de schoenfabriek, die wegens de tijdsomstandigheden een jr stop gezet werd, werkt weer evenals voorheen, en schijnt volop orders – vooral voor het leger – te hebben. De wasbleekerij gaat buitengewoon goed; de drie firmanten Koster, vader en twee zoons, wonen in drie mooie villa’s aan het keurige plein te Aalst; naar hun doen en laten te oordeelen, moeten ze veel geld verdienen.
De wasscherij en weverij is nog wel geen groote zaak; maar jaarlijks wordt er uitgebreid en bijgebouwd, wel een bewijs, dat het de menschen goed gaat. De messenmakerij is het eigendom van een der twee wethouders, die met eigen volk de zaak drijft; hij heeft nog voor een jr grondstof in het voren; als dan de oorlog niet uit is, zal hij wel moeten stop zetten; hij vreest nl. geen onbewerkt staal uit Duitschland te zullen kunnen krijgen.
De beschrijving van de exploitatie der gemeentelijke bezittingen heeft de burgemeester, ten gevolge van de drukte der tijdsomstandigheden, niet bij kunnen houden. De finantieele resultaten zijn gunstig. Er zijn 12 H.A. natuurweiden, ± 50 H.A. dennenbosch en circa 600 canada’s. Het gaat den boeren nogal goed; zij zijn met 130 koeien aangesloten aan de stoomzuivelfabriek te Valkenswaard. Een viertal boerderijen langs de Dommel hadden waterschade ten gevolge van het hooge water. Het nieuwe Raadhuis is een net gebouwtje, dat voor de gemeente voldoende ruimte biedt: secretarie, raadszaal, en kamer voor het kadaster. Daaronder gelegenheid tot berging van kunstmest.
Den 14 Augustus 1920 kwam ik weer in Aalst. De gemeenteraadsverkiezingen 1919 brachten twee nieuwe Raadsleden, beide arbeider; en twee andere wethouders. Ook hier is de woningnood groot; men bouwde 12 arbeiderswoningen; dat kost de gemeente 50 jr lang 12 x f. 60 = f. 720. Op den duur zullen er nog wel een pr woningen moeten bijkomen.
Gemeente is druk aan het ontginnen en is daarmede buitengewoon gelukkig geweest. Zij bouwde bovendien eene boerderij en verhuurde die met 30 H.A. grond aan een rijke boer uit de Beemster; deze betaalt 6% van de stichtingskosten van de boerderij, en bovendien per H.A. de eerste drie jaren f. 10,- en de volgende 25 jaren f. 40,-. Het laagspanningsnet voor de elektriciteit kost ± f. 9.000; men rekent, dat het bedrijf zich na drie jaar zal dekken.
 Het gebouw van de Maple Farm, 1928 (bron: RHCe) |
Saane te Roosendaal had veel geld voorgeschoten aan Maple Farm te Seppe (Oudenbosch); de zaak marcheerde niet; om zijn geld te redden werd er eene Naaml. Vennootschap opgericht; daarin werden ingebracht de kweekerij te Seppe en die onder Stratum (Aalst); Saane garandeerde het eerste jr 6%; dat is uitbetaald; nadien geen dividend was verdiend. Maple Farm huurde zeer duur 9½ H.A. door Aalst ontgonnen gronden.
Geen waterschade; ook niet van de watermolens te Gennep en Eindhoven; de gronden langs de Tongreep lijden veeleer van de droogte. Aalst geeft geen subsidie aan armbestuur; eene afdeeling van het Wit-Gele Kruis is in wording. Aalst wil zelfstandig blijven; de finantien maken dat mogelijk. Voor eene vereeniging met welke gemeente ook, voelt men niets. De hoofdelijke omslag bedraagt f. 5000.- = 1 7/10%.
Als de canada’s welke langs de wegen staan, gehakt zullen zijn, wil men geen nieuwe planten; ze bederven de wegen. Het gaat den boeren vrij goed; aantal koeien blijft stationair; er heerscht nog al mond- en klauwzeer; gelukkig geen kwaadaardige soort.
Schoolhoofd Senecaut, 1899-1922 (bron: 
De wasblekerij van Koster, ca. 1930 (bron: 
Burgemeester Vorstenbosch, 1886-1916 (bron: 
De oude kerk te Aalst (bron: 
De O.L.V Presentatiekerk, ca. 1910 (bron: 
Station Aalst-Waalre, ca. 1905 (foto: A.F. van Beurden, bron: 
Burgemeester Van Dommelen, 1916-1922 (bron:
De weverij van Heezemans, ca. 1935 (bron: 
