Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Bladel c.a.
Den 22 Augustus 1899 bezocht ik deze gemeente. Ik reed vanaf het hotel te Eersel naar Vessem; vandaar naar Hoogeloon, alwaar ik ontbeet in de herberg van Kerkhoff. Daarna naar Bladel; en vervolgens over Reusel en Bladel terug naar Eersel.
Op het raadhuis vond ik B. en W. De burgemeester vond het noodig een speech af te steken. Ik werd in eene kamer onder in huis ontvangen, het plafond van de Raadzaal was juist ingestort, en kon ik deswege dus boven niet ontvangen worden. Op mijne audientie verscheen notaris Coolen, de opvolger van v. Baar. Hij was te Bladel zeer tevreden: terwijl Van Baar in 1898 niet meer dan 92 acten had opgemaakt, waren er nu in 3 maanden te zijnen overstaan reeds 51 verleden; hij rekende de eerste drie jaren minsten f. 2.000 te maken; na 4 of 5 jaren hoopte hij het tot f. 2.500 à f. 3.000 te brengen. Volgens hem kon notaris Van Baar niet met de boeren omgaan; toen dan ook notaris Hordijk in Vessem kwam, deed deze dadelijk veel afbreuk aan de praktijk van notaris Van Baar. Coolen had nu reeds verkoopingen in Hulsel en in Netersel, plaatsen, in welke Van Baar in geen tijd geweest was. Coolen hoopte op den duur Hordijk uit Mierde te verdringen; vooralsnog had hij daar alles; op zijn fiets reed hij de boeren rond; hij werkte beneden het tarief, zoodat hij verkoopingen hield, waarbij hij beslist geen geld moest toeleggen.
Ds. Wiertsz van Coehoorn, sinds 1 jr predikant te Bladel, had eene kudde van 120 zielen te hoeden; daaronder waren een zestal hoevenaars van de Maatschappij tot Bevordering van Welstand onder Landlieden in Noord Brabant. Hij wilde in Bladel straatverlichting hebben. A. van Sas kwam zich beklagen over de provincie, die volgens hem wederrechtelijk een stuk grond in bezit had genomen, dat hem behoorde. Ik ging met den man naar het terrein, en liet mij aldaar aanwijzing geven van zijn beweren; hij staafde zijne aanspraken met een kadastraal extract, afgegeven toen in 1893 het perceel verkocht werd. Toen hij mij te kennen gaf, dat hij in 1893 een strook grond ter breedte van 75 c.M. gekocht zou hebben welke vóór de brouwerij zouden liggen ter plaatse waar nu de openbare weg ligt, toen toonde ik hem uit de kaart (het eenige door hem geproduceerde bewijsstuk) aan, dat hij ongelijk had; op zijn kadastraal extract van 1893 stond de muur van de brouwerij aangegeven als de grens, tusschen het verkochte perceel en den provincialen weg; van een strook van 75 c.M. bleek op de kaart van v. Sas niets.
Ik kan natuurlijk niet nagaan, of misschien in vroegere jaren daar ter plaatse een strookje grond gelegen heeft vóór de brouwerij; maar in ieder geval heeft Van Sas dat strookje grond niet gekocht in 1893; op een dergelijk stukje grond heeft van Sas dus in geen geval aanspraak. Toen ik met Van Sas ter zake stond te praten, maakte deze zich zóó boos, en begon hij zóó hard te spreken, dat half Bladel kwam uitgeloopen, om, in wijden kring om ons heen, toe te luisteren. Ik was gedwongen, mij in een naburig huis te begeven, omdat het onmogelijk was met Van Sas op straat te praten.
De sigarenindustrie in Bladel breidt zich sterk uit; daar zijn nu een goede 100 sigarenmakers; door elkaar zullen ze ± f. 6 ’s weeks verdienen. Het begint in Bladel in zwang te komen, dat sigarenmakers bij hun ouders kostgeld verteren, f. 3 à f. 3,50; de rest houden ze dan voor zich zelve en spelen daarvan mooi weer; ’s Zondags zijn ze niet uit de herbergen te slaan!
 Burgemeester Coolen, 1886-1924 (bron: RHCe) |
Van den burgemeester vernam ik tot mijne stomme verbazing, dat hij met kermis nachtpermissie gaf tot 2 uur ’s nachts! De burgemeester is ongehuwd; hij schijnt een goed administrateur; hij gaat drie maal ’s weeks naar Reusel, om daar het secretariewerk te doen; de burgemeester-secretaris in die gemeente (Willekens) heeft het met zijne sigarenfabriek, op welke ± 100 man werken, wat volhandig.
De audientie + de geschiedenis met Van Sas namen zooveel tijd, dat ik bijna geen gelegenheid had, om met B. en W. te praten. Ik hoorde ook hier de gewone klacht, dat de boeren, gedeeltelijk ten gevolge van de zich ontwikkelende industrie, geen knechts en meiden konden krijgen; dat het den boeren slecht ging, en dat, hoewel de coöperatieve roomboter fabriek eenige verbetering in den toestand had gebracht, de jonge boeren niet durfden trouwen en eene eigen boerderij beginnen.
Den 3 April 1907 kwam ik weer in Bladel; vanuit Eindhoven had ik eerst Hooge Mierde bezocht en vervolgens Reusel; te Bladel nam ik ten slotte weer den tram naar Eindhoven. Ik verleende audientie aan notaris Coolen, die zich zeer beklaagde, dat het notariaat Eersel weer was aangevuld; had hij kunnen voorzien, dat zulks zou geschieden, dan had hij nooit om Bladel gevraagd. De notaris te Eersel had op het oogenblik een betere praktijk dan Coolen. Notaris Hordijk zat hem erg in den weg; terwijl deze f. 6.000 à f. 7.000 maakte kwam Coolen niet verder dan f. 2.000. –
Ds. Wiertz van Coehoorn kwam zijne opwachting maken; hij klaagde bovendien over de nadeelen, door den Casterenschen watermolen aan de bovenliggende landerijen veroorzaakt; ik gaf hem in overweging om te trachten de Casterensche watermolen door Hoogeloon en Bladel, met finantieelen steun van de direct belanghebbenden, te doen aankoopen; ik legde hem uit, op welke wijze indertijd de Erpsche watermolen was afgekocht. Verder vroeg hij – in het belang van zijn neef, den inspecteur van politie Wiertz van Coehoorn te ’s Bosch – hoe de benoeming van een Commissaris van Politie in zijn werk ging.
De moraliteit van de bevolking blijft goed, veel beter dan te Reusel en te Hapert. Drankgebruik is matig; drankmisbruik zoo goed als niet; geen gedwongen huwelijken, geen onechte geboorten. Het politieuur in de herbergen is ’s winters 10 uur, ’s zomers 11 uur; volgens politieverordening kan burgemeester verlengen tot hoogstens 12 uur; dit komt slechts hoogst zelden voor, zelfs bij de kermis niet; vrouwen komen niet in de herberg.
De Heeren voelden zich bezwaard, dat het onderhoud der waterleidingen ten laste der gemeente gebracht was; men had nu reeds moeielijkheden met Hoogeloon, over het ruimen van een riviertje, dat de twee gemeenten scheidde. Hoogeloon wilde dat niet gemeenschappelijk doen, maar meer dan de helft der kosten ten laste van Bladel brengen. Men voelde weinig voor het aannemen van Staatshulp bij ontginning van de woeste gronden; men bleef liever baas in eigen huis. Er sterk op aangedrongen, dat er een staat zal worden aangelegd omvattende alle mogelijke bijzonderheden betrekkelijk de ontginning en de exploitatie der gemeentelijke bezittingen.
 Het ontginnen door middel van diepploegen (bron: RHCe) |
In verband met de omstandigheid, dat op gouvernement in den laatsten tijd herhaaldelijk geklaagd werd over den slechten toestand der wegen, heb ik bij B. en W. en vooral bij den burgemeester sterk aangedrongen, dat daarin toch afdoende verbetering zou worden gebracht, door tenminste de toegangswegen naar de kom, en de wegen en voetpaden in de kom behoorlijk in orde te brengen. Ook zonder die wegen te verharden, kan men toch wel het een en ander doen, waardoor aan gegronde klachten werd tegemoet gekomen.
 Pastoor Boex, ca. 1920 (bron: RHCe) |
Den 20 April 1911 bezocht ik Reusel en Bladel; van Eindhoven uit ging ik er per tram heen; in Reusel vond ik mijn rijtuig, waarmede ik later naar Eindhoven terugkeerde. De deken van Bladel, de Heer Baex, had eindelooze klachten tegen den burgemeester; die Heeren zijn blijkbaar te groot voor elkaar; samenwerking ontbreekt helaas. Volgens den Heer Baex is de burgemeester zeer goed katholiek; hij komt bijv. dagelijksch in de H. Mis. Maar hij wil te veel alleen baas zijn, heeft een volgzamen raad en trekt zich van den deken niets aan. Uit ons gesprek heb ik opgemaakt, dat het conflict zijn oorzaak vindt in de omstandigheid, dat de burgemeester niet gevlagd heeft, toen het bericht kwam, dat pastoor Baex tot deken benoemd was. De deken zeide wel, dat hij zich dat niet aangetrokken had, maar hij vond het toch noodig, mij dat dadelijk te vertellen.
Notaris Coolen hoopte, dat de notarieele vacature Vessem niet vervuld zou worden; hij vroeg niet om naar Vessem overgeplaatst te worden, omdat een groot deel van de praktijk van Notaris Hordijk in Hilvarenbeek lag. Notaris Huysmans te Hilvarenbeek is 61 jaar; wanneer deze komt te vallen, verliest Vessem de praktijk in Hilvarenbeek, en wordt slechter dan Bladel. Het was voor hem een groote tegenvaller geweest, dat een notaris in een ander kanton, nl. de notaris te Eersel belast was geworden met het bewaren van het protocol van notaris Hordijk; deze beschikking was genomen op uitdrukkelijk verzoek van notaris Hordijk, omdat de notaris van Eersel, tijdens de ziekte van Hordijk, diens kantoor had helpen beheeren, en daardoor met de loopende zaken bekend was geworden.
Burgemeester heeft een uitvoerigen staat aangelegd omtrent de exploitatie der gemeentelijke bezittingen; hij heeft zich daaraan veel moeite gegeven. Men is met de Regeering in onderhandeling getreden over de ontginning der heide door het Staatsboschbeheer; men heeft nog honderden hectaren heide geschikt ter ontginning.
De landwegen en de waterleidingen laten veel te wenschen over; daarover vele klachten ter audientie. Den burgemeester ernstig op het hart gedrukt, voor een en andere zooveel mogelijk te zorgen; als de hoofdwaterleidingen verbeterd moeten worden, laat men zich dienaangaande dan verstaan met de naburige gemeenten, en desnoods finantieele hulp aan de provincie vragen. Bij de Raam heeft de provincie geholpen; waarom zou zij het hier niet doen? Als de waterleidingen het water tijdig kunnen afvoeren, dan zullen de landwegen uit den aard der zaak minder last van water ondervinden, en in beteren staat kunnen worden onderhouden. Als men geen geld heeft om voor Netersel een harden weg te maken, laat men dan een fietspad aanleggen, de provincie geeft 50% subsidie!
Er wonen 136 sigarenmakers in Bladel; over het algemeen geschikte ordelijke menschen; van socialisme heeft men geen last. Op een viertal stallen heerscht mond-en-klauwzeer; de burgemeester heeft daar veel last mede, vooral doordat de menschen meenen, dat al die bewakingsvoorschriften door den burgemeester werden uitgedacht, van hem uitgaan. Dertien marechaussee zijn met de bewaking belast.
Aan herhalingsonderwijs nemen slechts twee kinderen deel; B. en W. op het hart gebonden om toch te trachten, de ouders te bewegen, hunne kinderen naar de herhalingsschool te zenden; het is het eenige, wat men de kinderen kan mede geven voor hun latere leven; wat op de gewone school geleerd werd, is zoo spoedig geheel vergeten, wanneer het niet in de herhalingsschool onderhouden wordt!
Den 16 Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Eindhoven de gemeenten Bladel en Reusel. De sigarenfabrikanten maken goede zaken. Bij het uitbreken van den oorlog hadden zij een grooten voorraad grondstoffen. Vandaar, dat zij niet zoo getroffen werden door de huidige hooge prijzen. De sigarenmakers, die niet bijzonder bekwaam zijn, verdienen tegenwoordig ± f. 10. Zij wonen meestal in eigen woningen; hun geest is vrij goed. De moraliteit gaat achteruit; in de laatste 6 maanden 2 onwettige geboorten. Drankgebruik redelijk; drankmisbruik weinig; tappen zonder vergunning komt haast niet voor; in den laatsten tijd werden zeven bierhuizen opgedoekt. De groote boeren maken goede zaken; den kleinen boeren gaat het slecht.
 Stoomzuivelfabriek St. Isidorus. Gebouwd in 1916. (Collectie PNB, 1990) |
Voor de ontginning van de gemeentelijke bezittingen is de burgemeester thans bij het Staatsboschbeheer terecht gekomen. Hij roemt het zeer. In de Raadszaal hingen vier mooie kaarten van het gemeentelijk bezit. Men verlangt sterk naar de verharding van diverse wegen; het kost groote moeite, om de diverse gemeentebesturen tot overeenstemming te brengen. Naar men meende, was de overeenstemming met Mierde bereikt; nu lagen de stukken sinds Maart te Hoogeloon; men hoorde daarvan sinds niet meer.
Er is een coöperatieve stoomzuivelfabriek in aanbouw voor Reusel, Hulsel, Bladel, Hapert en Netersel. Ook daarvoor is het dringend noodig, dat er een harde weg komt; zonder dezen zullen de boeren uit Hulsel en Netersel des winters de fabriek met hun melk niet kunnen bereiken.
Ik heb nog eens aangedrongen, om met de naburige gemeenten samen te werken tot verbetering van de waterleidingen (vooral van de Groote Beerse), tot afkoop van den Casterenschen watermolen, enz.; als het water geregeld weg kan, dan worden de wegen des winters niet zoo nat.
Van de inkwartiering heeft men niet veel last gehad; alleen bereikten den burgemeester somtijds klachten over kleine diefstallen, waarvan de militairen verdacht werden. Het smokkelen is niet erg; de smokkelhandel wordt uitsluitend gedreven door Belgen. Er zijn nog een dertigtal Belgen in de gemeente; die verdienen, vooral als sigarenmaker, hun eigen kost.
Het werk ter secretarie was weer buitengewoon goed in orde. De burgemeester is een zeer verdienstelijk gemeentesecretaris.
Den 10 Augustus 1920 kwam ik weer in Bladel. De verkiezingen van 1919 brachten zes nieuwe raadsleden, twee nieuwe wethouders. Burgemeester Coolen bedankte als secretaris; in die plaats werd benoemd de heer Goossens uit Deurne. Deze is blijkbaar weinig geschikt: de administratie ter secretarie liet veel te wenschen over. De inlichtingen, mij door Robbers verstrekt, waren ongunstig; bijv. de gemeente had groote behoefte aan kasgeld; in eene spoedeischende vergadering werd deswege een besluit genomen; eerst ongeveer drie weken later ging het besluit ter goedkeuring naar G.S. Hoewel hij reeds een jaar in Bladel in functie is, wist hij nog den weg niet in de stukken ter secretarie, en moest de burgemeester telkens te hulp worden geroepen om een door Robbers gevraagd stuk te vinden!
 Secretaris Goossens, later burgemeester van 1924-1951 (bron: RHCe) |
Ook hier woningnood; 10 woningen zullen ± f. 63.000 kosten; het beteekent eene jaarlijksche uitgave van f. 700,- voor de gemeente. Voor vereeniging met Hoogeloon voelt de burgemeester niets; de twee wethouders en de gemeenteraad veel. Ik heb sterk gepleit voor eene vereeniging.
Groote werkeloosheid ten gevolge van de malaise in de sigarenindustrie; het getal “uitgetrokken” sigarenmakers kan wel tot 80 stijgen! Twee bestuursleden van den bond komen steun vragen op dat de ontworpen harde wegen spoedig mogen besteed worden en er op die wijze werk komt.
Hevige klachten over het slechte onderhoud van de Beerze; deze ligt op de grens van Bladel en Hoogeloon. Naar ik later te Hoogeloon vernam, voelt men in Bladel niets voor het in orde brengen van de rivier, en liet Bladel verzoeken het reinigen te staken, toen Hoogeloon daarmede bezig was.
De burgemeester van Bladel wordt oud; hij past zich bovendien slecht aan aan de tegenwoordige verhoudingen. M.i. zal het moeielijk zijn, hem in 1922 ter herbenoeming voor te dragen.
Den 15 Juli 1924 kwam ik weer in Bladel. De nieuwe burgemeester “Goossens” heeft het erg druk: Vooreerst is men bezig Bladel te electrificeeren; den 1 September moet het net klaar zijn. Het transformatorhuisje staat aan den kant op het marktplein. Vervolgens is men begonnen met den aanleg van den harden weg Bladel-Hulsel-Mierde. De weg takt aan het marktplein van den provincialen weg af; loopt dan midden over het marktplein, langs het huis van den notaris enz. naar Hulsel. Met de aarden baan is men reeds een goed eind op streek. Steenen zijn er echter nog niet aangevoerd.
 Het marktplein van Bladel (bron: RHCe) |
Het vroeger zoo aardige marktplein ziet er desolaat uit: alle boomen geveld, op de mooie groote linde na. Geraden, een deskundige te raadplegen, om, zoo mogelijk, in de toekomst weer een aardig typisch marktplein te krijgen. De Provincie zal Bladel zeker ter wille zijn, wanneer Bladel daar langs den weg eene bijzondere beplanting zou willen aanleggen. Er wordt nog veel waterschade ondervonden langs de Groote Beerze. Deze wordt dit jaar voor het eerst door Bladel gezuiverd vanaf den provincialen weg tot de grens van Beers, op kosten van het waterschap van den Dommel. Ook van den Casterenschen watermolen wordt veel waterschade ondervonden. Volgens B. en W. veroorzaakt de watermolenaar die schade opzettelijk, om den boeren sterk naar den afkoop van dien molen te doen verlangen. Terwijl de molen ± f. 2.000 waard zou zijn, zou de molenaar rekenen op eene afkoopsom van f. 30.000!
Het gaat den boeren goed; de sigarenfabrieken maken bijzonder goede zaken; sinds twee jaar is er heel geen werkeloosheid. Het Staatsboschbeheer beboschte tot nu toe 100 H.A.; contracteerde voor nog 130 H.A. Behalve dat heeft Bladel nog 225 H.A. bosch, en blijft dat boschbezit nog voortdurend uitbreiden; in 1924 werden nog 6½ H.A. opgeplant. Beschrijving exploitatie gemeentelijke bezittingen tot 1923 bijgehouden; na dien niet meer. Winkelman (van het Staatsboschbedrijf) is met eene geheel nieuwe beschrijving bezig.
Bij de laatste raadsverkiezing werden 4 raadsleden afgestemd en 2 nieuwe wethouders gekozen. Dokter Zijlmans betaalt 5% van de kosten van de voor hem gebouwde woning (± f. 1.250,-).
