Op 1 augustus 1841 verleende de Nederlands Hervormde Kerk van Etten het recht van opstal aan Jacob Hendrikz Jager om op een perceel grond van de kerk een woning te bouwen. Het perceel was 1 Nederlandsche roede en 17 ellen groot. Het was gelegen tussen het gemeentelijk brandspuithuisje, thans de Mariakapel, en de Nederlands Hervormde Kerk.
Detail kadastrale kaart voor de bouw van de kosterwoning (1832)
Recht van opstal
Het recht van opstal werd verleend voor een periode van 15 jaar en eindigde derhalve in 1856. Uitdrukkelijk werd in de akte vermeld dat op het perceel geen herberg gevestigd mocht worden. Bedrijfsuitoefening werd wel toegestaan mits de godsdienstuitoefening hierdoor niet gehinderd werd. Verder werd bepaald dat bij beëindiging, om welke reden dan ook, de opstallen (woning) te allen tijden over zouden gaan naar de kerk tegen de op dat moment geldende waarde. De jaarlijkse vergoeding die Jager voor dit recht van opstal moest betalen bedroeg één gulden en vierentachtig cent (Nlg. 1,84).
Detail kadastrale kaart na de bouw van de kosterwoning (1843)
Woning en winkel
Jager bouwde er een woning die tevens dienst deed als winkel. Gezien zijn beroep zal dit hoogstwaarschijnlijk een schoenenwinkel geweest zijn. In 1856 werd het recht van opstal tot 1871 verlengd. De jaarlijkse vergoeding bleef dezelfde alleen de oppervlakte werd gecorrigeerd naar 110 m2.
Door het overlijden van Jacob Jager in 1860 en Pieternella van Breda, zijn echtgenote, in 1861 besloten de erven het recht van opstal te beëindigen. De opstanden, zijnde huis en erf, werden voor vierhonderdvijftig gulden (Nlg. 450,00) aan de Hervormde Gemeente van Etten verkocht.
Verbouwing
Volgens aantekening in het Kadaster werd de woning in het dienstjaar 1902 geheel herbouwd. In de praktijk betekent dit dat het pand tussen 15 november 1900 en 15 november 1901 herbouwd moet zijn. Het perceel werd vergroot van 110 naar 220 m2. Gezien de oppervlakte van het nieuwe perceel moet de oude woning aanmerkelijk kleiner geweest zijn.
Na de verbouwing (1902)
Detail van een ansichtkaart
In 1923 werd op het erf een schuurtje gebouwd dat diende als magazijn voor de opslag van klompen. De woning had toen aan de voorzijde maar twee ramen. Achter het raam aan de kant van de Bisschopsmolenstraat was een klein klompenwinkeltje. Achter het raam aan de Marktzijde was de woonkamer.
Onbewoonbaar
De staat waarin het pand in 1959 verkeerde is te lezen in het “Rapport betreffende de toestand van het pand Markt 4 te Etten”.
Het pand bevat 1 woonkamer, 1 slaapkamer, 1 keuken alsmede een berging op de begane grond. Op de verder open zolder is een slaapkamer gemaakt d.m.v. stijl en regelwerk afgewerkt met golfcarton. De vloeren op de begane grond zijn , behoudens de vloer in de slaapkamer, uitgesproken slecht. In de woonkamer zijn 2 bedsteden aanwezig. De verdiepingsvloer is inclusief de balklaag zeer slecht. Het kapwerk is buitengewoon slecht en het dak lekt op talloze plaatsen. De buitenmuren zijn gescheurd, gebroken en laten veel vocht door. Een tras- of cementraam is niet aanwezig. De w.c. bevindt zich in een zeer onhygiënische toestand. Het houtwerk van kozijnen, deuren en ramen is verrot en uitgesproken slecht te noemen. De woning is door het aanbrengen van verbeteringen niet meer in bewoonbare staat te brengen.
Was getekend; Techn. Ambtenaar, F. Hover.
Besloten werd de woning te herbouwen.
Herbouwd
Het pand werd in 1959 in dezelfde stijl met veel van de oude gesloopte materialen herbouwd. (Volgens het echtpaar Van Nijnatten werden ook oude bouwmaterialen van de voormalige NH pastorie gebruikt, waarvan er nog in het schuurtje achter de kosterswoning lagen).
Na de herbouw in 1959
Detail van een ansichtkaart
In plaats van twee ramen kwamen er drie ramen in de voorgevel. Op de begane grond was de entree met wc en trap gesitueerd. Verder was er een grote kamer, kleine slaapkamer en keukentje. Op de eerste verdieping kwamen twee slaapkamers een douche en een klein kamertje. Verder werd in de zuidzijde van het dak een dubbel dakkapel geplaatst.
Informatiecentrum
In 2006 besloot de gemeenteraad van Etten-Leur het pand beschikbaar te stellen als informatiecentrum voor de Stichtingen Vincent van Gogh in Etten en 100 jaar luchtvaart in Etten-Leur. Voor de verbouwing tot informatiecentrum stelde de raad een krediet van € 150.000,00 beschikbaar. De buitenzijde werd min of meer in de oorspronkelijke staat hersteld, dat wil zeggen de dakkapel ging er af. Binnen werden praktisch alle tussenmuren gesloopt om grotere expositieruimten te creëren. Het schuurtje achter de woning werd behouden.
Bronnen
West-Brabants Archief, Bergen op Zoom: Akte van opstal verleden voor notaris Johannes Gerardus de Bosson te Etten-Leur op 22 juli 1841 Akte van opstal verleden voor notaris Diederik Pieter Beausar te Oudenbosch op 8 oktober 1856 Koopacte verleden voor notaris Diederik Pieter Beausar te Oudenbosch op 10 mei 1861 Bouwvergunning verleend door het college van B & W van de gemeente Etten-Leur op 13 januari 1959.
Nog dagelijks kijk ik met plezier naar het klokgevelhuisje. Wat had ik er graag willen wonen. Dat het als informatiecentrum dient, ofwel als museumwinkel is voor toeristen zeer zeker een aanrader. Zelfs ik al inwoner van Etten-Leur loop ik er regelmatig binnen en heb inmiddels al drie puzzels van Vincent van Gogh. Voor vrienden en kennissen vind ik er altijd wel een betaalbaar cadeau. Gelukkig dat men dit huisje behouden heeft mijns inziens is er al zoveel aan monumentale gebouwen ten onrechte gesloopt.
Marilou Nillesen
bhiczei op 6 april 2022 om 09:18
Dag Marianne, bedankt voor je berichtje! Ik denk dat mensen die het huisje kennen zich zeker kunnen vinden in jouw woorden. En inderdaad, al heel wat monumentale gebouwen hebben het loodje moeten leggen, gelukkig is dat hier niet gebeurd.
