Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Lieshout
26/30 Jan. 1900 A no. 5, 1ste Afd. 1ste. Bureau. Veldwacht. Tegen het verbod van den burgemeester van Lieshout in was de gemeenteveldwachter Couwenberg agent eener levensverzekering Maatschappij. Op uitdrukkelijk verzoek van den burgemeester heb ik dien veldwachter niet ontslagen.
Den 24sten Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Helmond over Rixtel en Aarle naar Beek, vandaar over den kanaaldijk naar Donk, vervolgens naar Lieshout, en eindelijk vandaar over Stiphout naar Helmond terug. Even voor de kom van Lieshout vond ik de harmonie onder het hoofd der school; deze geleidde mij naar het Raadhuis. Daar vond ik B. en W., met wie ik geruimen tijd zat te praten. Op mijne audientie verschenen de pastoor met diens kapelaan en het bovengenoemde schoolhoofd.
Daarna kwamen de wethouders weer binnen en bleef ik met hen en met den burgemeester nog wat praten. Heel veel bijzonders hoorde ik niet van hen, behalve dat de gemeente eene quaestie had met den eigenaar van het heerlijk jachtrecht; ik raadde hen aan, om van dien eigenaar het recht aan te koopen, omdat er in Lieshout niemand was, die aan de gemeente het recht zou betwisten, wanneer deze eens in het bezit van het recht zou zijn. Dit scheen mij voor de gemeente veiliger dan de kans van eene onzekere procedure. Of zij naar mijn raad zullen luisteren??
De burgemeester, een zwager van den burgemeester van Mierlo, maakte op mij geen bijzonder aangenamen indruk. Hij wilde mij absoluut mede naar zijn huis hebben, om een glas wijn te drinken. Ik bedankte echter voor die eer. De harmonie deed mij geen uitgeleide; ik liet haar nog een stukje spelen, terwijl ik in mijn rijtuig zat, waarna ik afscheid nam van de menschen, en naar Stiphout reed.
De administratie laat nogal wat te wenschen over: de boeking van den hoofdelijken omslag, de vergunningsrechten, de hondenbelasting, de schoolgelden, de weigelden, de permissie voor het steken van plaggen, het halen van heide en strooisel en de ontvangsten wegens het verkoopen van schelturf werden alle collectief geboekt, zonder voorafgaande noteering in een gezegeld journaal van ontvangst van de speciale betalingen. De witte vakken in de akten van den burgerlijken stand waren niet aangevuld; de inkwartieringslijsten sinds 1893 niet herzien.
Er was geen register van aanvragen en beslissingen volgens de hinderwet; evenmin een register van localiteiten, waarin sterke drank in het klein wordt verkocht. De politieverordening dagteekent van 1886. Er is geen alphabetische klapper op het naar de volgnummers der huizen ingericht register.
Den 12 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Helmond naar Stiphout; vandaar naar Lieshout; en toen over Aarle en Rixtel naar Helmond terug. B. en W. vertelden mij dat zij hard verlangden naar het kanaal Tilburg-Amer; meststoffen, steenkolen, pannen, steenen enz. enz. zijn dan goedkooper en beter te bekomen.
Het moreel schijnt in Lieshout zeer hoog te staan; B. en W. beweerden, dat van de 16 huwelijken, in 1901 voltrokken, er niet één was, dat gesloten moest worden. Toen Pastoor Branten (een 78-jarige eerwaardig grijsaard) met zijn kapelaan bij mij op audientie kwam, en ik daarnaar vroeg, beweerde de kapelaan, dat in de 7 jaren, welke hij in Lieshout doorbracht, er niet één gedwongen huwelijk was geweest.
Er worden nogal veel huwelijken in Lieshout voltrokken; vooral tusschen de burgers, nl. de arbeiders op de fabrieken; (meisjes en vrouwen worden op de beide fabrieken van Lieshout niet toegelaten). Onder den boerenstand wordt niet zoo druk getrouwd, hoewel het toch ook daar een uitzondering is, als er een huishouden gevormd wordt door te samen wonende broeders en zusters.
 Werkplaats van de stoelenfabriek van Merkelbach, gebouwd in 1864 (Collectie PNB, 1989) |
Om der gevolgen wille ontraadde ik het geld op hypotheek geven aan inwoners van Lieshout. De gemeente heeft vele eigendommen, ± 700 H.A.; jaarlijks poot men 500 canadaboomen; verder veel elzen schaarhout. Het gemeente broek is ± 50 H.A. groot. Mastbosschen werden in de laatste jaren niet meer aangelegd. Genees- en verloskundige hulp wordt verleend door Dr. Timmer uit Beek en Donk; men is over hem zeer tevreden. Biermans, veearts te Helmond, is veearts van de gemeente. Hij geniet als zoodanig een tractement van f. 1.750, maar zijn diensten worden afzonderlijk beloond.
Armoede wordt er in Lieshout niet geleden. De Pastoor heeft fondsen, om daaruit brood te bedeelen. Meer dan 12 brooden kan hij nooit kwijt raken, hoewel hij aan ieder geeft, die zich aanmeldt. Op de houtzagerij van Frans Merckelbach verdienen de ± 30 werklieden gemiddeld een weekloon van f. 6. Op de smederij van Kusters verdienen de ± 12 werklieden gemiddeld f. 7,50 ’s weeks.
Den 13 April 1905 kwam ik weer in de gemeente. Vanuit Helmond bezocht ik eerst Beek en Donk, toen Lieshout en eindelijk Aarle Rixtel, vanwaar ik naar Helmond terugreed. Oude Pastoor Branten is overleden; zijn neef, pastoor Branten van St. Michielsgestel, kwam in zijn plaats te Lieshout; hij verwaardigde zich niet mij zijne opwachting te komen maken.
Bij de benoeming van den tegenwoordige burgemeester beloofden de raadsleden van Lieshout mij, dat zij slechts een gediplomeerd gemeentesecretaris zouden benoemen; tot tijd en wijle dat een van de twee aspiranten uit Lieshout het diploma zal gehaald hebben, wordt het secretariaat waargenomen door Thijssens, den secretaris van Beek en Donk. Verdijk beklaagde zich later bij mij, dat Thijssens zoo’n norsch en ongeschikt mensch was. De burgemeester schijnt het met zijn raad goed te kunnen vinden; ook met de wethouders. Maar ik geloof, dat de heele familie samen erg zuinig is.
Door den Raad werden drie woningen onbewoonbaar verklaard; een werd ontruimd en staat nog ledig; de twee anderen werden verbouwd. Om de moeielijkheden, na het onbewoonbaar verklaren ondervonden, te vermijden, gaat men daartoe thans niet meer zoo gemakkelijk over, maar beveelt men liever herstellingen; daaraan werd tot heden gereedelijk voldaan. B. en W. aangeraden om een uitgewerkten staat der gemeentelijke eigendommen op te maken, waarin uitvoerig en nauwkeurig alle mogelijke bijzonderheden betreffende cultuur en exploitatie worden beschreven.
De gemeente heeft hare procedure inzake het heerlijk jachtrecht gewonnen, zoodat het heerlijk jachtrecht nu voorgoed verloren is. De boeren stonden nu het jachtrecht op hunne gronden aan de gemeente af; deze verpachtte het, en maakt per jaar f. 515 voor ± 2900 H.A. B. en W. sterk aangeraden, het onderhoud der waterleidingen in ééne hand te brengen en ten laste der gemeente te nemen. Bij het uitgestrekte gemeentelijk bezit kunnen de meerdere kosten ten laste der gemeente niet beduidend zijn.
 Landbouwwerktuigenfabriek van Kusters, gebouwd in 1900 (Collectie PNB, 1989) |
Op de algemeene begraafplaats worden de lijkjes der levenloos aangegeven (lees: niet gedoopte) kinderen begraven; in 1903 werden er twee daar begraven. Het liefdehuis wordt bediend door Zusters van Schijndel; in den bouw van het gesticht droeg de gemeente f. 4.000,- bij onder voorwaarde, dat arme lieden tegen eene vergoeding van f. 100 ’s jaars zouden verpleegd worden, en dat ook lijders aan besmettelijke ziekten daar ter verpleging zouden worden opgenomen.
De commissie tot wering van schoolverzuim heeft nogal druk werk met aanmaningen; in 1904 één proces-verbaal. Het schijnt den industrieelen in Lieshout goed te gaan; Merkelbach maakt vooral veel Weener stoelen; hij heeft het zoo druk, dat hij niet behoeft te laten reizen: de bestellingen vloeien hem vanzelve toe. Ook Kusters heeft het druk. Hij maakt dorschmachines, wanmolens, hakselmachines, ploegen enz. Het raadslid Swinkels moet eene drukke brouwerij hebben.
Den 26 Mei 1909 kwam ik weer in Lieshout; vanuit Helmond ging ik er heen; ik ging vervolgens naar Aarle Rixtel en eindelijk naar Stiphout, vanwaar ik naar Den Bosch terugkeerde. Men heeft eenige verbeteringen aangebracht in de kastruimte op de secretarie; het kan echter nog beter; de burgemeester zal er voor zorgen.
 Aanleg Wilhelminakanaal, 1910-1920 (bron: RHCe) |
Een landmeter doet thans opmetingen voor het kanaal Tilburg-Amer; men klaagt zeer, dat men geene goede communicatie zal behouden, doordat de bruggen niet ter rechte plaats komen, of wel te gering in aantal zijn. Er is thans een staat omtrent de exploitatie der gemeentelijke bezittingen, maar veel te sober aangelegd en bijgehouden; aan B. en W. het nut van dien staat nader verklaard; men zal nu uitvoerige aanteekeningen maken.
De canada’s blijven redelijk goed groeien; men zal er ± 5.000 hebben; de meeste zijn na 25 jr hakbaar en hebben dan eene waarde van ± f. 6. Op enkele plaatsen, vooral ter plaatse waar vroeger een steenoven stond, en dus veel leem verwerkt werd, groeien de canada’s buitengewoon goed; daar zijn er na 25 jr soms wel f. 25,- per stuk waard. Het elzen schaarhout groeit niet zoo bijzonder; het wordt om de 5 jaren gehakt, en kan dan ± f. 100 de H.A. gelden. Aan B. en W. geraden, om zich tot het Staatsboschbeheer te wenden in verband met den aanleg van mast; men heeft daar blijkbaar nog een heilige vrees voor.
Doordat er bij de verpachting geen concurrentie was, terwijl er bovendien in Lieshout sterk gestroopt wordt, brengt de jacht veel minder op dan vroeger: f. 315. Hoewel men het vervelend vindt, dat de gemeente daardoor tot betrekkelijk hooge uitgaven gedwongen wordt, acht men het toch zeer goed, dat het onderhoud der waterleidingen in ééne hand gebracht werd en aan de gemeente werd opgedragen.
Den 28 Maart 1913 kwam ik weer in de gemeente. Dien dag bezocht ik per auto vanuit Helmond successievelijk Leende, Nunen en Lieshout. Over het algemeen zijn de woningtoestanden in Lieshout goed, al zijn er ook enkele krotten, welke men niet kan onbewoonbaar verklaren, omdat er dan geen onderdak zou zijn voor de bewoners. Bouwplannen voor nieuwe woningen worden gecontroleerd door Gezondheids Commissie te Boxtel; tijdens den bouw komen Tonnaer of Jhr. Van Rijckevorsel (leden van de Gezondheids Commissie) gewoonlijk inspecteeren en controleeren.
Gemeente liet door Heide Mij 63 H.A. broekgrond tot natuurweide aanleggen, en heeft nog 8 H.A. geploegd voor gelijk doel; de grond is er bijzonder geschikt voor; de exploitatie valt hard mede; men maakte van enkele stukken 23%. Ook voor 1913 zijn de gronden bijzonder duur verhuurd om in te scharen; f. 29 à f. 30 per weischaar.
Vooral wanneer Wilhelminakanaal komt, heeft Lieshout nog vele gronden, rechts en links van het kanaal, die bijzonder geschikt zijn voor natuurweide; vele ook voor bosch; sterk geadviseerd, zich voor boschexploitatie in verbinding te stellen met Staatsboschbeheer. De staat van exploitatie van gemeentelijke bezittingen is niet uitvoerig genoeg; ik hoop, dat men dien nu overeenkomstig mijne aanduiding zal inrichten.
Gemeentedoctor is de Heer Timmers uit Beek; men is over hem zeer tevreden. Bierman uit Helmond keurt uit nood geslacht vee. Groote klachten over bedelaars uit Helmond; zelfs met eene verordening op het venten zijn zij niet te keeren. Er wordt geen armoede in Lieshout geleden; er zijn geen armen; de plaatselijke industrie werkt te dien opzichte zeer gunstig; op de stoelenfabriek van Merkelbach, de machinale klompenfabriek van Gebrs. Kusters, de fabriek van landbouwwerktuigen van Gebrs. Kusters, en de fabriek van gebreide ondergoederen van v. Brunschot wordt een goed stuk brood verdiend.
 De boterfabriek, gebouwd in 1900 (Collectie PNB, 1989) |
Vanwegen den Boerenbond wordt een landbouwcursus gegeven; de stoomzuivelfabriek werkt gunstig; men mest nog kalveren, maar uitsluitend met ondermelk. Gemeente blijft nog steeds canada’s aanplanten, en heeft terrein, om daarmede nog jarenlang voort te gaan. Het elzenschaarhout is niet veel waard; het beschot valt niet mede; daardoor zijn de prijzen, die bedongen worden, niet hoog. Gemeente blijft het jachtrecht verhuren; echter uitsluitend op gronden van gemeente; de boeren stellen hunne gronden niet meer ter beschikking van gemeente, maar verhuren hun jachtrecht liever zelve; meestal tegen f. 0,50 de H.A., ofwel tegen f. 0,50 per koe.
Den 29 Juli 1918 bezocht ik per auto de gemeenten Liempde, St. Oedenrode en Lieshout. De gemeente Lieshout begon in 1905 met het in cultuur brengen van 74 H.A. broekgrond, met het gunstig resultaat, dat daaraan tot nu toe f. 24.000 werd ten koste gelegd, terwijl de totale opbrengst ruim f. 34.000 bedroeg, en de gemeente daaraan nu een zeer waardevol bezit heeft. De canada’s groeien vrij goed; men heeft er ± 6.000; in ± 30 jr zijn zij hakbaar. Het elzen schaarhout groeit niet best; de grond is te nat.
Nog weer eens het belang van de gemeente bepleit, om voor bebossching van de talrijke daar voor geschikte gronden de hulp van het Staatsboschbeheer in te roepen. Men voelt er niet veel voor, en wil liever gebruik maken van de Zwaluwsche landverbetering Mij.
De industrie gaat heel goed; de arbeiders verdienen 22 tot 25 cnt per uur; men trad niet toe tot het Werkeloosheidsbesluit 1917 omdat de industrieelen geene werkeloosheid voorzien. Het gaat den grooten boeren redelijk goed; den kleinen boeren slecht; het getal koeien in de gemeente, vergeleken met voor 4 jr is met 25% verminderd.
De aanleg van het Wilhelminakanaal bracht ± 300 vreemde werklui in de gemeente; des Zaterdags en ’s Zondags komen marechaussee de plaatselijke politie versterken; behoudens één geval kwamen er geene ernstige rustverstoringen voor.
Den 20 Mei 1922 bezocht ik vanuit Helmond Lieshout en Stiphout. Door het vertrek van de laatste keetbewoners van het Wilhelminakanaal ging het zielental eenigszins terug. Voor volkshuisvesting behoefde gemeente niets te doen; met Rijkspremie werden 13 woningen gesticht, waarvan 7 boerderijen.
 Stoelenfabriek van Merkelbach (Collectie PNB, 1989) |
Bij gelegenheid eener staking (April 1920) op de fabriek van Merkelbach liet burgemeester eene verordening ex art. 187 Gemwt tegen samenscholingen afkondigen. De ruiten op de fabriek werden ingegooid; het had al een dag of acht gemuiterd, vóór versterking van politie kwam; twee rijksveldwachters, die een week of drie in gemeente beleven. De gemeenteveldwachter was juist overleden.
Alles samen kostte de distributie f. 7.000. Er wordt in Lieshout geen sterken drank gedronken; 3 vergunningen, terwijl er 4 mogen zijn. Gemeentelijk bezit. Met Staatsboschbeheer is juist door Lieshout gecontracteerd over het bebosschen van 200 H.A. Eéne boerderij zal gesticht worden met Staatssteun: f. 400 per H.A. + f. 400 per H.A. voor het gebouw. De boekhouding van het gemeentelijk bezit is goed bijgehouden tot 1920. Zoodra de gemeente rekening 1920 vastgesteld is, worden de cijfers uit die rekening overgenomen in de eigen boekhouding van het grondbezit. Door eene dochter van den burgemeester (diploma Mercurius) wordt die zaak in orde gehouden.
Aanlegplaats aan Wilhelminakanaal kostte f. 11.000. Men heeft daarvan veel voordeel. Distributienet elektriciteit is zoo goed als gereed; zal ± f. 13.000 kosten. Het werd onder leiding van de PNEM gebouwd. Er wordt geen armoede geleden; bij eene broodbedeeling worden hoogstens 4 à 5 brooden gehaald. De plaatselijke industrie gaat vrij goed; de klompenmakers hebben het echter hard te verantwoorden. Tien werkeloozen; zij worden door gemeente in de ontginningen te werk gesteld tegen een loon van f.1,75 tot f. 2. Hun werk is niet erg loonend, omdat voor hen werk moet gezocht worden.
Finantiën zijn in goeden staat; de lageronderwijswet 1920 legt aan gemeente geen zware lasten op; alleen de exploitatie van de meisjesschool in het liefdehuis.
Den 23 Juni 1928 bezocht ik Lieshout en Stiphout. Er zijn partijschappen in Lieshout; dat komt vooral doordat de industrieel Merkelbach de autoriteit van de kiesvereeniging niet erkent, en bij gemeenteraadsverkiezingen met een lijst uitkomt tegen die van de kiesvereeniging in. Daardoor ligt Merkelbach overhoop met v.d. Wiel, hoofd der school en secretaris van de kiesvereeniging.
Ten slotte komen alle moeielijkheden en alle partijschappen in de gemeente daaruit voort. Wanneer Merkelbach er toe kan besluiten, lid van de kiesvereeniging te worden en zich aan de uitspraak van die vereeniging te onderwerpen, dan zouden er geene plaatselijke ruzies zijn.
 Een klompenmaker aan het werk |
Gemeente is tevreden over het Staatsboschbeheer; de aangelegde bosschen groeien goed. Er komen echter wat veel konijnen. Jurgens uit Nijmegen is pachter van de jacht; hij deed de pacht over aan Swinkels. Over 2 jaar loopt de pacht af. Geraden, om bij de nieuwe verpachting vooral te letten op de konijnen, desnoods niet te verpachten en zelf de konijnen kort te houden.
De boekhouding van het gemeentelijk bezit wordt thans door den burgemeester zelf gevoerd en trouw bijgehouden. Er zijn in Lieshout nogal klompenmakers; het gaat hen heel slecht. Het is te hopen, dat zij door een klompenwetje Fleskens afdoende geholpen worden. Er wordt nog al waterschade geleden; vooral in Achterbosch; om den toestand te verbeteren, zou het water eigenlijk moeten worden afgevoerd naar de Dommel.
