Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Herpt en Bern
Den 25sten Augustus 1898 bezocht ik deze gemeente; ik reed naar Engelen, Bokhoven, Haarsteeg en Luttel-Herpt naar Herpt, en vervolgens over Luttel-Herpt, Haarsteeg en Vlijmen terug naar ’s Bosch. Op mijne audientie verscheen niemand dan de pastoor; deze maakte geen aangenamen indruk.
Er bestaat eerst sinds 1893 te Herpt eene parochiekerk; de menschen hebben voor het onderhoud van den pastoor een kapitaal van f. 20.000,- moeten samenbrengen. De vorige pastoor vond zijne pastorie te klein en te onooglijk. Er moest eene andere pastorie gebouwd worden. Acht dagen na het aanbesteden van die nieuwe pastorie werd hij verplaatst. De nieuwe pastorie is zeer mooi, de kerk is meer dan min.
Terwijl ik audientie gaf kwam de harmonie voor het Raadhuis spelen; zij bleef daar, tot ik ’s avonds om half acht vertrok. Met B. en W. reed ik naar den nieuwen Maasmond; wij passeerden het kabelpontveer, en gingen te voet over den Noorderbandijk, den hoogen Maasdijk aan het Heleind, en daarna terug over den Zuiden bandijk.
Om een gedeelte van het eiland Nederhemert van kwelwater vrij te houden, iets, waarvan het veel schade ondervond ten gevolge van het graven van de nieuwe rivier, heeft het Rijk een stoomgemaal gesticht, waarmede ± 70 H.A. van den voormaligen polder van Bern worden bemalen; die gronden, vroeger behoorende aan de voormalige abdij van Berne, welke daar gestaan heeft, en van welke mij de resten (nu een boerderij) nog werden gewezen, thans eigendom van de familie Jhr. De Jonge te ’s Hage, zijn daardoor zeer in waarde vooruit gegaan, aangezien ze nu nooit meer last van water hebben.
De wethouder, thans poldermeester, Van Herpt, toonde mij aan, dat de gronden, gelegen ten zuiden van den Zuider bandijk in het “Dijkblok” en in het “Hoefblok” veel schade leden ten gevolge van den nieuwen Maasmond. Die gronden, voor zoover zij uit weiland bestonden, waren op dit oogenblik beter dan vroeger, omdat het land, ten gevolge van de kwel, meer vocht hield en dientengevolge niet zoo gemakkelijk uitdroogde. Voor zooverre die gronden echter bouwgronden waren, waren die enorm in opbrengst achteruit gegaan, juist ook tengevolge van de kwel; het land was koud, nat en zuur; door de bouwvoren stroomde dikwijls het water. Het bouwland kon in het voorjaar niet op tijd worden bewerkt. Met eigen oogen overtuigde ik mij, dat de opbrengst van wintergerst, mangelwortels enz. veel minder dan middelmatig was.
Van Herpt constateerde met genoegen, dat de schade aan het bouwland zou ophouden, zoodra de Maasmond geopend werd, omdat alsdan de gemiddelde waterstand bijzonder zou dalen en het kwelwater dus geen nadeel van eenig aanbelang meer zou veroorzaken. Maar dan kwam het weiland in last, want dan zou men geen water meer in de sloten hebben, en kom men dus het vee niet meer in de weide houden, en – wat nog veel erger zijn zou - kon men het niet meer van drinkwater voorzien.
In den zeer drogen zomer van 1897 was het grondwater zóó gezakt, dat er door de droogte breede barsten gesprongen waren in den bodem der sloten. Wat zal er dus voor een toestand moeten geboren worden, als het peil op de rivier nog een paar Meter daalt? Hij vroeg daarom een duiker in den Zuider bandijk, om aan dit bezwaar te kunnen tegemoet komen. Toen in het jaar 1884 (?) Gedep. Staten zitting hielden, om bezwaren aan te hooren van belanghebbenden bij de werken van de Maasmondverlegging, hebben ingelanden mondeling en schriftelijk op het bovenstaande gewezen en om voorziening gevraagd.
In 1896 of 1897 hebben ingelanden te dezer zake weder gerequestreerd. De Hoofdingenieur Hoogenboom is toen persoonlijk komen kijken; hij zou de bezwaren erkend hebben en zijne medewerking hebben toegezegd, om aan de bezwaren tegemoet te komen; hij werd door Van Herpt rondgeleid en bracht alles in kaart. Omgekeerd vroeg Hoogenboom steun bij Van Herpt tegen de z.i. onbillijke moeielijkheden, welke het bestuur van het waterschap van de Oude Maas aan het leiden van het water door een grondduiker in den weg had gelegd; Van Herpt had zijnerzijds toegezegd, het verzet van het bestuur van de Oude Maas te zullen breken.
Van Herpt roemde zeer, wat Burgemeester Boll in het belang van de betrokken gronden had weten gedaan te krijgen; hij had toch voor vele landen een idealen toestand weten te verkrijgen. Het oude Maasje begint aan het Heleind in den hoek tusschen den Zuider bandijk en den Hoogen bandijk van Stad en Lande van Heusden; oorspronkelijk een klein slootje, later een tochtsloot, is het te Herpt reeds een Meter of zeven breed.
De wethouder Van Herpt, oogenschijnlijk een zelfgenoegzaam man, iemand die zich zeer voelde, gaf mij over het algemeen geen goede inlichtingen. Administratie van den ontvanger. Schoolgelden worden in journaal en grootboek aan collectieve bedragen geboekt, zonder specifieke boeking van iedere betaling in een gezegeld hulpregister.
Het klooster der witheeren te Heeswijk stond aanvankelijk te Bern bij Heusden; omstreeks 1500 werd het naar Heeswijk overgebracht. De witheeren bedienen nog 9 parochien: Heeswijk, Berlicum, Lithoyen, Vlijmen, Elshout, Engelen, Haarsteeg, Hedikhuizen, Bokhoven.
Den 29 Mei 1903 kwam ik weer in Herpt; ik reed er vanuit Den Bosch heen, bezocht denzelfden dag nog Heusden, en reed toen weer naar Den Bosch terug. Het voor eenige jaren nieuw gebouwde raadhuis is juist afgeverfd en afgewerkt. Zoowel de raadszaal als de secretarie zien er zeer netjes uit; op de secretarie treft verder de goede orde, de netheid, de zindelijkheid van alles; de zorg voor de secretarie is blijkbaar bij den burgemeester-secretaris in zeer goede handen.
De bevolking schijnt zedelijk op een hoog peil te staan; sinds 1893 kwam er geen enkel gedwongen huwelijk voor; sinds 1877 (toen de tegenwoordige burgemeester, secretaris werd) slechts ééne onwettige geboorte. Er zullen 40 Protestanten in Herpt zijn; voor hun dominee wordt jaarlijks door het Rijk f. 300 betaald; zij hebben de oude kerk; zij hebben ± 20 H.A. best land. Gewoonlijk is er geen dominee, en komt de titularis uit Heusden jaarlijks enkele malen preeken.
De Pastoor krijgt geen tractement van het Rijk; de boeren betalen voor zijn onderhoud een K.G. boter per koe, en 5 kop tarwe per hond. Een en ander brengt den pastoor jaarlijks ± f. 300 op. De menschen schijnen het samen goed eens te zijn. Bij raadsverkiezingen werd er nog nooit gestemd. Als B. en W. er niet voor zorgden, dan zou er zelfs geen candidaatstelling plaats hebben!
Het hoofd der school verdient gaarne f. 0,60 per uur voor herhalingsonderwijs; hij begon met 13 jongens, van wie 7 volhielden tot het einde; en met 4 meisjes, die echter voor en na spoedig weg bleven. Armen zijn er bijna niet in Herpt; het algemeen armbestuur heeft nogal eenige fondsen; sinds 1877 belegde het uit overgebleven jaarlijksche inkomsten een kapitaal op het grootboek van f. 16.000. Oud archief is er niet; de zoogenaamde schepenkist (zoo genoemd om de oude schepenakten welke daarin bewaard werden) raakte voor 50 à 60 jaren zoek. De Heer De Jong was toen burgemeester.
Dr. Van Rossem uit Heusden is gemeentedoctor; medicijnen komen van den apotheker Stal uit Heusden. De meisjes gaan naar het liefdehuis te Heusden; de jongens naar de openbare school in Herpt. Schoolverzuim is er niet; de schoolcommissie vergaderde tot nu toe slechts ééne keer; een proces-verbaal behoefde niet te worden opgemaakt. B. en W. waren mij erg dankbaar, dat er in den Zuider bandijk nu een inlaatduiker gemaakt wordt; zij meenden, dat ze vooral door mijne bemoeiing ter zake hunne wenschen vervuld zagen.
Den 16 Mei 1906 kwam ik weer in Herpt; ik had tevoren Bokhoven en Hedikhuizen bezocht; per rijtuig keerde ik van Herpt naar Den Bosch terug. Er had zich weer niemand voor de audientie aangemeld; wethouder Van Herpt deed weer het groote woord; vooral doordat burgemeester-secretaris Buys geruimen tijd met Verdijk bezig was, had ik volop gelegenheid Van Herpt te genieten.
Het schijnt in de gemeente nog steeds bijzonder goed te gaan; partijen schijnen daar niet te bestaan. Bij raadsverkiezingen werd nog nooit gestemd. Als de burgemeester niet zorgde voor het inleveren van candidatenlijsten, zou er zelfs heelemaal geen verkiezing plaats hebben.
Er is een plan opgemaakt tot verbetering van het Oude Maasje; wethouder Van Herpt, die voorzitter van het waterschap is, deelde mij mede, dat het f. 5.000 zou kosten en van het najaar zou worden uitgevoerd; men wilde tot het najaar wachten, omdat dan de vruchten van het veld zijn, en de boeren daardoor alsdan weinig schade ondervinden door het op de kant gooien van den uitgegraven bagger en grond. Als het Oude Maasje in orde was, wilde men komen bij de Staten met een wijzigingsvoorstel van het oprichtingsbesluit van het Waterschap; de zaak was nu veel te gecompliceerd geregeld; daardoor veel onnoodig schrijfwerk, veel omslag en moeite.
 Interieur van de Nederlands Hervormde kerk in Herpt, omstreeks de jaren twintig (foto: collectie Salha) |
Dr. Alma uit Heusden is thans armendoctor; men is over hem zeer tevreden. De toestand van de armen is nog zeer bevredigend; het armbestuur is echter niet meer in staat om een gedeelte van zijn inkomsten te kapitaliseeren; daar blijft van de revenuen tegenwoordig zoo goed als niets meer over.
Over het algemeen is men zeer tevreden over de werking van den Maasmond; men had op de waarden in den afgeloopen winter volop vet water, terwijl men het water tijdig kwijt was. In Herpt zijn 4 Hervormde huishoudens; eigen kerk; geen eigen dominée; de dominee uit Heusden komt 12 keer per jaar preeken en krijgt daarvoor f. 600. De inkomsten van het prachtige land (15 H.A.) der Hervormde kerk behoeven dus slechts f. 600 te bedragen. Voor ongeveer dat bedrag wordt dat land door de 4 huishoudens gepacht; men zorgt wel, dat er geen nieuw protestantsch huishouden bijkomt; want dat zou dan ook zijn aandeel vragen in den buit.
Den 21 April 1910 kwam ik weer in Herpt; van tevoren was ik in Vlijmen geweest en daarna in Hedikhuizen. De nieuw benoemde pastoor, Dr. De Wit, kwam zijne opwachting maken; hij hoopt eene nieuwe kerk te kunnen bouwen, waarvoor hem echter de fondsen ontbreken; de schuld van den bouw der pastorie is nog niet afgedaan. Hij meent, dat er veel kapitaal in Herpt zit, maar dat de menschen erg conservatief zijn. Naar het mij voorkomt overschat hij sterk den finantieelen toestand van zijne parochianen.
Burgemeester Buijs is erg ziek geweest; hij ziet er nog ellendig uit; ik vrees, dat hij het niet lang meer zal maken. Bij zijn 25-jarig ambtsfeest (17 Dec. 1909) gaf de Raad hem zijn portret, peinture Bogaerts; het hangt in de Raadszaal.
Binnenpolder van Herpt wil 3/9 betalen in de kosten van verharding van een stuk van den weg in de Hoeven, nl. zoover daar huizen staan; maar dan moet Nieuwkuyk 2/5 betalen, en dat wil Nieuwkuyk niet. Wethouder L. van Herpt is voorzitter van het waterschap de Binnenpolder van Herpt; hij had over dien weg pas eene conferentie met het gemeentebestuur van Nieuwkuyk en met den burgemeester van Hedikhuizen; men kon echter niet tot overeenstemming geraken; Nieuwkuyk had geen geld. De verharding zou in het geheel f. 2.500 kosten. Aan de zijde van Nieuwkuyk staan 17, aan die van Herpt 7 woningen.
Alles te samen genomen is men dankbaar voor de Maasmondverlegging; ’s winters zit men nu veilig; bovendien heeft men ’s winters geen last meer van kwelwater. Een ongerief is het echer, dat men ’s zomers, als het water te Heusden 1 M + A.P. staat, geen water in de sloten kan krijgen, voor drinkwater voor het vee; ook vroeger had men bij droge zomers wel eens gebrek aan drinkwater, maar dat kwam tegenwoordig veel meer voor.
De polder van Bern wordt bemalen; stoomgemaal staat echter op hoogste punt = meest ongeschikte plaats van den polder; jammer, want met halve kosten zou men meer met de machine kunnen werken, wanneer die op de juiste plaats stond. Er zijn geen openbare pompen in Herpt; vandaar, dat drinkwater door Gezondheids- commissie nooit onderzocht werd. Bouwverordening wordt streng gehandhaafd; om de eischen der bouwverordening wordt er niet minder gebouwd. Voor den Raad wordt er nooit gestemd.
Den 7den. Augustus 1915 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch weer de gemeente Herpt. Tevoren was ik in Dussen geweest. Burgemeester Van Herpt is nog steeds een groote schreeuwer en geen gemakkelijk man. Naar het mij toescheen gaat het thans niet zoo goed in de gemeente als vroeger onder burgemeester Buijs: er is thans stemming voor den Raad – reeds tweemaal – waarbij schier alle kiezers opkomen, en de overwinnaar niet meer dan een pr stemmen krijgt boven de volstrekte meerderheid.
Burgemeester is tevens kerkmeester; hij schijnt niet erg goed te kunnen met pastoor De Wit, een uitnemend geleerde, driemaal gedoctoreerd in Rome. Hij gaf althans nogal erg op den pastoor af. Vooral schijnt hij het den pastoor kwalijk te nemen, dat hij geen moeite doet om aan geld te komen voor den bouw van eene nieuwe kerk; de noodkerk, welke er thans staat, is veel te klein, beantwoordt niet aan de behoefte, en is onwaardig een Godshuis te heeten.
De school is in overeenstemming gebracht met de eischen van het laatste K.B.; districtsschoolopziener Van Oppenraay, die de school wilde afkeuren, zou daartoe thans geen enkele reden meer hebben kunnen aanvoeren.
Bijna alle gronden behooren in eigendom aan inwoners van de gemeente. Voornaamste uitwonende eigenaren zijn L. Verhoeven te Heusden, v. Dietschman te Utrecht, pastoor Eras te Boxtel, dr. Van Mol te Rotterdam, en Timmermans te Waalwijk. Groote boeren beboeren toch maar een klein gedeelte van hun land; zij kunnen geen arbeiders krijgen; zij verhuren hun land gedeeltelijk aan kleine boertjes, die dan veel groenten verbouwen en daarmede in Den Bosch gaan markten. Het schijnt, dat het dien kleinen boertjes erg goed gaat.
Secretaris Van Liempt ging als ambtenaar naar de secretarie van Helmond; als secretaris vervangen door een jongeren broer. Deze schijnt het nogal gemakkelijk op te nemen; het verslag 1914 omtrent den toestand der gemeente was nu eerst op het Gouvernement gekomen; hem deswege eene berisping gegeven.
Den 22 Augustus 1919 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten Vlijmen, Nieuwkuyk en Herpt. De evenredige vertegenwoordiging bracht hier twee nieuwe leden in den Raad; daardoor is de burgemeester – die aftrad als Raadslid en zich niet herkiesbaar had gesteld – zijne meerderheid kwijt; het staat vast, dat de beide wethouders als zoodanig niet zullen worden herkozen. Het heftige karakter van den burgemeester, en zijn niet altijd verstandig drijven berokkenden hem dit échec. Een eerste gevolg van de verkiezing zal wel zijn, dat de hoofdelijke omslag in het vervolg progressief zal worden geheven. Ook de aftrek voor noodzakelijk levensonderhoud – tot nu toe f. 350 – moet verhoogd.
Moors, een arme mandenmaker, kwam klagen, dat hij bij een aanslag van f. 600,- ruim f. 8 hoofdelijken omslag moest betalen; m.i. terecht meende hij, dat iemand met f. 600 inkomen zoo’n bedrag niet kan betalen; ware de aftrek hooger geweest, dan zou hij billijker behandeld zijn geworden. Groote klachten, omdat even buiten Heusden op Herpt’s territoir eenige arbeiderswoningen zijn gebouwd; nu is de school te klein; een nieuw gebouw kost zeker f. 30.000; waar moet dat geld van daan komen?
De loonen staan hoog; er zijn haast geen arbeiders te krijgen; de burgemeester heeft er twee, en betaalt aan ieder f. 750,- per jaar. Ik heb B. en W. er op gewezen, dat de bestuurskosten zoo hoog worden, dat kleine gemeenten die haast niet meer kunnen betalen; daarom moet overwogen worden, of de kleine gemeenten niet vereenigd moeten worden. Voor eene vereeniging met Heusden voelen de Heeren niets; met Haarsteeg en Bokhoven ware te overwegen; de beide wethouders voelden daar blijkbaar wel wat voor; de burgemeester minder: dan is zijn Rijk uit!
Voor den bouw van eene nieuwe kerk collecteerde pastoor De Wit verleden jaar f. 11.000; lang niet genoeg! Velen wilden niets geven; daar is veel wrijving in gemeente; burgemeester is secretaris van het kerkbestuur! Het gaat den menschen in Herpt bijzonder goed; in 1918 werd op de Boerenleenbank f. 136.000 gebracht en f. 3.500 gehaald. De onder Herpt liggende gronden van Dr. Van Mol te Rotterdam werden in 1918 geveild voor ± f. 70.000 en aangekocht door Herptsche menschen.
Den 6den.Augustus 1923 bezocht ik Herpt en Heusden. Met de benoeming van burgemeester Van Eggelen is de rust in de gemeente weergekeerd. Bij de pas plaats gehad hebbende Raadsverkiezing werden de aftredende Raadsleden bij enkele candidaatstelling herkozen. In eene bestaande vacature werd met veel moeite Van Herpt – een zoon van den overleden burgemeester – gekozen. Deze Van Herpt kwam in zijne hoedanigheid van Voorzitter van den polder van Herpt en het Herptsche veld zijne opwachting maken; hij gaf mij den indruk van een bekrompen, gierig geldzuchtig wezen.
De Haan en Oerlemans bouwden aan den weg Heusden-Herpt 13 arbeiderswoningen. De arbeiders wonen daar niet gaarne; er staan drie woningen ledig. Voor 13 Protestantsche kinderen – meestal kinderen van 2 brievenbestellers en een machinist van het stoomgemaal – moet de openbare school in stand blijven. Wordt Herpt met Heusden vereenigd, dan kan die school direct verdwijnen. Het is ergerlijk, dat de Rijksadministratie maar steeds Protestantsche ambtenaren naar Roomsche gemeenten zendt!
Drie diverse autobusdiensten passeeren geregeld Herpt; de tram Heusden-Drunen heeft voor Herpt geen waarde meer. De boterfabriek staat op de grens van Herpt onder Luttel Herpt; er moet een uitmuntende directeur zijn. Herpt heeft een contract met Hedikhuizen, om in geval van brand Luttel Herpt te bedienen: daar is geen eigen brandspuit. Er was pas een groote brand; door het pannen dak van het Raadhuis werd de brand gestuit. De Harmonie was daar tehuis; ze verloor al hare instrumenten + haar vaandel. Schade – niet verzekerd – f. 1.500.
Voor burgerwacht is veel liefhebberij, zoowel om te schieten als om te oefenen. Sinds de Hanzebank fout ging schijnen de menschen de Boerenleenbank niet erg meer te vertrouwen; er wordt voortdurend veel geld terug gevraagd. De landbouw gaat goed; de tuinbouw gaat maar slapjes. In de laatste 5 jaren werd geen landbouw- of tuinbouwonderwijs gegeven. Op de R.K. bijzondere school wordt aan de kinderen vervolgonderwijs gegeven; op de openbare gebeurt dat niet.
Voor een dag of veertien werd Pastoor De Wit begraven; hij was 13 jr in Herpt. Over zijn heengaan scheen men niet erg bedroefd.
Het Bernse Veer tussen Bern en Herpt (foto: 
Ansichtkaart van de schuurkerk in Herpt (foto: 
Provinciale weg van Herpt naar Heusden, ca. 1920 (foto: 
