Nieusgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Diessen
Missive over den burgemeester van Diessen dd. 11/12 Febr. 1896 A nr. 3 aan den procureur generaal, in verband met een schrijven van den procureur generaal, d.d. 8 febr. A nr. 16952 over handelingen van dien burgemeester bij eene bekeuring wegens jachtdelict. De burgemeester Van Dijck werd namelijk bekeurd; twee dagen later liet hij tegen den bekeurden veldwachter verbaliseeren, omdat hij vergeten had zijn bewijs van verandering van woonplaats op het gemeentehuis te Diessen in te leveren. In geen jaren, minstens in geen 5 jaren, was deswege in Diessen een proces-verbaal opgemaakt. Toen Van Dijck door den veldwachter bekeurd werd, zeide hij, dat hij hem, veldwachter, ook wel zou krijgen; en hij hield woord!
Den 18den Augustus 1899 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Tilburg over Moergestel naar Oirschot, alwaar ik ontbeet in de herberg van Somers; vandaar over de Baasterhoef over Middelbeers naar Diessen; en vervolgens over Hilvarenbeek terug naar Tilburg. Op het raadhuis vond ik den burgemeester met den wethouder Van Doormaal; de wethouder Evers was ziek. Met hen sprak ik vooral over de eigendommen van de gemeente.
Van den burgemeester vernam ik, dat, toen in 1846 de aardappelziekte begon, men te Diessen vreesde, dat de menschen van honger zouden sterven. Men ging eene geldleening aan, om in hun nood te kunnen voorzien; met erwten en boonen kwam men te hulp. Men liet hen hun erwten en boonen verdienen, door hen te laten werken in de gemeenteheide. Dat was het begin van de ontginning der heide tot mastbosschen; daardoor kwam er vanuit de ramp van het totaal mislukken der aardappeloogst het goede voort, dat de gemeente in het bezit kwam van vele uitgestrekte mastbosschen.
Over het algemeen komt er geen mijnhout in de mast, en blijft het maar brandhout; doordat Tilburg zoo dichtbij ligt, brengt dat brandhout veel geld op. Eene groote bron van inkomsten zijn de plaggen, welke onder de mast gestoken worden: als een bosch zal gehakt worden, verkoopt men bijv. een jaar te voren de plaggen om te strooien of te mesten; de opbrengst daarvan bedraagt dan gewoonlijk ± f. 20 de “lopes” = f. 120 de H.A.
Voor ± 50 jaar had de vader van den tegenwoordigen burgemeester, die destijds ook burgemeester van Diessen was, aldaar in overleg met den ouden De la Court eene vloeiweide aangelegd, waarvoor men het water uit den Reusel trok. Die proef is mislukt; het bedoelde stuk grond is op het oogenblik wel goed weiland, maar vloeiweide is het niet meer. Het behoort echter niet meer aan de gemeente.
In de buurt van die weide liggen eenige H.A. grond, welke, volgens de deskundigen van de Heide Maatschappij, uitstekend voor vloeiweide geschikt zouden zijn; men kon de aanvoersloot van voor 50 jaren gebruiken om het water uit de Reusel te trekken; de Gemeenteraad liet bij wijze van proef één H.A. tot vloeiweide aanleggen; naar het zich nu laat aanzien, zal de zaak weer niet slagen en zullen de overige H.A. niet aangelegd worden. Men gaf echter toe, dat het mogelijk was, dat de buitengewoon droge zomer oorzaak kon zijn, dat de nieuw aangelegde weide in geen beste staat verkeerde.
Op mijne audientie verscheen de pastoor met zijn kapelaan. De pastoor heet Van Iersel en is een broeder van den burgemeester van Udenhout; met zijn groote vermogen moet hij, volgens burgemeester Van Dijck, buitengewoon veel goed doen. Er zou in Diessen niemand zijn, hoe arm ook, die niet zijn eigen varken slacht, en zulks vooral dank de mildadigheid van den pastoor.
Het werk ter secretarie liet bij mijn bezoek aan Diessen in 1895 nogal te wenschen over; toen ik naging of men was tegemoetgekomen aan de opmerkingen, destijds door mij gemaakt, bleek het, dat zulks veelal niet het geval was. Ik gaf deswege aan den secretaris een formeel standje.
De secretaris is tevens brievengaarder; toen ik hem vroeg, wat hij daaraan verdiende, antwoordde hij, dat zulks geen naam had, dat het hoogstens f. 260,- bedroeg; ik gaf hem daarop te kennen, dat ik f. 260 een groot bedrag vond. De secretaris woont ten huize van zijn oom, den ongehuwden burgemeester; hij heeft zijn eigen dogcart en paard, en voelt zich een heel heer.
Den 3 Juni 1903 kwam ik weer in Diessen; ik reed van Tilburg naar Hilvarenbeek en vandaar naar Diessen; later keerde ik langs denzelfden weg naar Den Bosch terug. Zedelijkheid van de bevolking laat niets te wenschen over; geen gedwongen huwelijken; geen onwettige geboorten. Bij de laatste raadsverkiezing behoefde er niet gestemd te worden; men vertrouwt, dat het in 1903 ook weer zonder stemming zal afloopen. De burgemeester woont 5 minuten buiten de kom van het dorp; de wethouders Van Doormaal en Van Korven wonen in de kom; van de 4 overige raadsleden wonen er nog twee in de kom, één, Van der Aa, te Baarschot, en één, Verhoeven, te Hooge Haghorst.
Van B. en W. vernam ik, dat pastoor Van Iersel overleden is, en als zoodanig werd opgevolgd door den Heer Notten, afkomstig uit Woensel, die ruim 20 jaren kapelaan was in Tilburg; ik ontmoette den Heer Notten niet; hij was op reis naar Amerika; in zijn plaats kwam ter audientie de kapelaan Van Thiel, geboortig van Veghel; deze zeide het zoo te betreuren, dat er een begin van industrie kwam in Diessen; er was nog niets dan een sigarenfabriekje, waar 6 menschen werkten; en toch was de invloed daarvan op den geest der bevolking reeds merkbaar.
De vloeiweide, in 1899 aangelegd, gaf in 1902 voor het eerst een redelijk product; de weide is 1 H.A. groot; het gras bracht f. 69 op. In den winter 1902/03 heeft men nog 1½ H.A. tot vloeiweide aangelegd; kant en klaar, begraven, bezaaid, bemest kost die aanleg aan de gemeente f. 550. Was het water niet voortdurend zoo hoog geweest, dan zouden de kosten zeker f. 100 minder bedragen hebben.
Sinds de Heide Maatschappij in Hooge Mierde de groote ontginning van heidevelden begon voor de levensverzekering Maatschappij “Utrecht”, krijgt men in Diessen langs de Reusel veel meer water dan vroeger. De Reusel kan al dat water niet snel genoeg afvoeren; vandaar, dat men in 1902/03 bij den aanleg van die vloeiweide waterbezwaar ondervond. Om de gelden, voor den aanleg van de vloeiweide benoodigd, te vinden, verkocht men 29 H.A. heidegrond op de Haghorst.
De gemeente zal 950 H.A. grond bezitten; veelal heide; 106 H.A. is met mast bezet. De toestand van de armen klasse is in Diessen zeer bevredigend. Het algemeen armbestuur heeft nogal eigen fondsen, vooreerst renten van uitstaande gelden, en verder de pacht van eene eigen hoeve; alles en alles te samen een f. 1.400 inkomen. Herhalingsonderwijs wordt alleen aan de jongens verstrekt.
Het Liefdehuis te Diessen dient tegelijkertijd voor oude of ziekelijke zusters der orde; daar zullen er nu ± 45 zijn. Te Moergestel, waar er een groote 100 zijn, kan men ze allen niet meer bergen. Men gaat in Diessen een nieuw raadhuis bouwen; men hoopt den bouw binnen een maand aan te besteden; het ontwerp zag er voor eene gemeente als Diessen zeer goed uit. Secretaris Van Dijck was met zijn broeder (brouwer te Diessen) en met zijne zuster (gehuwd met Van Vugt, den secretaris van Goirle), erfgenaam van zijn oom, den oud-burgemeester van Diessen. Hij bleef in diens huis wonen; in 1902 huwde hij met een 22-jarig meisje uit Eindhoven, eene dochter van den wijnkooper Van Kol.
Den 20 Maart 1907 kwam ik weer in Diessen; van Den Bosch uit had ik eerst Hilvarenbeek bezocht. Via Tilburg keerde ik ’s avonds naar Den Bosch terug. Er is veel tweedracht in de gemeente; dit komt voort uit moeielijkheden, door de Gebrs. Van Dijck veroorzaakt. Secretaris Van Dijck is ontegenzeggelijk de eerste in de gemeente; wanneer hij tijdens het leven van zijn oom beter zijn plicht had gedaan als secretaris, was hij de aangewezen burgemeester geweest. Hij kan het niet verkroppen, dat in 1900 een boer, Heuvelmans, boven hem werd geplaatst. In plaats van zich te schikken, zijn gedrag te veranderen en in alles zijn plicht te doen en met de gestelde machten mede te werken en deze behulpzaam te zijn, doet hij het mogelijke, om den burgemeester af te breken.
De burgemeester beklaagde zich, dat de secretaris hem niet wilde behulpzaam zijn in gevallen, waarin de wet iets aan den burgemeester opdraagt. Ik heb den burgemeester gezegd, dat hij volgens de gemeentewet het recht had de hulp van den gemeentesecretaris in dat geval te eischen. Van Dijck zoekt de oorzaak van zijne vergooide carière niet daar, waar die te vinden is, nl. bij zich zelf.
Hij maakt den burgemeester het leven onaangenaam, en stookt de menschen op; in de eerste plaats zijn broer, den brouwer Van Dijck; ook het raadslid Vingerhoeds. Deze twee kwamen op audientie en hadden allerlei klachten en grieven. Ik heb getracht hen wat te kalmereen, terwijl ik later den burgemeester en diens wethouder Van Korven – de wethouder Van Doormaal was niet verschenen – aanspoorde, om toch niet in alles gelijk te willen hebben, en wat toe te geven, als het mogelijk was.
De twee Heeren Van Dijck meenden aan den burgemeester te moeten wijten, dat zij geene, of h.i. onvoldoende vergunningen kregen om schadelijk gedierte te schieten; ik raadde den burgemeester, op deze aangelegenheid bij nader schrijven bij mij terug te komen; wellicht zou dat kunnen bijdragen tot het terugkeeren tot minder ongewenschte verhoudingen in de gemeente.
Als secretaris Van Dijck niet door het bezit van het mooie huis van zijn oom aan Diessen gebonden was, zou hij waarschijnlijk al lang vandaar zijn weggetrokken. Het nieuwe raadhuis is een eenvoudig net gebouw; het ziet er goed uit, en schijnt doelmatig ingericht. De Raadkamer was afgeverfd; de secretarie stond in de grond verf.
Den 6den April 1911 bezocht ik Diessen en Hooge- en Lage Mierde. Per trein naar Tilburg; verder per rijtuig; ’s avonds keerde ik via Tilburg naar Den Bosch terug. Pastoor heeft een acetyleenfabriekje voor pastoor en kerk; hij verkoopt licht aan drie particulieren, en bovendien aan gemeente voor tien straatlantarens; in 1910 betaalde Diessen daarvoor f. 74,40, benevens f. 20 voor aansteken en blusschen van het licht en voor het schoonhouden van de lantarens.
Men zou gaarne een kunstweg naar Moergestel hebben, maar kan die niet betalen; ik heb geraden, om alvast met een fietspad te beginnen en 50% subsidie aan de Provincie te vragen.
 Gemeentehuis, gebouwd in 1903 door architect L. Goijaerts. Verbouwing ca. 1950. Foto uit 1991 (foto: collectie BHIC) |
Diessen heeft uitgestrekte bezittingen; sterk geraden om een kaart te maken van de eigendommen, benevens een register aan te leggen, ten einde alles wat men tot exploitatie doet, uitvoerig op schrift te kunnen stellen. De waarde der gronden gaat sterk vooruit; in 1909 besloot de Raad, om de heidegronden, links van den steenweg naar Middelbeers, te verkoopen, wanneer iemand f. 45 per H.A. mocht bieden; thans was voor die gronden f. 135 geboden, terwijl de burgemeester dacht, dat men wel f. 165 zou kunnen krijgen.
Men doet moeite om voor restauratie van den bouwvalligen gemeentetoren een Rijkssubsidie te krijgen; door ambtenaren van Binnenlandsche Zaken werd de toren onderzocht; sinds hoorde men er niet meer van. Men klaagt over de capaciteit van de Reusel; na alle ontginningen kan deze het water niet verzetten. Geraden, dat de betrokken gemeenten zich zouden vereenigen, en eene regeling zouden treffen op de manier, als waarop de rivier de Raam in orde gemaakt werd.
Dr. Scheidelaar is nog steeds gemeentegeneesheer; tot moeielijkheden schijnt dat thans geen aanleiding meer te geven. Diessen is eene uitsluitend landbouwende gemeente; er is heel geen industrie; in het belang van de boeren werden vloeiweiden (5½ H.A.) en natuurweiden (2½ H.A.) aangelegd; de resultaten zijn gunstig.
Den 2den. Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten Diessen en Hooge en Lage Mierde. Sinds de gemeente de waterleidingen onderhoudt, zijn die veel beter in orde dan vroeger, toen de gelanders moesten vegen. Diessen onderhoudt vooral de hoofdwaterleidingen, en laat de zorg voor de kleinere loopen nog veelal aan de gelanders over. In 1914 heeft de gemeente de Reusel in de richting van Moergestel voor een groot gedeelte genormaliseerd; de eigenaren, wier gronden werden afgesneden, waren inwoners van Diessen en vroegen geene schadeloosstelling. Zoodra men kwam aan gronden van vreemde eigenaren werden bovenmatige prijzen gevraagd, en moest men de verdere normalisering staken; men was gekomen tot op ± 20 minuten van de grens van Moergestel.
Een vijftal Zeeuwsche Katholieke gezinnen hebben zich, deels als huurboeren (3), deels als eigenaren (2) gevestigd op pas ontgonnen gronden van Diessen. Ze gaan zeer goed met de bevolking op en neer; verstaan het landbouwbedrijf, zoodat van hen nog heel wat te leeren valt. Pastoor Notten prees hen, als brave parochianen. Burgemeester heeft een exploitatiestaat van de gemeentelijke bezittingen aangelegd; de daarbij behoorende kaarten hangen in de Raadszaal. De gemeente bezit 579 H.A. heide; 156 H.A. dennenbosch; 12 H.A. natuurweide; en heeft juist voor f. 950,- 5.37.70 H.A. vloeiweiden aangelegd. Als het Wilhelminakanaal klaar zal zijn, zal men waarschijnlijk nog ± 80 H.A. natuurweiden kunnen aanleggen.
Op het Wilhelminakanaalwacht ook de aanleg van een harden weg van Diessen naar Moergestel; de aanvoer van de benoodigde materialen wordt dan zooveel goedkoper. Door de heele gemeente bestaan thans fietspaden in alle richtingen. Pastoor Notten wil den toren van gemeente overnemen en vroeg of er kans was op subsidie van het Rijk, wanneer restauratie noodzakelijk mocht zijn. Hem gezegd, dat ik daarop geen antwoord kan geven; dat hangt af van Regeering en Staten Generaal.
Dr. Hezemans, een zoon van het schoolhoofd te Hilvarenbeek, wonende aldaar ten huize zijns vaders, is onder de duiven van Dr. Scheidelaar komen schieten; hij practiseert ook in Diessen. Volgens B. en W. doen de fazanten veel schade: a aan het hooigras, dat ze zoo plat loopen, dat het niet meer kan gemaaid worden, en b aan de haver, die ook erg plat geloopen wordt.
Den 20 Augustus 1920 kwam ik weer in Diessen. Ook hier is woningnood, evenwel niet zóó erg, dat de gemeente reeds tot bouw van arbeiderswoningen moest overgaan. Men zou gaarne een harden weg hebben Baerschot-Diessen-Lage Haghorst-Hooge Haghorst-Heizen-Moergestel. Aan den opzichter De Bruin werd bereids opgedragen een plan met bestek en begrooting te maken. Binnenkort hoopt men van Rijkswege een telefoon te krijgen.
Gemeente heeft 760 H.A. grond; voor Staatsboschbeheer voelt men niets; ik heb den Heeren getracht van het groote belang te overtuigen van eene goede bedrijfsboekhouding met eene behoorlijke beredeneerde beschrijving van wat er gedaan wordt; ik vrees, dat het weer niet veel zal helpen. Veel waterschade van de Reusel; ik heb B. en W. er op attent gemaakt, dat volgens “Grondmij” te Zwolle de duiker onder het Wilhelminakanaal tot afvoer van het water van de Beerse te weinig capaciteit heeft; B. en W. moeten daarom doen nagaan, hoe het staat met den duiker, die het water van de Reusel moet afvoeren.
Wanneer Diessen niet zelfstandig zou kunnen blijven bestaan, zou men het liefst vereenigd worden met Oostelbeers; voor eene vereeniging met Hilvarenbeek voelt men niets; de menschen daar hebben andere zeden en gewoonten; leven voor een groot deel van de industrie. De hoofdelijke omslag zal 8% moeten worden, niettegenstaande Diessen slechts f. 3.000,- schuld heeft, en een effectenbezit van f. 15.000 nominaal.
Er wordt nog veel geklaagd over wildschade door fazanten. Van de 5 Zeeuwsche boeren zijn er drie weer weg; de vierde heeft zijne boerderij nog; de vijfde, Rijk, was eerst huurboer; is thans op f. 2.000 Directeur van de Maatschappij “de Toekomst”. Deze Mij. exploiteert 460 H.A. (80 H.A. moeten nog ontgonnen worden) waarvan 250 H.A. eigendom, en 210 H.A. op langen termijn van gemeente gehuurd. De Mij. bouwde eene kolossale boerderij van f. 70.000. B. en W. zouden niet gaarne aandeelen in “de Toekomst” hebben.
Toen “de Brander”, een van de Zeeuwsche boeren, voor enkele maanden zijne boerderij van 60 H.A. publiek bracht, stonden de vegetariërs uit Best er aan met f. 45.000. De Pastoor wist toen gedaan te krijgen dat die koop niet doorging; hij was bang, dat die vegetariërs ook in Diessen vasten voet zouden krijgen. “De Toekomst” heeft toen die 60 H.A. gekocht.
Den 15 Juni 1924 kwam ik weer in Diessen. Woningnood is hier niet geweest; van gemeentewege behoefde niets gedaan te worden. Met Rijkspremie werden zes woningen gebouwd. Bovendien zijn thans voldoende woningen in aanbouw zonder premie. Na de laatste raadsverkiezing werd wethouder Van Korven als zoodanig uitgeworpen omdat men hem te oud vond – 79 jaar – en wethouder Vingerhoets, omdat men het hem kwalijk nam, dat hij de melklevering aan de boterfabriek in Diessen had gestaakt en melk was gaan leveren in Tilburg.
Wethouder Van Korven heeft het zich erg aangetrokken; hij heeft geen raadsvergadering meer bijgewoond, en heeft ten slotte als Raadslid bedankt. Secretaris Van Dijck kan blijkbaar goed met den nieuwen burgemeester; hij kwam mij zulks met grooten nadruk vertellen.
Ambtenaar ter secretarie is Baron Van Slingelandt, een man van 39 jr; hij geniet eene gratificatie van f. 60. Een ongelukkige stumper, die 19 jr bij de gemeente-administratie is – 14 jr op de secretarie te Egmond, en geen geld heeft om behoorlijke leiding bij zijne studies te betalen. Hij vroeg mij plaatsing aan de provinciale griffie, of benoeming tot burgemeester. Ik kon hem geen hoop geven. Op het Bossche gymnasium bracht hij het tot de 6de klasse, en moest toen om finantieele redenen zijne studie opgeven. Arme man!
Wethouder Kroot is Voorzitter van de plaatselijke afdeeling van den Boerenbond, en Voorzitter van de melkfabriek in Diessen. Een slimme handige boer; n.m.m. een geschikte man. Er is nog een tweede melkfabriek in Baerschot. Jammer, die verdeeldheid. Er wordt in Diessen nauwelijks voldoende melk geproduceerd voor ééne fabriek.
Diessen kocht voor korten tijd het waterrecht van een watermolen op de Reusel tussen Baerschot en Diessen van den eigenaar af voor f. 1.250. Het deed daarmede bijzonder goed werk, omdat daardoor het waterbezwaar van de Reusel ter plaatse sterk verminderde. Men heeft geen bezwaar meer tegen het Staatsboschbeheer, en zou door die instelling gaarne een complex gronden laten bebosschen. Wegens de slechte finanties van het Rijk worden geene nieuwe gemeenten meer aangenomen.
De jacht op de gemeentegronden brengt f. 530,- op. De Reusel zal in 1924 voor het eerst door het Waterschap van de Dommel geveegd worden. Dr. Blom uit Hilvarenbeek is gemeentedokter. Het drinkwater is slecht. Elektriciteit kan men niet nemen; niet rendabel!
St Willibrordus kerk te diessen, 1925 (foto: 
Plattegrond gemeente Diessen, 1866 (kaart: 
De kerktoren van de St Willibrorduskerk (foto: 
