Chat is online op maandag t/m vrijdag van 10.00 - 16.00 uur en van 19.00 - 22.00 uur.
Op dit moment zijn we offline. Je kunt je vraag stellen via e-mail of WhatsApp: 06-12887717 (alleen berichtjes)
Meer informatie over de chat-service? Klik hier
Chat is online op maandag t/m vrijdag van 10.00 - 16.00 uur en van 19.00 - 22.00 uur.
Op dit moment zijn we offline. Je kunt je vraag stellen via e-mail of WhatsApp: 06-12887717 (alleen berichtjes)
Meer informatie over de chat-service? Klik hier
Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Den 16den. Augustus 1898 bezocht ik deze gemeente; ik reed van ’s Bosch naar Den Dungen; vandaar naar St. Michielsgestel; vervolgens naar Schijndel, en eindelijk weer terug naar ’s Bosch. Even voorbij “den Nijvelaar” wachtte mij een eerewacht op; het hoofd der school heette mij daar welkom. In optocht ging het toen naar het Gemeentehuis, alwaar B. en W. mij opwachtten.
Op mijne audientie verschenen pastoor en kapelaan, en later het hoofd der school. Van dezen laatste (Groos genaamd), vernam ik, dat de secretaris geen mooie rol speelde tegenover den burgemeester, iets wat was uitgekomen bij gelegenheid van het 25-jarig ambtsfeest van gezegd schoolhoofd; destijds toch had de secretaris aan dezen ontraden om een cadeau te geven; niemand zou dat doen.
Het versierde raadhuis |
Later bleek, dat de secretaris zelf het wel gedaan had, iets, waarover hij erg verkleurde, toen zulks - in bijzijn van den burgemeester - uitkwam, doordat het hoofd den secretaris voor zijn mooi cadeau bedankte!
Met B. en W. zat ik geruimen tijd te praten; ik kreeg den indruk, dat de verhouding tusschen die verschillende Heeren zeer goed was, en dat men v. Rijckevorsel gaarne mag lijden, en met den burgemeester zelfs zeer ingenomen is. Het raadhuis was netjes versierd; vóór het raadhuis had men een fraaie eereboog opgericht. De eerewacht deed mij weer uitgeleide tot halfweg St. Michielsgestel.
Den 2 Mei 1903 kwam ik weer in de gemeente. Ik was tevoren in Heeswijk geweest, en reed van Den Dungen naar Den Bosch terug. De bevolking gaat nogal vooruit in zielental en zou nog veel sterker accresceeren, als er voor jonggehuwden maar gelegenheid was om onder dak te komen. Want eene typische eigenaardigheid is, dat de menschen de gemeente niet uit willen. 25% van de gesloten huwelijken is eene gedwongen fraaiigheid; 2% van de geboorten is onwettig.
In de kom van den Dungen zullen 400 menschen wonen, daar wonen 5 raadsleden; van de twee anderen woont Van Grinsven te Spurk, en Van den Hurk te Grinsel. Vroeger had men geweldige last van bedelaars; sinds er eene verordening op het venten werd vastgesteld in 1900 kwam daaraan een einde; vreemde bedelaars komen heel niet meer in Den Dungen. Herhalingsonderwijs wordt er niet gegeven; er was geen liefhebberij voor. Schoolverzuim was vroeger nogal erg; na een drietal verbalen waarop eene veroordeeling volgde is dat wel beter geworden.
De gemeente kocht in 1899 de tienden af voor f. 18.165,50; en in 1900 voor f. 215 de rest. Gemeente heeft daarvoor geld geleend tegen 3 ½ %, en lost jaarlijks minstens f. 400 af; laat de opbrengst van de tienden het toe, dan wordt er meer afgelost. Zou er geen f. 400 voor aflossing overschieten uit de opbrengst, dan suppleert de gemeente het te kort komende.
Burgemeester Jhr. Th.C.M. van Rijckevorsel, 1896-1919 |
De gemeente heeft 17 H.A. hooiland; toen v. Rijckevorsel in Den Dungen kwam, bracht dat weinig op; ieder had vast hetzelfde stuk; men bood tegen elkaar niet op. Daaraan is nu een eind gemaakt; de opbrengst is nu normaal, en f. 500 à f. 600 meer dan tevoren.
Dr. Verzijl uit St. Michielsgestel is belast met de geneeskundige armenpraktijk; toen de pokken begonnen te komen (einde 1907) herkende hij die ziekte niet; hij haalde er Dr. Van Moorsel bij en die wist ook niet wat het was. Eindelijk kwam Dr. v.d. Hagen, en die constateerde pokken. Toen de pokken epidemisch verklaard werden en de doctoren isoleering van de patienten vroegen, waren het de zusters uit het liefdehuis, die dat mogelijk maakten, door een lokaal te verschaffen en zusters ter verpleging van de lijders beschikbaar te stellen!
Nog op andere wijzen maken die zusters zich verdienstelijk: bij geboorte van een ontwettig kind wordt dat gewoonlijk op kosten van armbestuur in liefdehuis besteed, en door de zusters grootgebracht. Hulde aan zooveel liefde! Het zijn zusters uit Schijndel: hun leerschool is juist verbouwd, omdat de ruimte te klein was, om de kinderen van Den Dungen en St. Michielsgestel (Maaskantje) te kunnen bevatten. Die school staat achter het gemeentehuis, schuin tegenover het Gesticht.
Den 4den. April 1906 kwam ik weer in Den Dungen; ik reed er vanuit Den Bosch heen; bezocht daarna St. Michielsgestel en Schijndel, en keerde per trein van Schijndel naar Den Bosch terug. Van B. en W. vernam ik, dat het schoolhoofd Groos gepensioneerd werd; in zijn plaats werd benoemd Van de Laarschot, Vuchtenaar van geboorte, sinds 12 jr. schoolhoofd te Beugen. Een onderwijzer met hoofdakte, Schendeler, was sinds 9 jr. onderwijzer te Den Dungen; zijne niet-benoeming trok hij zich zeer aan; de districtsschoolopziener wilde met alle geweld, dat hij geweerd zou worden.
De verordening op het venten blijft goed voldoen; zij werkte uitsluitend preventief; het was nooit noodig sinds haar bestaan een verbaal op te maken wegens bedelen; de bedelaars durven niet meer in Den Dungen komen. Voor schoolverzuim moet nog al eens geverbaliseerd worden; ook in den allerlaatsten tijd; altijd tegen dezelfde menschen.
In 1899 werd de tiend afgekocht; met bijkomende kosten bedroeg de heele afkoopsom f. 19.282,665; van dat kapitaal werd tot nu toe in het geheel f. 2.422,60 afgelost. Eene commissie van 12 notabelen (leden van den Raad en anderen) schatten vóór den verkoop de waarde van de tiend; zou eene klamp niet voldoende kunnen gelden, dan zou men die ophouden. Diezelfde commissie schat jaarlijks bij de hooigrasverpachtingen te voren de waarde van wat verkocht zal worden. Voor zijne moeite krijgt ieder commissielid f. 1,-.
Karel Jacob Hubert Verzijl. Arts van 1902-1948 |
Er was aanvankelijk eene afdeeling opgericht van den Boerenbond; eerevoorzitter de Burgemeester; geestelijk adviseur de pastoor. Toen de Boerenbond den kalverhandel in Rotterdam concentreerde kwamen er moeielijkheden, doordat twee boeren – Schakenraad – die tot nu toe de kalveren opkochten, hun handel vernietigd zagen. Met algemeen goedvinden werd toen de plaatselijke afdeeling van den boerenbond voor een jr. of zes opgeheven. Door den gemeentesecretaris Spierings werd voor een pr. jaar weer eene plaatselijke afdeeling van den Boerenbond opgericht; deze afdeeling telt ± 60 leden, en lijdt een teringachtig bestaan.
De gemeentegeneesheer Dr. Verzijl moet op zijne kosten eene vroedvrouw aanstellen; tot nu toe kwam hij die verplichting niet na. Voor het politietoezicht op het St. Michielsgestelsche gedeelte van het Maaskantje krijgt de gemeenteveldwachter van Den Dungen van St. Michielsgestel eene gratificatie van f. 25,-. Het Algemeen armbestuur krijgt af en toe eene subsidie van de gemeente: in 1900 f. 600; in 1901 f. 600; in 1902 f. 400; in 1906 f. 450. Wethouder Schakenraad woont schuin tegenover den burgemeester; hij is een andere dan de kastelein Schakenraad, die wethouder gekozen werd en zijne vergunning wilde behouden.
Den 15 Maart 1910 kwam ik weer in Den Dungen; ik reed er van Den Bosch uit heen; bezocht vervolgens Berlicum en eindelijk Rosmalen, vanwaar ik naar ’s Bosch terugreed. Wethouder Verhoeven is ziek; aangezien zich niemand voor de audientie had aangemeld, had ik dus volop tijd om met den burgemeester en wethouder H. Schakenraad te praten. Secretaris Spierings is afgetreden, en als zoodanig vervangen door zijn zoon H.A. Spierings. Deze jonge man is veel minder dan middelmatig; hij kreeg les van Verdijk, en had de grootste moeite zijn diploma als aspirant-secretaris te halen.
De secretarie te Den Dungen was er onder zijn beheer niet op vooruit gegaan! En het was er toch al niet best! Gezegde Spierings zal gaan trouwen met de eenige dochter van Smits, gemeenteontvanger te Berlicum, wonende op Middelrode; hij doet aan dat meisje, dat slechts één broer heeft, die pastoor is in Amerika, eene goede partij.
De verordening op het venten blijft goed voldoen; deswege werd meermalen geverbaliseerd, en volgde er dan eene veroordeeling door den kantonrechter van ’s Bosch. De waterleidingen worden thans door de gemeente geveegd; de uitgaven zijn niet over groot.
Nog altijd groote moeielijkheden met Dr. Verzijl; hij heet een beul voor de arme menschen; 2/3 van zijn praktijk uit Den Dungen is hij kwijt; de menschen gaan veelal naar Dr. Trugg in Berlicum. Men is zeer tevreden over den tegenwoordigen veldwachter; zijn voorganger, die door mij moest worden ontslagen, is thans portier in de fabriek van Lewin te ’s Bosch; het moet hem daar goed gaan.
Gemeente behoeft geen subsidie meer te geven aan het algemeen armbestuur; er zijn thans minder armen, terwijl het armbestuur een legaat kreeg van Juffrouw Cok, ter waarde van ± f. 5.000. Op kapitaal, opgenomen tot afkoop van den tiend, is thans f. 4.000 afgelegd; gemeente is niet voornemens, om van wat zij tot nu toe deed, iets ten goede te doen komen van de tiendplichtigen; de tiend werd zeer duur aangekocht; men vreest, dat gemeente er op zijn best genomen, juist zonder verlies uit zal komen.
De Boerenbondsafdeeling werd in den laatsten tijd wel krachtiger; van de Boerenleenbank werd laatstelijk nogal geld gehaald om, bij eene veiling van vaste goederen in de gemeente, duur gekochte perceelen te kunnen betalen; in normale omstandigheden wordt er echter weinig geld gevraagd.
Den 1 Juni 1915 kwam ik weer in Den Dungen; vanuit Den Bosch reed ik er per auto heen; later ging ik vandaar nog naar Boxtel. De burgemeester kan het blijkbaar goed vinden met zijn wethouders. Partijen schijnen in de gemeente niet te bestaan; algemeen was men van oordeel, dat de gemeenteraadsverkiezing bij enkele candidaatstelling zou afloopen.
Boerderij aan de Hooidonk |
De opbrengst van het hooiland is ook hier enorm gedaald, sinds de zandboeren, ten gevolge van het gebruik van kunstmest hun eigen hooi winnen, en dus hier geen hooi meer komen koopen. Sinds het Rijk de tienden afkocht, kreeg de gemeente ook een afkoopsom van het Rijk. Nadat toen de leening afbetaald was, uitgeschreven tot afkoop van de tienden, hield de gemeente nog ± f. 2.000,- over.
Gemeente behoeft niet te zorgen voor de waterleidingen; alles gebeurt door de waterschappen. Het houtgewas langs de waterleidingen bemoeielijkt het zuiver houden in sterke mate; daartegen moest bij provinciaal reglement eene voorziening getroffen worden. Nog steeds groote klachten over Dr. Verzijl. Dr. Woltering steunt het gemeentebestuur niet voldoende. Het schijnt wel, dat de doctoren, tengevolge van hunne vakvereeniging oppermachtig zijn. De vroedvrouw is zeer goed; zij wordt door Dr. Verzijl hard tegen gewerkt. Zij heeft f. 400 salaris: f. 125 van Dr. Verzijl, f. 75 van den Dungen, en f. 200 van Rijk en Provincie samen.
Sterk aangedrongen, dat B. en W. toch belangstelling zullen wekken voor herhalingsonderwijs. v. de Laarschot, hoofd der school, is geweldig pedant; men is over hem heel weinig tevreden. Secretaris Spierings maakt af en toe sterk misbruik van drank. Zijn huwelijk met Juffrouw Smits uit Berlicum is afgesprongen. Hij gaat nu binnenkort trouwen met eene dochter van Kouwenberg uit Berlicum; heeft zich juist eene eigen woning gebouwd. ’s Mans uiterlijk verraadt zijn drankzucht.
Met den burgemeester den proeftuin bezocht; veel was er nog niet te zien; de gewassen stonden niet bijzonder goed. Wanneer die tuin een jr. of drie in exploitatie zal zijn geweest, en men wat ondervinding zal hebben opgedaan, kan die tuin een zegen worden voor de streek; mits de naast belanghebbenden dan werkelijk in den tuin komen, om daar te leeren.
Den 2 Augustus 1919 bezocht ik vanuit Den Bosch per auto de gemeenten Bokhoven, Hedikhuizen en Den Dungen. De administratie ter secretarie laat alles te wenschen over; er zijn o.a. geen notulen van de vergaderingen van B. en W. van de laatste vijf jaren. B. en W. klagen steen en been over den secretaris; hij drinkt en doet niets aan zijn werk. De Raad gaf hem eene maand om den achterstand in te halen; die termijn werd later nog met een maand verlengd; niets schijnt te helpen! Ik heb den secretaris binnen laten komen, en hem ongemakkelijk de waarheid gezegd. Ik vrees, dat het niet veel zal helpen.
Boerderij aan de Grote Molenstraat |
Er is groot gebrek aan woningen; B. en W. geraden, om met behulp van de landarbeiderswet zoo spoedig mogelijk in te grijpen. Eene moeielijkheid schijnt te zijn, dat er geen terrein te krijgen is, men hoopt op den dood van Juffr. Smits uit Veghel; deze heeft 12 boerderijen = 110 H.A. in Den Dungen liggen; zij is 79 jr. oud; als deze sterft, dan komen die gronden waarschijnlijk publiek.
Geen waterschade; de waterleidingen van den binnenpolder van Den Dungen – Voorzitter is burgemeester Van Rijckevorsel – zijn korts alle nieuw gegraven en geheel in orde gebracht. Bij Den Bosch wordt de Aa wel geveegd, maar niet begraven; daar zitten oerbanken in, zoo hoog, dat Van Rijckevorsel door de Aa kan loopen; daar zou de fout schuilen van het slecht waterafvoerend vermogen van die rivier; het waterschap van de Beneden Aa zou hier en défaut zijn.
Normaal sterven hier ± 30 menschen in een jaar; in November 1918 stierven aan de Spaansche griep 30 menschen en in December 19. Men hoopt zeer, dat het Maaskantje bij Den Dungen zal worden gevoegd; voor eene vereeniging van den Dungen met St. Michielsgestel voelt men niets. De proeftuin wordt niet heel druk bezocht; maar Snellen neemt er proeven! Het gaat den menschen in Den Dungen bijzonder goed, zoowel den landbouwers als den tuinbouwers en arbeiders.
Burgemeester P.A. van den Broek, 1919-1941 |
Den 19 Juni 1923 bezocht ik Den Dungen en St. Michielsgestel. Burgemeester Van den Broek voldoet blijkbaar goed (ook de Pastoor prees hem zeer). Jammer, dat hij er finantieel erg hard voor zit, terwijl zijn gezin het laatste jaar vermeerderde met 3 jongens! Secretaris Spierings drinkt heelemaal niet meer. Hij is echter geestelijk geheel minderwaardig geworden, en absoluut niet meer bekwaam voor zijn werk. Desniettegenstaande zag het er ter secretarie vrij goed uit. Wat Spierings te kort komt, wordt door den burgemeester aangevuld!
Twee raadsleden waren pas uit den Raad afgestemd; zij werden vervangen door een boer en door een caféhouder. Deze zullen in den Raad geen oppositie voeren. Er zitten nog twee gezinnen in 4 woningen. Er is vooral in dien zin woningnood, dat de menschen niet kunnen trouwen. Met Rijkspremie werden twee woningen gebouwd; zonder premie ééne. Aan woninghuur wordt in deze gemeente niet meer betaald dan f. 1 tot hoogstens f. 2,25.
Als de nalatenschap van Juffr. Smits zal verdeeld zijn – zij is vóór anderhalf jaar overleden – hoopt men, dat er goede bouwterreinen zullen beschikbaar komen. Men is hier over Dr. Verzijl heel tevreden; hij doet hier persoonlijk alle verlossingen; de vroedvrouw komt hier nooit. De elektriciteit kostte aan gemeente veel geld; men leed op het provisorium een verlies van f. 40.000. Dat bedrag is thans geheel ten laste van de gemeente genomen. Het nieuwe electriciteitsbedrijf zal zich – naar men hoopt en vertrouwt – binnen niet al te langen tijd dekken.
Het oud archief is behoorlijk geordend en geborgen. Het nieuw archief moet nog onder handen genomen worden. Geen beschrijving der gemeentelijke bezittingen met kaart; men denkt er over, die alsnog aan te leggen. Het onderhoud van den harden weg Den Dungen-Schijndel is ten laste van de gemeente; door autobussen en lastauto’s zeer duur.
Er wordt waterschade geleden, doordat het water uit het Bossche Broek niet weg kan; door twee syphonduikers moet het bij de gasfabriek onder de Dommel door; die syphonduikers zijn te klein. De burgerwacht dient hier als brandweer. Twee autobussen; de eene rijdt dagelijks 7 keer Den Bosch-Den Dungen, Maaskantje richting Schijndel, St. Michielsgestel, Den Dungen, Den Bosch. De andere rijdt dagelijks twee keer Den Bosch-Den Dungen-St. Michielsgestel v.v.
De lager-onderwijswet 1920 kost f. 7.000 per jaar. De proeftuin werkt erg nuttig, vooral als aanvulling van den landbouw- en den tuinbouwcursus, waar dezen winter door Jacobs bloementeelt en bemestingsleer werd behandeld.
Ter audientie verscheen Pastoor Klijn; hij bepleitte de vereeniging van Den Dungen en St. Michielsgestel. Het Maaskantje, met andere politiebepalingen, werkt immoreel. Ook de Regent van het Seminarie zou sterk voor vereeniging van de twee gemeenten zijn.