Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Gassel
Den 13den. Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Cuijk over Beers naar Gassel, vandaar naar Escharen, naar Velp en naar Grave, en vervolgens naar Nijmegen. Op de grens van Beers en Gassel vond ik eene eerewacht van ± 30 ruiters onder twee commandanten, van welke de een de welkomstrede voorlas, terwijl de andere, een zoon van den wethouder Jans, mij later toesprak bij het heengaan.
Op het versierde raadhuis vond ik den burgemeester en diens twee wethouders; ik praatte met hen over alles en nog wat; vooral over het waterschap de Raam, dat voor een klein gedeelte in deze gemeente ligt. De burgemeester had zelfs in het voorlopig bestuur gezeten, maar was later, toen het definitief bestuur gekozen moest worden, eruit getreden. Op mijne audientie verscheen de pastoor; ik onderhield mij geruimen tijd met hem; hij maakte een prettigen indruk.
De veldwachter kwam klagen, omdat hij nadeel had ondervonden, doordat hem zijne bijbaantjes verboden waren en zijn tractement deswege slechts verhoogd was van f. 240 tot f. 275. Ik beval zijne belangen later nog eens aan bij Burgemeester en Wethouders. De wethouder Jans, vader van een der commandanten van den eerewacht, woont op eene der 7 boerderijen, welke behooren onder het kasteel van Tongelaar en onder Gassel liggen.
Dit kasteel, een enclos van ruim 300 H.A., gedeeltelijk gelegen op grondgebied van Gassel, behoort aan een Belgischen eigenaar G.M.A.M. Ghislaine markies de la Boessiere Thiennes te Lambize; deze komt er eens een dag of drie om de 5 of 6 jaren; Walter uit Nijmegen, zoon van wijlen het statenlid Walter uit de Graaf is zijn rentmeester. Het kasteel is niet gemeubeld; als de eigenaar er komt, dan logeert hij bij zijn rentmeester te Grave.
Bij de bevolkingsregisters ontbrak een register van aangiften van vestiging; de strafverordening dagteekent van 1883, en is dus niet in overeenstemming met het nieuwe wetboek van strafrecht. Zonder bepaald verwaarloosd te zijn, heeft de heele administratie over het algemeen genomen toch een kommerlijk aanzien.
 Burgemeester A.M. Huberts, 1893-1922 |
Toen de burgemeester in Mei 1898 beëdigd moest worden na zijne benoeming als zoodanig, vertelde hij mij, dat de invloed van den wethouder Jans zeer verminderd was, doordat hij een meisje verleid had. Dit was nu reeds de tweede keer, dat hij zulks deed; hij was nu 62 jaar, en had eene vrouw en groote kinderen. Jans was juist herkozen als lid van den gemeenteraad en als wethouder, toen het bekend werd, dat een meisje van hem moest bevallen; had hij nog herkozen moeten worden, dan was hij zeker gevallen.
Den 29 April 1902 kwam ik weer in Gassel. Van Cuijk reed ik langs den provincialen weg via Beers naar Gassel; vandaar naar Escharen, en vervolgens weer terug naar Cuijk. Ik vernam van B. en W. dat de bevolking blijft achteruitgaan; een goede reden wist men daarvoor niet aan te geven; de minder gegoeden trekken niet naar Duitschland. Er zijn geen tien nationaliteitsbewijzen voor Gassel afgegeven. Omtrent het groote aantal levenloos aangegevenen, 2 op 15 geboorten, wist men geene verklaring te geven.
De archieven zijn op de secretarie gedeeltelijk geborgen in een kast tegen de buitenmuur; ik gaf in overweging daarvoor een kast te maken tegen een binnenmuur in de raadszaal. De archieven zullen daar niet te lijden hebben van het vocht, gelijk thans het geval is. Men zeide mij toe daarvoor te zullen zorgen.
Gassel bezit ruim 120 H.A. broekgrond, dennenbosch en heide, gelegen tusschen het dorp en het kasteel Tongelaar; daar wordt ‘s winters werk verschaft aan behoeftigen. Tongelaar is een enclos van 306 H.A. met 12 boerderijen, waarvan 7 onder Gassel, 1 onder Mill, 1 onder Beers en 3 onder Escharen. De eigenaar heeft er nooit gewoond. De Heer Walter was de eerste administrateur. Hij was R.C. geestelijke en woonde daar misschien wel 40 jaren. Hij las daar de H. Mis; de kapel is er nu nog in orde, de kaarsen staan nog op de candelabres, de miskleeren zijn nog aanwezig. Hij stierf in 1872 en werd toen als rentmeester vervangen door den Heer Xavier Walter uit Grave, die er nooit woonde.
Het kasteel wordt slecht onderhouden; de gronden zooveel te beter; winter en zomer werken daar 8 arbeiders onder een opzichter; ’s winters verdienen zij f. 0,70, ’s zomers f. 0,80. Jaarlijks wordt voor f. 500 hooi en voor f. 500 snoeisel verkocht. De boerderijen zullen te samen ± f. 6.000 pacht betalen; per H.A. door elkaar f. 25. De grondlasten bedragen te samen f. 1.200. Voor enkele jaren werd er voor f. 70.000 aan hout verkocht. Alles is weer netjes ingeplant en opgepoot.
 Kasteel Tongelaar |
Een inwoner van Gassel, Werten, werd mij genoemd als een buitengewoon goed schrijnwerker; hij beeldhouwde de meubelen der kerk, het altaar enz.; vooral de communiebank moet een bijzonder mooi stuk zijn van beeldhouwkunst. Op mijne audientie verscheen alleen pastoor Van de Cromvoirt, sinds 12 jr. is hij pastoor te Gassel; hij kan het goed met zijne parochianen vinden, hetgeen nu o.a. weer bleek, nu men zou herdenken, dat de parochie 100 jaren bestond; de gemeente gaf hem een doopvont enz.
Den 17 Maart 1905 kwam ik weer in Gassel. Ik reed er vanuit Cuijk heen; ik bezocht daarna de gemeenten Escharen en Grave, en ging toen weer langs denzelfden weg als ik gekomen was naar Cuijk terug. Ik verleende audientie aan pastoor Van de Cromvoirt, een eenvoudig dorpsgeestelijke, die nog in eene eenvoudige woning woont; hij kwam om zijne opwachting te maken en had niets bijzonders te zeggen.
Bij onderzoek bleek mij, dat het archief nog in dezelfde vochtige kast bewaard werd; boven in eene andere kast, welke ik toevallig opende, zat een musschennest! Men vond dat wel zeer onaangenaam, en beloofde mij, nu ten spoedigste eene behoorlijke archiefkast tegen een binnenmuur van de raadszaak te zullen laten maken.
B. en W. beweerden, dat wanneer de Staten slechts eene kleine subsidie gaven, de Raad zeker geneigd zou worden bevonden, om mede te werken tot het in orde brengen van de Raam. De raadsleden wonen goed over de gemeente verdeeld; drie wonen aan den Maasdijk, een in de kom, een te Heihoek, en twee te Nieuw Gassel. De Beerse Maas loopt tusschen Tongelaar en Nieuw Gassel door. Aan B. en W. ernstig in overweging gegeven om een uitgewerkten staat der gemeente eigendommen aan te leggen, waarin alle détails omtrent cultuur, exploitatie, inkomsten en uitgaven met accuratesse worden genoteerd.
De heg om de algemeene begraafplaats was erg goed gegroeid; omdat die eenige waarde had, had men die in het najaar 1904 verkocht; men had er juist eene andere geplant! Dr. Hilbers uit Grave is belast met de geneeskundige armenpraktijk; dr. Schoepp, apotheker te Grave, levert de medicijnen; juffrouw Stroothuus uit Grave is voor de verloskundige hulp; geen van allen geniet een vast salaris; allen declareeren hunne werkelijke kosten. Alvorens in consumptie te worden gebracht, wordt uit nood geslacht vee gekeurd door den veearts Bootz te Cuijk.
De veldwachter heeft geen gratificatie; tractement is f. 275 + f. 20,- kleeding; van November tot April moet hij ook nachtdienst doen! Wegens overtredingen van de leerplichtwet behoefden geene processen-verbaal te worden opgemaakt. Herhalingsonderwijs wordt gegeven aan zeven kinderen. Armoede wordt er niet geleden. Als er broodbedeeling is, wordt er slechts één brood gehaald. Algemeen armbestuur heeft slechts f. 100 inkomen; in den regel komt men daarmee uit; maar in 1903 en 1904 moest gemeente met een kleine subsidie bijspringen.
Den 6 April 1909 kwam ik weer in Gassel; ik had me aan het station Ravenstein laten afhalen, en toen eerst Escharen bezocht; ik ging later nog naar Beers, en nam ten slotte te Haps den trein naar Den Bosch. Ik verleende audientie aan Pastoor Arntz, sinds een half jaar als zoodanig in functie; een eenvoudige gemoedelijke man, zonder pretenties. De burgemeester is oud; er gaat geen kracht meer van hem uit; hij zal in 1910 wel niet herbenoemd kunnen worden; hij heeft tegenover zijne wethouders niets te vertellen.
De veldwachter is nog steeds minimumlijder; f. 275 tractement; na lang praten kreeg ik het zoover, dat op de begrooting van 1910 f. 25 meer voor den man zal worden uitgetrokken. Burgemeester klaagt, dat de waterleidingen niet kunnen geveegd worden, omdat er zooveel hout aan den kant is geplant; vooral op Tongelaer is het erg. Den heeren aan hun verstand gebracht, dat het provinciaal reglement daarin voorziet, en dat zij dat moeten toepassen; als zij ter zake met den Rentmeester, den Heer Walter aboucheerden, zou alles zeker in den minne kunnen geregeld worden.
 Dr. Kanters/Canters uit Grave; fotostudio Jean Smeets Grave |
Er is nog geen staat van gemeentebezittingen; men had wel iets gemaakt, dat als zoodanig dienst moest doen, maar het beantwoordde heelemaal niet aan mijne bedoeling; men zal een nieuwen staat maken. De archiefkasten zijn thans behoorlijk in orde gebracht; musschennesten waren niet meer aanwezig! Dr. Canters uit Grave, de opvolger van Dr. Hilbers, is thans belast met de geneeskundige armenpractijk; hij schrijft hooge rekeningen. Uit nood geslacht vee wordt gekeurd door v.d. Broek uit Grave, een gediplomeerd Rijkskeurmeester; in geval van twijfel wordt de veearts gehaald.
Voor overtreding der leerplichtwet behoeven geen processen-verbaal opgemaakt te worden; meerdere bewoners uit Tongelaer moeten van tijd tot tijd voor de Commissie komen; maar daar blijft het dan ook bij. Van herhalingsonderwijs profiteeren 4 of 5 kinderen. Schoolhoofd is ziek; zal wel ontslag moeten nemen; heeft een zoon van 35 jr. als onderwijzer in zijn school staan; deze heeft echter geen hoofdakte en kan zijn vader dus niet opvolgen. Toen een arme man typhys kreeg (in 1908) liet men uit Nijmegen een broeder van Johannes de Deo komen om hem te verplegen; de man herstelde; gemeente betaalde voor dien broeder f. 75.
Den 10 Mei 1910 schreef ik aan: Le Marquis de la Boëssière-Thiennes / Château de Malleville / Ploërmel / Departement du Morbihan om hem Van Deursen, burgemeester van Haps, als rentmeester van Tongelaar aan te bevelen.
Den 11 April 1913 bezocht ik Linden, Gassel en Escharen. De burgemeester – Huberts – is ziek; ik ga hem te zijnen huize even bezoeken; influenza; hoewel hij pas 62 is, ziet hij er uit als iemand van ruim 70. De wethouders Jans en Bardoel zijn geschikte menschen, met wie nogal te praten valt; vooral met Jans. Er gaan nogal menschen naar Amerika; het schijnt, dat het den menschen daar nogal goed gaat; ze blijven ten minste nogal daar, en komen niet terug.
Er zijn geen partijschappen; raadsleden worden geregeld bij candidaatstelling gekozen; wonen goed over de heele gemeente verdeeld. Gemeentebroek werd slecht; om het te verbeteren, heeft men 20.000 K.G. slakkenmeel gezaaid; dat heeft veel geholpen; het is veel verbeterd. Er is een vrij goede staat (met kaart) aangelegd van de gemeentelijke bezittingen.
Voor het archief werd in de Raadszaal goede bergruimte verkregen. Voor de secretarie mogen nog wel een pr dozijn doozen worden aangeschaft. De waterleidingen worden goed onderhouden; over het algemeen heeft men meer te lijden van de droogte dan van het water; de gemeente ligt tamelijk hoog; de gronden zijn licht. De Raam wordt bepaald heel goed door de Raamcommissie onderhouden; geen hout meer langs de kanten; ook niet onder Tongelaar.
Veldwachter doet goed zijn dienst; om zijn toekomst te verzekeren, sloot men een contract met eene levensverzekering maatschappij; als hij 65 jr is, dan krijgt hij f. 1.500; sterft hij van tevoren, dan krijgt de weduwe het bedrag der betaalde premies terug. Vele meisjes uit Gassel bezoeken de Zustersschool te Beers. De landbouwcursus en de tuinbouwcursus te Cuijk wordt trouw gevolgd door inwoners van Gassel; desgelijks het teekenonderwijs in Grave. Er wordt geen armoede geleden; als het noodig is, dan worden de menschen voldoende ondersteund.
Ook hier heeft de winkelnering van de venters veel te lijden, en heeft weinig te beteekenen. Er kwam een goed nieuw toren uurwerk, waarvan de gemeente 2/3 der kosten betaalde; geleverd door Eijsbouts te Asten. Walter kreeg ontslag als rentmeester van Tongelaar; ook de werkbaas-pootmeester werd weggejaagd, v.d. Mortel, de burgemeester van Cuijk, werd tot rentmeester benoemd. Coöperatieve roomboterfabriek (200 koeien) werkte eerst met handkracht; thans met een motor.
Den 8 Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Grave de gemeenten Velp, Beers en Gassel. Het onderhoud van de Raam is ook voor deze gemeente van belang; waterschap zorgt goed voor de rivier. De Ottersgraaf en de Biesgraaf onder Tongelaar, beide uitloozende in de rivier de Raam moesten door gemeente worden gezuiverd en geveegd; Gassel droeg dat onderhoud voor f. 25 aan het Waterschapsbestuur over, en is daarmede erg goed.
Mevrouw van Rijckevorsel-van Nispen kocht voor een van haar zoons in 1917 voor f. 290.000 het kasteel Tongelaar. Die zoon kwam plotseling te sterven. Toen werd Tongelaar weer verkocht, nadat tevoren voor ± f. 60.000 hout gevallen was. Twee boerderijen (13 H.A.) werden voor ruim f. 2.000 de H.A. publiek verkocht; de rest werd uit de hand verkocht aan Wagenberg, mandenmaker te Vlijmen; die zal er wel teenhout ten behoeve van zijne mandenmakerij op zetten.
 Zuivelfabriek 'De Boterbloem' te Gassel (ca. 1963) |
De boeren in Gassel willen wel vooruit; voor een fokstier werd f. 2.000 betaald; voor een volentje van 4 maanden f. 5.500! Voor een associatiehengst (Cuijk, Beers, Gassel) werd zelfs f. 30.000 besteed. Het getal koeien zal nog ongeveer even groot zijn als vóór den oorlog; de keuters hebben echter al hun jong vee moeten afschaffen; de grootere boeren moesten zulks gedeeltelijk doen. De coöperatieve stoomzuivelfabriek gaat goed; de koeien zijn op het moment in uitstekende conditie, tengevolge van de goede weiden; er komt op het moment evenveel melk als in den besten zomer. Maar voor den winter zal het weer treurig zijn, doordat er geen krachtvoer is.
Voor den veldwachter verkreeg ik van B. en W. dat diens salaris van f. 450 op f. 600 zal gebracht worden. De Heeren houden niet van belasting betalen; de Hoofdelijke Omslag moet laag gehouden worden; voor 1918 bedraagt zij f. 150!
Den 3 Juni 1922 bezocht ik vanuit Cuijk de gemeenten Escharen en Gassel. Burgemeester Huberts had met ingang van 1 Mei eervol ontslag gekregen; zijn opvolger was nog niet benoemd. Toch ging ik maar naar Gassel, omdat die gemeente er anders bij overschoot. Met de beide wethouders, vooral met wethouder Jans, viel nogal te praten. De nieuwe veldwachter is er nog niet; hij krijgt te ’s Bosch eerst ontslag tegen 11 Juni. Toevalligerwijze kon hij toch eene woning huren en kan hij dus trouwen; een bakker kwam te overlijden; diens weduwe verliet Gassel.
Electriciteitsbedrijf kost f. 13.000; licht 70 cnt kracht 35 cnt. Volgens laatste regeling licht 55 cnt. Distributie levensmiddelenbedrijf uit gewone middelen betaald; ging onder directie van gemeente-secretaris; later onder die van Walboomers. Heeft goed geloopen. Veel animo voor burgerwacht; goede eigen schietbaan.
Met de wethouders de werken tot sluiting van de Beerse Maasmond gaan bekijken. De aannemer moet 4.200 m1 dijk maken; die dijk heeft een regelmatig verval van 11,22 M1 aan de zijde van Linden tot 10,93 m1 aan de zijde van Grave. Het weiland vóór den dijk wordt onder een regelmatig, naar de rivier afhellend profiel gebracht. Drie sluizen moeten worden verlegd, en dus opnieuw gebouwd; één tegenover Gassel, een tegenover Escharen en een daar tusschenin. Een geweldig onweer deed ons naar Gassel terug vluchten; op de Raadszaal wachtten we de bui af.
