De katholieke vrouw stemt lijst 50

Grofweg een verdubbeling van het aantal stemgerechtigden dus, een ontwikkeling die bij de bestaande partijen de nodige nervositeit veroorzaakte. Zouden de vrouwen wel volgens de lijn der verwachting – lees: op dezelfde partij als hun vaders, mannen, broers – stemmen en daarmee de bestaande getalsverhoudingen in de Tweede Kamer min of meer bestendigen? De diverse partijen haalden alle mogelijke middelen uit de kast om het vrouwelijke deel van hun ‘natuurlijke achterban’, van hun ‘zuil’, te bewegen om daadwerkelijk te gaan stemmen, om dan ook geldig te stemmen en vooral om te stemmen ‘zoals het hoort’.

Kansels en kiesverenigingen

Hoe dat in het overwegend katholieke Noord-Brabant in zijn werk ging? De berichtgeving in het militant katholieke Bredase Dagblad van Noord-Brabant, een voorloper van BN DeStem, geeft een goed beeld.
Om te beginnen was daar natuurlijk de kansel. De katholieke geestelijkheid nam uitgebreid de gelegenheid te baat om vanaf de preekstoel de gelovigen aan te sporen om op nummer 1 van de lijst van de R.K. Staatspartij (RKSP) te stemmen en zich vooral niet in te laten met andere partijen en ideologieën. Zo werd op zondag 25 juni in alle kerken van Groot-Eindhoven de volgende vermaning voorgelezen: Deken en Pastoors van Eindhoven vermanen de geloovigen, verwijderd te blijven van de openlucht-meetings der socialisten op 27, 28 en 29 Juni a.s. te houden. Het bijwonen van dergelijke vergaderingen is voor Katholieken streng verboden. Deken en Pastoors wekken de geloovigen op, de vergaderingen van den R.K. Landdag op 2 Juli a.s. bij te wonen. Iederen Katholiek is als plicht aangewezen bij de a.s. politieke verkiezing te stemmen op de lijst der R.K. Staatspartij. Het Dagblad van Noord-Brabant ondersteunde deze oproep van harte met berichten zoals hiernaast afgebeeld (waarvan onduidelijk is of het een advertentie is of een mededeling van de redactie).

Daarnaast waren er in de regio vele R.K. Kiesverenigingen, die zich zo vlak voor de verkiezingen zeer inspanden om hun leden en het katholieke volksdeel in het algemeen voor te lichten en aan te sporen om de juiste keuze te maken. Zo lezen we bijvoorbeeld over de algemene vergadering op zondag 26 juni van de R.K. Kiesvereniging Vrede door Recht te Hooge Zwaluwe: Na de Hoogmis werd den mannen door den voorzitter der Kiesvereeniging gewezen op de belangrijkheid der a.s. 2de Kamerverkiezing en eenige mededeeling gedaan over de veranderingen in de kieswet aangebracht, terwijl na het Lof pastoor Sengers de vrouwen op duidelijke en bevattelijke wijze aantoonde hoe ze op 5 Juli te handelen hebben. In Boxtel zette de spreker in een mooie rede uiteen het program der Katholieken en den plicht van elk Katholiek om te stemmen op de Katholieke lijst. Om het zekere voor het onzekere te nemen werd op de verkiezingsdag ook nog de hulp van bovenaf ingeroepen: Heden werd in de hoofdkerken der hoofdplaatsen van alle Rijkskieskringen eene H. Mis opgedragen, voor intentie van de Algemeenen Bond van R.K. Rijkskieskringorganisaties in Nederland, n.l. voor het welslagen der verkiezingen.

Dagblad van Noord-Brabant

De plicht om te stemmen

Ook de zeer katholiek-gezinde redactie van het Dagblad van Noord-Brabant bestookte haar lezers met artikelen, die de plicht van elke katholiek benadrukten om de katholieke politiek te steunen en daarom op de RKSP te gaan stemmen. Bijzondere aandacht was er voor de grote groep nieuwe kiezers, de vrouwen. In de eerste plaats werd er gehamerd op de dure plicht van de katholieke vrouw om haar stem uit te gaan brengen: Als de katholieke vrouwen thuis blijven, stemmen zij, goed beschouwd, doordat zij de linker zijde door haar onthouding versterken, op de partijen, die niets zullen nalaten om den godsdienst, en om vooral de katholieken om hun godsdienst wederom te onderdrukken zooals de liberalen dat tientallen van jaren hebben gedaan. […] Aan de katholieke vrouwen, te helpen, dat wij onder dien druk vandaan blijven. Dat kunnen zij, en dat zullen zij, door te stemmen op de R.K. Lijst, op nummer één van Lijst 50.

De vrees dat vrouwen niet zouden gaan stemmen werd als zeer reëel gezien: Kleine kinderen of allerlei huishoudelijke plichten kunnen haar doen besluiten, haar stemplicht niet te gaan vervullen. De R.K. kiesvereniging van Breda bood daarom voor dit dilemma een oplossing door, waar dit gewenscht wordt, in de huishouding hulp te doen verleenen, gedurende den tijd, dat de huisvrouw voor haar gang naar de stembus afwezig is. Er zullen dames beschikbaar zijn, die geheel belangeloos komen oppassen. Zoodoende zal niemand later behoeven te zeggen, dat men tengevolge van huishoudelijke plichten in de onmogelijkheid verkeerde z’n stemplicht te vervullen.

Een geldige stem

Vervolgens bestond er de vrees dat door onervarenheid van de nieuwe kiezers stembiljetten ongeldig zouden worden ingevuld en er daardoor stemmen verloren zouden gaan. De oplossing: een zeer uitgebreide instructie in de editie van 28 juni, een week voor de verkiezingen. Minutieus wordt daar de gang van zaken in het stemlokaal uit de doeken gedaan en de procedure van het invullen van het stembiljet. En passant wordt er ook nog eens goed ingehamerd welk van de rondjes rood moet worden gemaakt:

Op dat stembiljet staan massa’s namen. Werkelijk een massa. Maar die hoeft gij niet te lezen. Laat ze maar waaien. Op één lijst behoeft gij slechts uw oog gericht te houden en dat is voor den rijkskieskring Tilburg, waaronder alle plaatsen in West-Brabant behooren, lijst No. 50. Onthoud het goed, mannen en vrouwen, lijst No. 50. Die lijst vindt ge makkelijk, want het is de laatste van het stembiljet. […] Het eerste blokje nu van lijst No. 50 waarachter de naam staat van Mr. Dr. A. VAN RIJCKEVORSEL, moet gij ROOD maken. […] Met het roode potlood nu maakt gij één wit puntje rood. Op het biljet mag niet geschreven worden. Dus alleen één witte punt rood maken! Méér niet. En welke punt moet gij nu rood maken? Die welke staat vóór den naam van den candidaat: Mr. dr. A. VAN RIJCKEVORSEL. […] Alléén de witte punt vóór den naam VAN RIJCKEVORSEL rood maken.

Dat laat aan duidelijkheid niet te wensen over, wie nu nog ongeldig stemt of op de verkeerde lijst…

De juiste partij

Tenslotte moest er natuurlijk voor de juiste partij worden gekozen. We zagen hierboven al dat vermaningen en dwingende adviezen niet van de lucht waren: ga niet naar de bijeenkomsten van de socialisten, kies niet voor de liberalen, maar stem katholiek. Dat was zeker niet vanzelfsprekend, getuige deze ingezonden brief: Hooggeachte Redacteur. In de laatste tijden hoort men zoo vaak zeggen: “Nu ik weet dan toch ONVERDACHTE KATHOLIEKEN, die niet katholiek zullen stemmen.” Dit genre onverdachte katholieken moet voordat zij gaan stemmen even een oprechte blik slaan op het bij hen geintroniseerde christusbeeld, dan zullen zij de JUDASKUS niet geven, welke zij voornemens waren te geven. EEN OPRECHT KATHOLIEK PLEEGT GEEN VERRAAD AAN ZIJN KONING.

Katholieken moesten katholiek stemmen, maar in 1922 vertoonde het katholieke front scheurtjes en waren er voor de katholieke kiezers meerdere opties: uit onvrede met de in hun ogen te progressieve koers van de aloude RKSP nam een groep conservatieve katholieken onder de naam Nieuwe Katholieke Partij (NHP) deel aan de verkiezingen. Daarnaast was er de Lijst Arts van het zittend RKSP-kamerlid Antoine Arts uit Tilburg, die geen verkiesbare plek op de RKSP-lijst had gekregen en daarom een eigen lijst was begonnen. De katholieke bisschoppen lieten er geen twijfel over bestaan dat zij achter de RKSP stonden en geboden de gelovigen de eenheid te bewaren, en met succes: De Lijst Arts haalde 0,54% van de stemmen, de NHP 0,46%, de RKSP bleef verreweg de grootste partij van het land met 29,86% van de stemmen.

Tenslotte

De angst voor electorale aardverschuivingen op 5 juli 1922 bleek ongefundeerd, de verhoudingen veranderden slechts marginaal, zelfs in het voordeel van de klerikale partijen. De socialisten en liberalen verloren respectievelijk 2 en 5 zetels, de CHU won 4 zetels, de ARP 3 en de RKSP 2 zetels. Het Dagblad voor Noord-Brabant was tevreden: Rechtsche overwinning 59-41 […] De uitslag stemt tot groote voldoening en tot nog grooter dankbaarheid. Al was er ook wel reden voor een kritische noot en wel over de dissidente lijsten, waarmee op de NHP en de Lijst Aarts werd gedoeld: Hoeveel katholieke stemmen zijn er thans niet vergooid!? Voor den kieskring Tilburg als zoodanig zou het te betreuren zijn […] wanneer een zetel is ingeboet. De les is zeer leerzaam: er blijkt uit, dat de eenheid alleen succes kan garandeeren. Maar al met al overheerste in de Bredase krant tevredenheid: Het christelijk voelende deel van ons volk mag dankbaar zijn. Voor de katholieken stond bij deze verkiezingen veel op het spel. Brengen wij onzen dank aan God, Wien zoo vurig en zoo innig om dezen uitslag gebeden is.

Bronnen en literatuur

Dagblad van Noordbrabant, geraadpleegd op Delpher.nl.

En niet alleen in Breda ging het er rond de verkiezingsstrijd van 1922 zo aan toe. Zie bijvoorbeeld voor Oss: John van Zuijlen, 'Langste kiesstrijd ooit', Brabants Dagblad, editie Oss 21-2-1917.