Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Lierop
Den 27sten Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente. Ik reed van Helmond naar Lierop; vandaar naar Someren; vervolgens naar Leende, en toen weer naar het station van Budel waar ik den trein nam naar Roermond.
Men had zoo goed als geen werk gemaakt van mijn ontvangst; een enkele vlag en verder een beetje groen aan het gemeentehuis. Verder niets. Op het gemeentehuis vond ik den burgemeester met diens twee wethouders, eenvoudige boeren; een der wethouders was zelfs op klompen!
Ik zat met hen wat te praten over alles en nog wat, in de eerste plaats over het feit, dat er geen harde weg is naar Lierop. Men vertelde mij, dat men, nu de deken van Lierop zoo’n prachtig nieuw godshuis gebouwd heeft, getracht had om de oude kerk voor afbraak te koopen; men wilde die dan gebruiken om de weg van sluis 10 naar Lierop te verharden. De deken vroeg f. 500,-; de gemeente wilde echter niet meer dan f. 200,- besteden. Op den prijs stuitten de onderhandelingen dan ook af.
Op mijne audiëntie verscheen niemand dan de Kapelaan (de deken was naar de retraite); hij vertelde mij dat de burgemeester zeer voor de verharding van den weg was maar dat de boeren raadsleden te conservatief waren om geld voor de verharding van den weg beschikbaar te stellen.
 De nieuwe koepelkerk met v.l.n.r. kapelaan Brekelmans, burgemeester Raaijmakers en zijn kinderen, 1902 (bron: RHCe) |
Lierop is een eenvoudig boerendorp; de burgemeester (tevens secretaris) is zelf een van de rijkste boeren uit de gemeente. De burgemeester schijnt daar vrij wel op zijn plaats; hij kent het werk, en, hoewel hij alles zeer origineel inricht, was er toch, in ’t algemeen genomen geen ernstige aanmerkingen te maken op de administratie. Hij schijnt een eenvoudige slimme boer wiens vijand ik niet gaarne wil zijn wanneer ik in Lierop woonde.
De wethouder Van Dijk maakte een aangename indruk; Van der Sanden, de andere wethouder, beviel mij minder goed. De bevolkingsregisters worden op eigenaardige wijze bijgehouden: het register van vestiging (waarin meestal inkomende dienstboden zijn op te nemen) blijft fungeeren als dienstbodenregister; daarop is een klapper van de hoofden der gezinnen bij wie zij wonen, en waarin naar dat gezin in het hoofdregister wordt verwezen. Alleen bij duurzame vestiging in eene familie geschiedt de overschrijving in het hoofdregister. Van elders ontvangen duplicaten worden als berichten van vestiging teruggezonden.
De ontvanger boekte vergunningsrecht en schoolgeld collectief rechtstreeks in het journaal. De inkwartieringslijst werd niet geregeld herzien.
Den 12 Mei 1902 kwam ik weer in Lierop; met een rijtuig uit Helmond reed ik er heen. B. en W. deelen mij mede dat er te Lierop een plaatselijke afdeeling is van den Boerenbond; in het afgeloopen jaar was er voor f. 3.000,- kunstmest gekocht onder garantie van het Rijksproefstation te Maastricht en en voor f. 1.000,- krachtvoeder.
Over het algemeen gaat het den boeren niet best in Lierop; de gemeente ligt hoog; alleen in natte jaren groeit er wat; in drooge zomers verdroogt alles; daar helpt geen mesten aan. Er worden niet veel huwelijken gesloten; de menschen zijn bang geen kostwinning te zullen hebben. Het loon van dienstboden is er vrij hoog: f. 100 voor eene meid, f. 140 voor een knecht. De knecht is ’s Zondags vrij van ’s middags één tot ’s avonds tien uur. Sparen doen de knechts in den regel niet; over het algemeen hebben ze hun loon noodig voor kleeren en vertering. Met de meiden is het niet veel beter.
Als ze trouwen is het meestal armoe troef. Ze beginnen te boeren met één koetje, worden arbeider bij een andere boer en eindigen dikwijls met in de Peel werk te gaan zoeken, of met naar eene fabrieksplaats te trekken. Daar verrichten ze dan het zware werk; kolen sjouwen, enz., of gaan ze werken in een ijzerfabriek. Op de boerderij waren ze het zware werk gewoon, en zien daarom in de fabrieken niet tegen het zware werk op. Ze zijn over het algemeen kalmer van aard, eerlijker, meer betrouwbaar dan het gewone fabrieksvolk; ze vinden daarom nog al gemakkelijk werk.
Jacht verpacht aan Wesselman van Helmond, voor f. 100 aan den arme, en f. 10 aan ieder der beide schutterijgilden; de jacht wordt telkens verpacht voor twee jaren. Wesselman heeft ook de jacht in Mierlo. Men klaagt nogal over konijnenschade, vooral in de bosschen onder Moorsel, en in de stuifzandbergen tusschen het “Achterbroek” en Hersel.
Het Bauven is 85 H.A. groot. Men wil het verhuren voor ± 10 jaren voor eene eendenkooi aan Godschalx te Empel voor een jaarlijksch bedrag van circa f. 200,-. Ik zag het liever aangelegd tot natuur- of vloeiweide, en gaf in overweging door de Heide Maatschappij althans een plan te laten maken. Van de gemeentegronden zullen ± 100 H.A. aangelegd zijn tot bosch. Vele bosschen zijn niet heel veel meer waard.
In 1900 heeft men voor f. 300,- van een koperslager te Helmond een door deze vervaardigde brandspuit gekocht. Het is een zuig- en perspomp, men is er zeer mede ingenomen. Men kan het water 12 M. hoog spuiten. De Heer Van Dongen, deken van Lierop, is overleden; men heeft daar thans Pastoor Wouters. Ik ontving hem niet in audientie.
De weg van het kanaal naar Lierop, en vandaar in noordelijke richting tot de Vleutloop, is thans verhard. Men koopt berggrint om den weg in goeden staat te onderhouden. De coöperatieve roomboterfabriek “Flora” dreigt teniet te zullen gaan. Tot nu toe was de fabriek gevestigd in een gehuurd gebouw; sommigen willen dien toestand continueeren, anderen willen een eigen fabrieksgebouw stichten. Vandaar de ruzie welke de fabriek zal doen teniet gaan. Vele boeren leveren hun melk aan de margarineroomboterfabrieken te Helmond (Prinzen) en te Asten (Bluyssen); daar ontvangen ze gemiddeld 5 cnt voor de liter melk.
Den 14 April 1905 kwam ik weer in de gemeente. Vanuit Helmond reed ik er heen; bezocht vervolgens Vlierden en Deurne, vanwaar ik per trein naar Helmond terugkeerde. Ik werd ontvangen door den pas beëedigden nieuwen burgemeester Van Dijk, met den wethouder Van de Waarsenburg; de andere wethoudersplaats was nog niet vervuld. Als secretaris fungeerde reeds de Heer Michels, burgemeester van Someren, hoewel hij de koninklijke toestemming nog niet had om secretaris van Someren te zijn, zonder daar te wonen.
 De R.K. kerk te Lierop, gebouwd in 1890-1892 (Collectie PNB, 1991) |
B. en W. deelden mij mede dat gemeente f. 400 betaalde voor afbraak puin oude kerk; de Pastoor liet die puin naar den weg rijden door de boeren; deze deden dat gratis voor de kerk. De gemeente betaalde nu die f. 400 aan den pastoor zijnde het bedrag, dat de gemeente anders aan de voerlieden zou hebben moeten betalen, wanneer deze tegen betaling de puin naar den weg gereden hadden.
De nieuwe kerk zou f. 120.000 gekost hebben; die is voor de gemeente 1/3 te groot; zij is zeer kostbaar in onderhoud, waarvoor geen kapitaal aanwezig is, terwijl de kerk bovendien nog gedeeltelijk moet gemeubeld worden.
Er zijn thans twee boterfabrieken in de gemeente, eene in Lierop en een te Hersel; beide zijn eigen gebouwde fabriekjes. Jacht is thans voor 6 jr verpacht aan Rovers te Asten: f. 85 aan gemeente, f. 65 aan algemeenen armen, en f. 10 aan iedere schutterij (daar zijn er twee). Veel konijnenschade; ik gaf 22 machtigingen; samen zullen ze zoo wat 220 konijnen geschoten hebben (10 per hoofd).
Het Bauven ligt nog juist als vroeger; het is te diep, om het te laten leegloopen en dan als weide te exploiteeren; in drogen zomer van 1904 stond er nog anderhalven meter water. De visscherij is verpacht voor f. 71 aan Bogaerts te Helmond, voor 4 jr; buitengewoon lekkere visch, snoek, paling, baars, maar moeielijk te vangen door het vele vuil.
Men blijft steeds voortgaan met den aanleg van dennenbosch; men is sinds een jaar of zeven bezig met den stuifbergen boven den Achterhoek dicht te poten; die grond wordt heelemaal niet bewerkt; de mast groeit er best; men poot er 40.000 op de H.A. (d.i. 0.5 x 0.5); de aanleg kost dan f. 50 per H.A., f. 20 aan plukmast, en f. 30 aan uitpoten. Na 25 jr wordt zoo’n bosch gesnoeid; dat brengt f. 100 per H.A. op, en kost f. 100 aan snoeien; dan wordt het strooisel verkocht ; dat brengt f. 100 op per H.A.; na 15 jr wordt nogmaals het strooisel verkocht; dat brengt weer f. 60 – f. 80 op; na 10 jr wordt dan het bosch gehakt; met eene opbrengst van f. 250 is men dan tevreden.
Met de gezaaide bosschen gaat het juist zoo, behalve dat ze tweemaal gesnoeid worden; het eerste snoeien kost f. 100 per H.A. en brengt ongeveer evenveel op; het tweede snoeien kost f. 25 per H.A.; dat levert dan f. 75 op; daaraan houdt men dus f. 50 over; het voor de tweede maal snoeien geschiedt een jr of vier na het eerste snoeien. Het voordeel van het poten van bosschen ligt daarin, dat men gemakkelijk de mast aan het groeien krijgt, waar deze, als ze uit zaad moeten ontkiemen, heelemaal niet wil.
De leden van den Raad wonen alle om en bij de kom; de buitengehuchten zijn niet vertegenwoordigd. Op mijn vraag waar dat aan lag antwoordde men mij, dat op de buitengehuchten de huurboeren woonden, en dat deze minder belang hadden bij den goeden gang van zaken in de gemeente! Voor het in orde houden van den harde weg gebruikt met berggrint uit Eysden; f. 1,90 voor de wal; f. 0,30 van lossen; f. 0,37 van oprijden.
B. en W. sterk aangeraden een gedetailleerden uitvoerigen staat der gemeente eigendommen aan te leggen, waarin alle bijzonderheden omtrent cultuur en exploitatie nauwkeurig worden opgeteekend. Hen tevens in overweging gegeven, het onderhoud der waterleidingen in ééne hand te brengen en ten laste der gemeente te nemen.
B. en W. beweerden, dat er een lek was in de grondduiker bij sluis X onder het kanaal; als men dat kanaalpand laat afloopen, dan loopt de Aa ledig. De vroedvrouw uit Someren en Dr. Hoyste uit Asten voorzien in de behoefte aan verlos- en geneeskundige hulp; zoo nodig worden ze door het burgerlijk armbestuur betaald; dit laatste heeft voldoende fondsen, en behoeft geen subsidie van de gemeente. De gewone jaarmarkt (tweede Maandag in April) was juist gehouden; van niet veel beteekenis; er werden aangevoerd 85 stuks vee en 180 biggen ; verder wat kramerij. De burgemeester maakte mij een zeer gunstigen indruk; men schijnt in de gemeente zeer tevreden met zijne benoeming.
 Burgemeester Van Dijk, linksvoor, tijdens zijn installatie, met weth. Meulendijks linksachter en weth. Raaijmakers rechts, 1905 (bron: RHCe) |
Den 24 Mei 1909 kwam ik weer in Lierop; ik was vanuit Den Bosch eerst naar Deurne gegaan; toen naar Vlierden en eindelijk naar Lierop. Ik ging vandaar in Helmond slapen. Ik vond er twee nieuwe wethouders, waarvan de eene, Raymakers, een broer is van den vroegeren burgemeester. Zoowel met den burgemeester als met Raymakers viel zeer goed te praten; wethouder Meulendijks nam eene meer zwijgende houding aan.
Ik vernam van hen, dat het den boeren over het algemeen goed gaat; dat bijna iedereen lid is van den Boerenbond; dat er thans druk gebruik gemaakt wordt van de Boerenleenbank, ook om geld te halen. De twee coöperatieve roomboterfabriekjes zijn omgezet in eene groote coöperatieve stoomzuivelfabriek te Lierop; de kleine fabriek in Hersel is dus vervallen.
Kunstmest wordt veel gebruikt; men haalt het benodigde aan het depôt van den Boerenbond te Deurne. Krachtvoer wordt weinig gekocht. De jacht is thans voor f. 111 verpacht voor zes jaren aan den Heer Wesselman van Helmond. Konijnen richten nog veel schade aan; echter niet meer zoo erg als vroeger; in het afgeloopen seizoen schoot de gemeente ontvanger er 131. De visscherij in het Bauven is nog steeds verpacht, naar het schijnt is er haast geen visch meer te vangen.
De raadsleden wonen nog allen om en bij de kom, behalve de Heer Van der Linde, die op Hersel woont. Burgemeester besteedde veel zorg aan de bewerking van een staat omtrent de exploitatie der gemeentelijke bezittingen. Den Heeren in overweging gegeven, zich met het Staatsboschbeheer te Utrecht in contact te stellen. De waterleidingen worden thans naar behooren door gemeente onderhouden. Grondduiker onder Zuid Willemsvaart bij sluis X werd door het Rijk in orde gebracht.
 De Stipdonkse Watermolen (foto: Waterschap de Aa, bron: RHCe) |
Aan B. en W. in overweging gegeven, om te trachten in overleg met Asten en Vlierden den Stipdonkschen watermolen aan te koopen en af te breken. Vermoedelijk zou de provincie daarbij wel willen subsidieeren. De pastoor deed eene aanvrage om eene subsidie van f. 5.000 ten behoeve van liefdehuis, bewaarschool, meisjesschool enz.
B. en W. attent gemaakt op het groote nadeel, dat het onderwijs zou lijden, wanneer van de 80 kinderen er 40 naar een meisjesschool gingen; dan zouden er in de plaats van ééne twee mansschool, twee éénmansscholen komen; het is onmogelijk, dat één onderwijzer aan 6 klassen tegelijk les geeft. Dan kan er van het heele onderwijs zoo goed als niets terecht komen. M.i. mocht de Raad die f. 5.000 nooit voteeren, wanneer niet a priori vast staat, dat én op de openbare én op de bijzondere school een surnumerair onderwijzer zou komen.
Den 12 Maart 1913 kwam ik weer in Lierop; vanuit Helmond bezocht ik achterenvolgens per auto Deurne, Vlierden en Lierop; vandaar keerde ik naar Helmond terug. De raadsleden waren thans vrij goed over de gemeente verdeeld: 3 op Boomen, 2 op Groenstraat, 1 op Endelaar en 1 op Heesven. Volgens burgemeester is er nogal wat oud archief; het is echter niet geïnventariseerd; wel moeten de stukken van de laatste 50 jaren netjes geordend zijn.
Jacht verpacht aan Latichius en drie andere Heeren; op het moment geen konijnenschade. Sinds de nieuwe visscherijwet is visscherij in Bauven niets meer waard; volgens die wet mag tusschen 1 April en 1 September niet met sleepnetten gevischt worden; bij het bevisschen van het Bauven moeten de menschen tot aan hun middel in het water staan; tusschen 1 September en 1 April is dat niet wel mogelijk.
Burgemeester houdt den staat van exploitatie der gemeentelijke bezittingen netjes bij; gemeente heeft thans 160 H.A. dennenbosch. Men is in relatie getreden met Staatsboschbeheer, maar nog niet tot eene overeenkomst kunnen geraken. Voor onderhoud waterleidingen geeft men zich veel moeite.
 Het bakken van brood door leerlingen van de huishoudschool, 1927 (bron: RHCe) |
Met Pastoor Offermans en Kapelaan Swinkels diens school voor meisjes uit den Boerenstand gaan kijken; de meisjes leeren daar zoowel koken, naaien, knippen, goed verstellen, als melken en varkens voeren. De cursus duurt één jaar; er zijn 27 meisjes, terwijl de school plaats biedt voor 30 kinderen. Ik geloof, dat de school heel nuttig kan werken, maar vrees, dat de cursus niet voldoende is, om het geleerde behoorlijk te laten verwerken en bezinken; m.i. is daarom een twee- beter nog een driejarige cursus noodig. –
Op den dag der opening van zijne inrichting gingen de meisjes van de openbare school over naar de Zustersschool van den Pastoor. Hoewel het getal leerlingen op de openbare school daardoor daalde tot beneden veertig, blijven aan die school twee leerkrachten werkzaam; ook aan de bijzondere school (± 40 meisjes) zijn twee onderwijskrachten geplaatst; hulde aan den burgemeester, en aan den pastoor!
Den 3den. Augustus 1918 bezocht ik vanuit Helmond per auto de gemeenten Lierop en ZesGehuchten. Evenals steeds maakte burgemeester Van Dijk ook nu weer een uitstekenden indruk. Lierop, eene uitsluitend landelijke gemeente, moet uitsluitend van het landbouwbedrijf bestaan.
De boeren ondervinden zeer den druk der tijden; doordat ze minder mest en minder kunstmest hadden, waren ze wel gedwongen om minder rogge te zaaien dan vroeger; ze konden het meerdere land niet in voldoenden staat van bemesting brengen, en zaaiden op de hooge zandige akkers evene, welke zich met minder goed toebereiden grond tevreden stelt.
 Een kalf wordt verzorgd (uitgever: R. Polak, bron: RHCe) |
Het getal koeien in de gemeente is ± 525, vrijwel gelijk aan het getal, dat er vroeger was; maar het jonge vee moest wel voor 50% opgeruimd. De koeien geven intusschen niet meer dan 2/3 van de melk van vroeger, gemiddeld 6 Liter tegen vroeger 9. Men krijgt ook niet meer dan 30 tot 40% van de kunstmest van weleer.
In 1915 heeft gemeente met Staatsboschbeheer gecontracteerd voor de bebossching van 180 H.A. Daarvan is thans 36 H.A. tot bosch aangelegd. Staatsboschbeheer verpleegt het verdere boschbezit van de gemeente niet; dat bezit bedraagt thans 148 H.A. en wordt door gemeente nog voortdurend uitgebreid, laatstelijk nog met 12 H.A. Sprangers is de ambtenaar van het Staatsboschbeheer, die de ontginningen voor dat beheer uitvoert; hij woont in Nijmegen.
De cursus voor opleiding van meisjes uit den boerenstand is sinds 1917 een tweejarige geworden; gelukkig, nu kan het geleerde wat bezinken! Burgemeester houdt zijn beschrijving van de gemeentelijke ontginningen trouw bij. Hoofd der school blijft geregeld een tweejarigen landbouwcursus geven. Konijnenschade is er niet; wel doen de fazanten kwaad. De eigenaar van de jacht, de Heer van Loon uit Deurne, is al druk bezig die op te ruimen.
Den 18 Mei 1922 bezocht ik vanuit Helmond de gemeenten Lierop en Deurne. Het verslag over 1921 was een echt prulverslag; niet geschikt om als basis te dienen voor mijne besprekingen met B. en W. Ik heb B. en W. daarop gewezen; later liet ik den gemeentesecretaris – Michels – binnenkomen om hem mijn ernstig ongenoegen over zijn prulwerk te betuigen. Dit laatste gebeurde natuurlijk niet in tegenwoordigheid van B. en W.
De aanleg van bosschen door Staatsboschbeheer vordert maar langzaam; de arbeidersloonen zijn te hoog. Lierop kon geen hooger bedrag per jaar beschikbaar stellen. Van de 180 H.A. waarvoor gecontracteerd werd, is thans 65 H.A. beboscht. Gemeente heeft nog 148 H.A. bosch, welke niet door Staatsboschbeheer verpleegd wordt. Verder nog uitgestrekte complexen woeste gronden.
De Heer Sprangers te Nijmegen zorgt voor de ontginningen te Asten, Someren, Vlierden, Deurne en Lieop. De kosten van dezen houtvester zijn in het algemeen ontginningsplan begrepen.
 Leerlingen van de huishoudschool met Mgr. Van Diepen in het midden (bron: RHCe) |
De jacht is voor 6 jaar gepacht door Mr. Norbert Smits v. Oijen voor f. 509; veel patrijzen; fazantenschade langs de grens van Mierlo; geen konijnenschade dat naam heeft. Pastoor Offermans kwam zijn opwachting maken. Zijn boerinnenschool blijft goed gaan; 27 meisjes; meest allen uit Noordbrabant. Voor Limburg is tegenwoordig eene boerinnenschool te Posterholt. De cursus is nog een tweejarige. De school is thans aangewezen op steun (70%) van het Rijk; in verband met de bepalingen van de nijverheidsonderwijswet 1920 subsidieert de Provincie niet meer.
Den 22 Juni 1928 bezocht ik Lierop en Deurne. Evenals altijd, maakte burgemeester Van Dijk mij ook nu weer een uitstekenden indruk. Hij moet in 1929 aftreden als burgemeester, en vreest niet herbenoemd te worden omdat hij dan 70 jr is. Ik heb hem dienaangaande een beetje gerustgesteld.
Er zijn geen partijen in Lierop; sinds de nieuwe kieswet werd er nooit gestemd; men is het samen roerend eens. Om het gezamenlijk zwemmen van jongens en meisjes in het 85 H.A. groote Bauven tegen te gaan, was men verplicht, daartegen eene politieverordening vast te stellen. Te Someren en te Lierop is het tegelijk Kermis; om de jongelieden in de gemeente te houden, was men verplicht allerlei vermakelijkheden op de kermis te Lierop toe te laten.
Boterfabriek gaat goed; 600 koeien; alle uit de gemeente. Autobusdienst Weert-Helmond passeert over den kanaaldijk Lierop; vroeger door Lierop gesubsidieerd; thans niet meer. Op de Boerenleenbank staat ongeveer twee ton.
Veel konijnenschade; men klaagt er erg over, dat Minister zoo moeielijk is met het afgeven van vergunningen tot het schieten van schadelijk gedierte. Zou er ook verband kunnen bestaan tusschen de omstandigheid, dat Jurgens uit Nijmegen de pachter is van de jacht, en burgemeester Van den Elzen de voorzitter van de wildschadecommissie? Met Staatsboschbeheer gecontracteerd voor bebossching van 180 H.A.; daarvan zijn thans 130 H.A. beboscht. De Heer J.C. Rij te Asten is houtvester voor de ontginningen van Asten, Someren, Vlierden, Deurne en Lierop.
