Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Nieuwkuijk en Onsenoort
Den 20n Augustus 1898 bracht ik een bezoek aan deze gemeente; ik reed van ’s Bosch naar Oudheusden (Elshout), vandaar langs den Drunenschen hoek naar Nieuwkuijk, en vervolgens naar Vlijmen, vanwaar ik naar ’s Bosch terugkeerde. Op de grenzen van Drunen en Nieuwkuijk vond ik eene eerewacht van 15 ruiters, welke mij naar het Raadhuis geleidde. Daar was de harmonie van Nieuwkuijk opgesteld. Clairtje de la Court gaf mij een “schoonen” ruiker.
Op mijne audiëntie verschenen de Heeren Joseph en Willem de la Court, de jonge Arnold de la Court en het hoofd der school, de heer Driessen. Deze vier Heeren verschenen gezamenlijk, iets, waardoor het moeielijk was om met het schoolhoofd een geregeld gesprek te voeren, en hem inlichtingen over zijne school te vragen.
De Pastoor (een groot musicus; sinds 5 jaar te Nieuwkuyk pastoor) maakte een aangename impressie; hij deelde mede, dat hij aan den Gemeenteraad eene subsidie van f. 10.000,- had gevraagd voor een liefdehuis, en dat de Gemeenteraad daarop nog niet had beschikt, hoewel er reeds geruimen tijd sinds de indiening van het adres verloopen was.
Vervolgens verschenen nog de “schatter van de huurwaarde van de gebouwde eigendommen”, Van den Broek, en een zekere Floris, die gaarne vergunning had om vogels te schieten. Na de audiëntie ging ik naar muziek luisteren, mij door de liedertafel (beschermheer Willem de la Court) en door de harmonie (beschermheer Joseph de la Court) aangeboden. Vervolgens werd er een ontbijt genoten te zamen met den geheelen Raad, Klasens en Willem de la Court; Mevrouw De la Court had daarvoor de zorg op zich genomen.
Eerewacht en harmonie deden mij later weer uitgeleide tot aan het begin van de laan van Onsenoort; ik reed toen alleen door, om aan de bewoners van Onsenoort even mijn compliment te gaan maken. Ontvangen door Mevrouw De la Court en hare dochters, apprecieerde ik zeer de bijzondere attentie van Mevrouw, die op eene logeerkamer waschwater had laten klaar zetten. Water, ná alle stof en hitte, was heerlijk! De Heer van Onsenoort had eene vergadering te ’s Bosch en was dientengevolge niet meer tehuis. Muziek enz. wachtte mij in de laan van Onsenoort weer op, en geleidde mij naar de grenzen van de gemeente.
Ik nam van mijn bezoek aan Nieuwkuijk een goeden indruk mede. De 85-jarige burgemeester Van der Aa is echter schoon versleten, en begint te verkindsen. Eenig begrip, van wat er vroeger gebeurd is, heeft hij blijkbaar niet meer; zoo wist hij bijv. heelemaal niet meer, of hij tot 1880 dan wel tot 1895 secretaris van Nieuwkuijk was geweest. Noch op de administratie van den secretaris, noch op die van den ontvanger waren groote aanmerkingen te maken. Enkele wenken om de administratie op eenigszins gewijzigden voet te voeren, gaf ik bij schrijven dd. Oct. 1898.
Den 19 Juni 1902 kwam ik weer in de gemeente, Ik had des ochtends St. Michielsgestel bezocht, en daarna tehuis ontbeten, waarna ik des middags eerst naar Vlijmen en vervolgens naar Nieuwkuijk reed, om later langs denzelfden weg naar ’s Bosch terug te keeren.
Er komen geen onwettige geboorten in de gemeente voor; althans sinds jaren niet. Jaarlijks zijn er een of meer, maar toch altijd slechts enkele gedwongen huwelijken. Dat wordt als eene groote schande beschouwd; nog na jaren worden ze met den vinger nagewezen. Er wordt in zoo’n geval geen bruiloft gevierd; men trouwt ’s middags om 4 uur op het raadhuis, en den volgenden ochtend om half zeven in de kerk. De jong gehuwden blijven dan tehuis, en durven zelfs niet door het dorp te wandelen en zich te vertoonen, zooals anders bij een huwelijk steeds pleegt te gebeuren.
Bij raadsverkiezingen wordt tegenwoordig hevig gestreden vooral in de herbergen met bier, jenever en sigaren. Dat is begonnen, toen de kastelein Loeff lid van den raad wilde worden; Loeff, die bovendien groothandel in fruit drijft, en daardoor met veel menschen in relatie staat, werd gekozen. Daarna wilde Loeff een van zijn vrienden in den raad hebben, een zekeren Van den Besselaar; er werd weer veel drank geschonken en gedronken, en v.d. Besselaar werd gekozen. De vacature, ontstaan door het overlijden van burgemeester v.d. Aa, werd aangevuld door de verkiezing van J. v.d. Brand. Ook toen werd er weer veel met drank gewerkt: de partij Loeff werd echter geslagen, niettegenstaande v.d. Brand in het geheel niet met drank had gewerkt.
Audientie verleend aan raadslid Mostermans, een zwager van den burgemeester, voor eenigen tijd met nog een raadslid, èn met het raadslid Loeff bekeurd, wegens het zich na gesloten tijd in de herberg van Loeff bevinden. Politieuur was tien uur; de heeren werden bekeurd om half twaalf; de veldwachter had tweemaal komen waarschuwen, dat het politieuur reeds lang verstreken was! Mostermans beweerde, dat de veldwachter de pik op hem had! Ik heb natuurlijk de partij van den veldwachter getrokken, maar later aan den burgemeester opgedragen, te zorgen, dat de veldwachter allen schijn van partijdigheid vermeed.
Commissie voor schoolverzuim had in 1901 druk werk; in 1902 heeft zij nog niet behoeven te vergaderen, omdat er tot heden toe nog geene aanmaningen noodig zijn geweest. Men vreest een nieuwe school te moeten bouwen. V. O … dringt daarop aan.
De eigendommen der gemeente brachten in de laatste jaren hoe langer hoe minder op; het weiland niet zooveel, dat de kosten van het afheinen gedekt werden. In 1901 besloot men daarom een anderen weg in te slaan; de slechtste gedeelten weiland werden aan kleine stukjes gelegd, en voor 8 jaren verhuurd; de menschen mogen er nu mee doen wat ze willen. De gemeente is er goed mee, terwijl het land bovendien netjes bewerkt en gemest wordt; over 8 jaar zal het ongelijk veel beter zijn.
Een gedeelte der meisjes bezoeken de bijzondere scholen te Drunen of Vlijmen. Armoede wordt in Nieuwkuyk niet geleden; het burgerlijk armbestuur heeft ± f. 1.200 vaste inkomsten, en kan daarmede rond; in 1901 wees de rekening een batig slot aan van f. 800. Gedurende de 3 wintermaanden ondersteunt Vincentius bovendien die armen, die zich schamen om naar het armbestuur te gaan.
 De Wiel in Nieuwkuijk, 1920. De tekst op deze ansichtkaart luidt: 'Groeten uit Nieuwkuijk. Wiel ontstaan bij den doorbraak in 1880' (foto: collectie Salha) |
De doorbraak van 28 December 1881 had niet behoeven te vallen, wanneer men maar oplettend was geweest; 2½ dag liep er water door den dijk, alvorens de doorbraak viel. Men achtte het niet noodig, er iets aan te doen, ook niet de ingenieur van den Waterstaat Bleckmann. Toen de doorbraak er was, was het natuurlijk te laat; nù nog zijn de landerijen, die toen onder zand kwamen, niet weer zoo goed als vóór 1881. Bij den aanleg van de lijn ’s Bosch-Moerdijk werd voor de baan veel zand van de landerijen weer afgehaald, en onder Drunen, Nieuwkuyk en Vlijmen verwerkt. Gelukkig, want anders was men het zand nooit meer kwijt geraakt.
Jhr. Arnold de la Court werd najaar 1901 voorzitter van den polder van Nieuwkuyk. Burgemeester Van den Broek deelde mij mede, dat hij vreesde aanst. zomer groote quaestie te zullen krijgen met zijn zwager, het raadslid Mostermans, omdat deze, om die familierelatie, dan niet kon herbenoemd worden als zetter voor de directe belasting!
Den 19 Mei 1906 kwam ik weer in de gemeente. Dienzelfden dag bezocht ik ook nog Oudheusden en Elshout. Ik verleende audientie aan den pastoor (nog steeds pastoor Smolders) met zijn kapelaan. Het liefdehuis, waarnaar reeds zoo lang verlangd werd, zal nu werkelijk gebouwd worden; men is bezig met de fundamenten. De pastoor was buitengewoon dankbaar voor de f. 10.000,- welke hij deswege van de gemeente kreeg; najaar 1907 zal de bijzondere meisjesschool geopend worden met aanvankelijk slechts de eerste klasse; in 1906 wordt reeds de bewaarschool geopend, en tevens begonnen met de verpleging van oude mannen en vrouwen.
Omtrent de Fransche Paters op Onsenoort vertelde de Pastoor, dat de abt aanvankelijk Trappist was geweest; dat hij die orde te streng vond en daarom een eigen congregatie gesticht had; Onsenoort was nu het moederhuis van de orde; vandaaruit waren nog geene nieuwe huizen gesticht; de pastoor betwijfelde, of zulks wel ooit zou gebeuren. Andere dan zeer vluchtige officieele relaties had de pastoor niet met de bewoners van Onsenoort; hij wist van hen te vertellen, dat zij dezelfde levenswijze hadden als de Trappisten, maar minder streng; zij gaan een uur later naar bed; zij staan een uur later op; zij eten ’s Zondags vleesch; zij mogen ’s Zondags en twee keer in de week ¾ uur praten; enz.
Het moet er op Onsenoort vuil en smerig uitzien; geen gordijnen aan de ramen; spinnewebben aan den zolder; in den tuin staat zooveel vuil, dat men er geen voetpad meer kan onderscheiden! Terwijl eenerzijds het leven op Onsenoort vrij streng is, mocht toch anderzijds dezer dagen een jonge pater voor 14 dagen naar Parijs gaan om het huwelijk van zijn broeder bij te wonen!! Volgens pastoor en kapelaan wordt aan geestelijke ontwikkeling door de Heeren op Onsenoort niet veel gedaan; zij meenden, dat de priesters aldaar wetenschappelijk niet hoog stonden. Groote gedachten hadden onze Hollandsche geestelijken van hunne Fransche collega’s blijkbaar niet.
Van B. en W. vernam ik, dat er eene politieverordening in het leven is geroepen, krachtens welke bij gelegenheid van verkiezingen de herbergen gesloten kunnen worden; van die bevoegdheid wordt bij verkiezingen geregeld gebruik gemaakt; van schenken van borrels aan kiezers is nu geen sprake meer; bij laatste verkiezing werden de aftredende leden bij candidaatstelling herkozen. De Wethouder Mostermans is een zwager van den burgemeester; hij treedt in 1907 als raadslid af en kan dan niet meer herkozen worden.
Door de Gezondheids Commissie werd het water van alle acht gemeentepompen afgekeurd; men zal, alvorens iets te doen, het water van gemeentewege nog eens laten onderzoeken door de apothekers Lamers en Indemans te ’s Bosch. Aan B. en W. gevraagd om de gratificatie (f. 25) aan den veldwachter bij ’s mans tractement te voegen. B. en W. geraden, om een uitvoerigen gedetailleerden staat aan te leggen van de gemeente eigendommen, en daarin alles te vermelden, wat op ontginning, exploitatie enz. betrekking had.
De toestand van de armenklasse in Nieuwkuyk is vrij wel; de mandenmakers, vooral zij, die voor Piet Notten werken, klagen over gedwongen winkelnering; deze dwingt zelfs zijn voorlieden, om in zijn winkel te komen koopen. Aan de verbetering van de openbare school legde de gemeente f. 700,- ten koste; het schooltoezicht is thans tevreden; eene nieuwe school behoeft niet gebouwd.
Omtrent de hopcultuur, voor deze streek van zoo groot belang, vernam ik het volgende: Een gemiddeld gewas geeft per H.A. 1.750 K.G. hop, de prijs wordt berekend naar de 50 K.G. Er werd wel eens voor 50 K.G. f. 100 besteed. Maar met een middenprijs van f. 20,- is men zeer tevreden. In 1903 en 1904 was de prijs f. 50; in 1905 werd slechts f. 12,- betaald. De planten staan ± 2 M. van elkaar; iedere plant wordt een “kuil” genoemd. De planten duren wel 20 jr; het eerste jaar is maar weinig winstgevend; vanaf het tweede jr wordt het zooveel te beter. Hoewel bij iedere plant slechts 2 hopstaken moeten staan, plaatst men, ouder gewoonte, in Nieuwkuyk er nog steeds drie in elke “kuil”.
In Nieuwkuyk (doordat men daar slooten en heggen heeft) plant men slechts 2100 kuilen per H.A. Men heeft daarvoor dus ± 6.000 hopstaken noodig; à f. 0,05 per staak kost dat dus ± f. 300 per H.A. De stokken gaan ± 5 jaren mede; per jaar kosten deze staken dus f. 60,- per H.A. De uitgaven per H.A. zijn ongeveer als volgt:
f. 100,- landhuur
60,- hopstaken
84,- mest, = 84 karren, ieder van een halven M3
250,- werkloon
f. 495,-
Als de hop f. 12 de 50 K.G. doet dan bedragen de ontvangsten per H.A. 35 x f. 12 = f. 420,-. Tusschen de hop wordt als ondervrucht geplant: erwten, boonen enz. Men rekent, dat daaraan per H.A. eene opbrengst van ± f. 100 verkregen wordt. Als de hop dus f. 12 doet, dan blijft er nagenoeg niets over voor den planten f. 420 + f. 100 – f. 495 = f. 25. Bij een prijs van f. 20 de 50 K.G. wordt per H.A. ± f. 300 verdiend. Om de wisselvalligheid van de prijzen ging de hopcultuur sterk achteruit; thans zullen ± 150 boertjes nog ongeveer 20 H.A. met hop betelen.
 Kasteel Onsenoort, Klooster van Onze Lieve Vrouw. Een monnik in de laan naar Nieuwkuijk, 1904 (foto: collectie Salha) |
Den 20 April 1910 kwam ik weer in Nieuwkuyk, ik was tevoren eerst in Helvoirt geweest en vervolgens in Cromvoort. B. en W. zijn het met mij eens, dat het niet aangaat, om bij een gedwongen huwelijk op een ander uur de menschen te helpen dan daarvoor in normale omstandigheden geldt; dat mogen zij aan den pastoor overlaten!
Bij verkiezingen worden de herbergen krachtens politieverordening gesloten; datzelfde gebeurt ook in Vlijmen en Hedikhuizen.Processen-verbaal wegens overtreding leerplichtwet behoeven niet meer gemaakt te worden; in 1909 werden 3 delinquenten voor de Commissie geroepen; verder behoefde er niets te geschieden. Men laat de gronden in het vervolg door den notaris verhuren; de verhuring in 1902 is niet mede gevallen; wel is de grond verbeterd, maar gemeente kan het geld van al die perceeltjes niet binnen krijgen; van sommige perceeltjes is de huur van de laatste 4 à 5 jaar nog achterstallig! En het bedrag is te klein om gerechtelijk te vervolgen. De heele achterstand bedraagt zeker f. 600.
Men is zeer dankbaar voor de werken der Maasmondverlegging en het Kanaal ’s Bosch-Drongelen. Gemeente komt daardoor in veel betere conditie; hoopt bovendien op bevloeiing met vet Maaswater door de irrigatiesluis te Engelen. Burgemeester vervaardigde een groote kaart van de gemeentelijke bezittingen; deze hangt aan den wand in de Raadszaal; daarmede correspondeert een door hem aangelegd register van exploitatie van gemeentelijke bezittingen; zeer goed; hij is thans zeer dankbaar, dat hij het heeft, en ziet er het groote nut nog beter van in dan ik.
De hopcultuur is thans zoo goed als teniet; de tijdelijke hooge prijzen voor de hop gemaakt, waren een ongeluk voor Nieuwkuyk; daardoor werden de grondprijzen naar boven gedreven, vier- en vijfmaal boven de waarde; van dien landhonger plukt men thans de wrange, bittere vruchten!
Met B. en W. lang geredeneerd over de verharding van den weg te “Hoeven”. B. en W. zijn niet ongeneigd, daarin bij te dragen, mits Vlijmen en Haarsteeg dat ook doen; Vlijmen en Haarsteeg hebben er veel meer belang bij dan Nieuwkuyk; de boeren aan de Haarsteeg hebben hunne landerijen in het Herptsche veld, en moeten, om daar te komen, den weg van de Hoeven passeeren. Wanneer Haarsteeg en Vlijmen niet meedoen, dan weigert Nieuwkuyk beslist iets te doen.
In plaats van Mostermans, den zwager van den burgemeester, werd diens zoon lid van den Raad. Oude Mostermans bouwde zich eene mooie villa naast het Raadhuis. Noch voor de schoenmakers, noch voor de mandenmakers bestaat er thans gedwongen winkelnering; de mandenmaker Piet Notten, over wiens gedwongen winkelnering vroeger zoo geklaagd werd, is naar Heusden verhuisd. Na de doorbraak te Nieuwkuyk in 1880 werden tal van huizen (een groote dertig) herbouwd; bevolking bleef stationair; nieuwe woningen worden zoo goed als niet gebouwd; bouwverordening is geen obstakel tegen nieuw-bouw.
Drinkwater laat veel te wenschen over; men heeft geen geld om dure pompen te slaan; tot nu toe drong gezondheids commissie daar ook nog niet erg op aan. Paters te Onsenoort doen niets dan bouwen en verbouwen; met f. 15.000 hoofd. omslag worden zij niet voldoende getroffen; men bracht hen dit jaar op f. 20.000. Men kan er niet over uitgepraat geraken, zoo vuil en zoo smerig als het daar op het klooster was. Later hoorde ik van Verdijk, dat de doctor (Wijers uit Vlijmen) die daar komt hen niet wil laten schieten, omdat zij zijn beste klanten zijn; maar dat hij, als hij er geweest is, zich tehuis dikwijls heelemaal moet verschoonen, omdat hij vol ongedierte tehuis kwam.
Den 19 Juli 1915 kwam ik weer in Nieuwkuyk. Later bezocht ik nog de gemeente Vlijmen. Ik vond een bijna geheel anders samengesteld gemeentebestuur als in 1910; burgemeester, secretaris, een wethouder en de ontvanger zijn door andere titularissen vervangen; alleen de wethouder de Hoog had ik bij mijn vorig bezoek ook aangetroffen.
Het gaat den menschen nog al goed; groote boeren zijn er niet; de grootste heeft 6 koeien; de meeste boeren zijn tevens tuinbouwer; vooral erwten worden veel verbouwd. Vermoedelijk komt het volgend jaar eene centrale groentenveiling tot stand; gebouw, aan het station te Vlijmen, is daarvoor ingericht; Vlijmen, Nieuwkuyk, Oud Heusden, Haarsteeg, Herpt, Drunen zullen daar groenten verkoopen. Alles onder administratie van den Heer Wagenberg, een voornaam groenten- en fruit koopman, die daarvoor het gebouw beschikbaar stelt, en vermoedelijk 5% zal genieten van de opbrengst.
De meeste menschen wonen op hun eigen; 75% der bezittingen zijn min of meer zwaar belast. De binnenpolder is 330 H.A. groot; daarvan behooren ± 50 H.A. aan Timmermans, en ± 45 H.A. aan Graaf d’Oultremont; de rest behoort aan inwoners van Vlijmen.
Het drinkwater laat nog te wenschen over; het water van enkele pompen werd afgekeurd; slechts drie pompen leveren bruikbaar water. Paters van Onsenoort betalen geen hoofdelijken omslag; in hooger beroep werden zij door Gedep. Stat. vrijgesteld. Zij herbergden maanden lang 250 Belgische vluchtelingen; meestal geschikte menschen. De nieuwe burgemeester – Van den Broek – maakte een beslist gunstigen indruk; kalm en bedaard, en verstandig. De nieuwe wethouder – Mostermans – voelt zich erg; hij lijkt mij een groote schreeuwer.
Den 22 Augustus 1919 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten Vlijmen, Nieuwkuyk en Herpt. De evenredige vertegenwoordiging kostte aan 4 heeren hun raadslidmaatschap; een van hen was de verdienstelijke De Hoog, sinds 38 jaren wethouder van de gemeente. Ook hier is woningnood; er komen een tiental goede woningen te kort. Om daarin te voorzien is de oprichting van eene vereeniging ter voorziening in de volkshuisvesting in de maak.
Men ondervindt geen waterbezwaar meer; men is gered door de Maasmondwerken. De loonen zijn ook hier sterk gestegen; er is in de gemeente volop werkgelegenheid. Armoede wordt er niet geleden. Armbestuur hield in 1918 f. 800 over. Toch is het jammer, dat de groentendrogerij van Mol-Pouwels werd stopgezet; daar werkten een 25 meisjes. De firma zou op het moment voor 4 ton voorraad hebben, waarvoor geen afzet is te vinden, en die langzamerhand waardeloos wordt.
Gemeente is zeer bezwaard door de finantieele lasten; de hoofdelijke omslag bedraagt reeds 4%; op den duur kan men er niet meer komen. Men voelt zeer veel voor mijn idee, dat Nieuwkuyk en Vlijmen vereenigd worden tot ééne gemeente. De groenten worden meestal geveild te Drunen; onkosten 6%; in 1918 werd in Drunen geveild voor f. 400.000. De veiling werd opgericht door de tuinbouwvereeniging aldaar, en staat open voor Drunen en omstreken. Er wordt driemaal in de week geveild.
Nu er eenmaal eene irrigatiesluis te Engelen i,s kan die blijven; ook te Bokhoven mag zoo’n sluis gebouwd. Toch is de burgemeester niet meer zoo’n groot voorstander van bevloeiing als vroeger. Het beheer van Onzenoort moet verschrikkelijk zijn; de kuilen van de boomen, voor acht jaren gehakt, zijn nog niet dichtgemaakt; de tuin is niets dan onkruid en rapporteert niets. Het is jammer van de 14 H.A. land, welke er bij behooren!
Wethouder Mostermans is een ingebeelde dwaas; hij weet het alleen; de burgemeester heeft veel moeite met hem. De burgemeester zelf maakt een bijzonder goeden indruk.
Den 14 Juni 1923 bezocht ik Nieuwkuyk en Cromvoirt. Toen de Raadsverkiezing in het zicht kwam, stelden twee raadsleden zich niet verder verkiesbaar. B. en W. hebben de leiding der verkiezing in handen genomen, en slaagden er in den nieuwen Raad – waarin de vijf aftredende Raadsleden – bij enkele candidaatstelling te doen verkiezen.
Voor woningbouw deed gemeente niets. Er werd eene vereeniging voor opgericht, maar deze kon geen geschikt terrein in handen krijgen, zoodat ook zij niets deed. Met Rijkspremie werden slechts drie woningen gebouwd. Toch is er op het moment geen woningnood in Vlijmen: door de malaise in de mandenindustrie trekken vele menschen, vooral jonge krachten naar elders.
De belastingen zijn in Nieuwkuyk zwaar; toch wist men zich tot nu toe staande te houden, door dat uit het vaste goed van de gemeente jaarlijks een dikke vierduizend gulden inkomt. De huurjaren van die goederen loopen in 1924 af; in 1925 zal de opbrengst zeker met 50% terug loopen, en zal men f. 200 elders moeten zoeken; men weet geen raad, waar die te moeten vinden. Bovendien heeft men de eerste vijf jaren geen dennenbosschen te hakken. Nieuwkuyk kan op den duur moeielijk als gemeente blijven bestaan.
Het electriciteitsbedrijf gaf 1 Aug – 31 Dec 1921 een verlies van f. 147.35; en in 1922 van f. 675.93. Men raakt zich daarover nog al ongerust, omdat de raming van de PNEM niet uitkomt. Over het algemeen gebruiken de menschen beduidend minder stroom, dan de PNEM geraamd had terwijl er heel geen stroom voor kracht verkocht wordt.
Het water uit de gemeentepompen mag niet als drinkwater gebruikt worden. De menschen zijn uitsluitend op hun eigen pompen en putten aangewezen; zou dat water beter zijn? De Paters van Onsenoort trekken langzamerhand naar Frankrijk terug. Er zijn er nog 3 hier, die niet terug kunnen, omdat zij in Frankrijk als deserteur te boek staan. Die 3 paters geven les aan 15 leerlingen (Hollanders).
Eene zuster van de Orde van Veghel is door het Wit-Gele Kruis met de verzorging der zieken belast; zij is in het klooster te Nieuwkuyk tehuis. Voor haar diensten wordt f. 675 betaald, waarvan f. 100 door de gemeente, f. 150 door het armbestuur, en de rest door de vereeniging het Wi- Gele Kruis, waarvan de contributie f. 1,- of f. 2,50 bedraagt.
Het gaat den boeren-tuinbouwers niet best; de kruisbessenmeeldauw is nog altijd niet overwonnen; de geleerden weten nog maar niet, waar die ziekte vandaan komt: uit de lucht of uit den bodem. De best groeiende struiken met veel malsch lot worden het eerst aangetast. De sterfte, vooral de kindersterfte, is in Nieuwkuyk groot: in 1922 35 lijken op eene bevolking van 1.500 zielen. De zorg voor de kleine kinderen schijnt veel te wenschen over te laten.
 Nieuwkuijksestraat gezien in oostelijke richting met het gebouw van Mol-Pauwels groothandel in grutterswaren (foto: collectie Salha) |
Op het moment geen werkeloosheid; in den afgeloopen winter werden 17 hoofden van gezinnen op deze wijze ondersteund, dat men met een fabrikant overeenkwam, dat hij de menschen aan het werk zou stellen, en dat de gemeente wekelijks op 600 manden per mand f. 0,10 zou bijbetalen. Die werkverschaffing kostte de gemeente dus f. 60,- in de week. Van den voorraad in de groentendrogerij van v. Mol-Pauwel kwam niets terecht. De zaak werd gekocht door eene firma (grootste belanghebbende het Statenlid Pillot), welke firma failleerde. De zaak ligt thans stil.
Het verkeer per autobus Tilburg-Den Bosch neemt nog steeds toe; vooral van menschen, die van het eene eindpunt naar het andere gaan. De menschen uit de tusschengelegen plaatsen maken meer gebruik van de tram.
Er werd gedurende den afgeloopen winter practisch landbouw-tuinbouwonderwijs gegeven door v. Esch uit Vught en Stassen uit Heusden. V. Esch was goed, Stassen slecht. De cursus verliep. Stassen werd toen vervangen door v. der Zanden uit Den Dungen. Hoewel v.d. Zanden vrij goed was, moest de cursus wegens gebrek aan belangstelling gesloten worden.
Moeielijkheden met veldwachter Verhoeven, die v.d. Brand, voorzitter van den polder, bekeurde wegens loopen over eens andermans land. V.d. Brand was deswege hedenochtend door den kantonrechter te Heusden veroordeeld tot f. 3 subsid. 3 dagen hechtenis. v.d. Brand kwam zich daarover te mijner audientie beklagen: hij werd door den veldwachter gezocht! Burgemeester v.d. Broek viel mij nu niet mede; naar mijne meening gaat hij verstandelijk erg achteruit.
Den 21 Juni verscheen de burgemeester te ’s Bosch ter mijner audientie; hij deelde mij mede, dat hij over veel, waarover ik bij gelegenheid van mijn gemeentebezoek inlichtingen had gevraagd, niet veel had durven zeggen: de wethouder Mostermans (de jongste van de twee) is een absoluut onbetrouwbaar wezen, een groote kroeglooper, een drinkebroer; hij maakt groot misbruik van wat hij van den burgemeester weet, en stelt dan alles op zijn manier voor; daarom was de burgemeester zoo gereserveerd geweest tijdens mijn bezoek.
Gemeentehuis en Schoolhuis te Nieuwkuijk, 1915 (foto: 
Dorpstraat in westelijke richting, ca. 1910 (foto: 
Gemeentehuis van Nieuwkuijk (foto: 
Nieuwkuijksestraat, 1916 (foto: 
