Op 23 november 1749 doopte dominee Schouten van Sprankhuizen zijn pasgeboren zoontje in de kerk van Moergestel en gaf het de naam Jacobus Ferdinandus. In 1756 werd vader Joachim Ferdinandus predikant in Geffen.
De dominee regelde in ’s-Hertogenbosch studiebeurzen uit de fundaties van Hester van Griensven en van Elsbena Strik voor de jonge Jacob Ferdinand, die zeer waarschijnlijk – net als zijn vader voor hem – aldaar de Illustre School bezocht. Het was ook in ’s-Hertogenbosch dat zoonlief als negentienjarige, woonachtig in de Kerkstraat - vermoedelijk op kostschool of inwonend bij een van de professoren - met Pasen 1769 zijn belijdenis deed.
Opleiding tot Predikant
Niet lang daarna verhuisde Jacob Ferdinand naar Groningen, waar hij op 6 oktober 1769 werd ingeschreven als student aan de plaatselijke universiteit en kort daarop ook als lidmaat van de Nederduits Gereformeerde kerk. Twee jaar later liet hij zich inschrijven aan de Utrechtse universiteit, al is het twijfelachtig of hij ook daadwerkelijk in die stad heeft gestudeerd.
In juli 1772 werd hij weer ingeschreven bij de Nederduitse Gemeente in Den Bosch. Het lijkt erop dat hij daar aan de Illustre School nog enkele jaren aan zijn predikantenopleiding heeft gewerkt. In 1774 keerde hij terug naar het ouderlijk huis in Geffen, waar hij op 28 maart van dat jaar als lidmaat werd ingeschreven met als toevoeging: sacro sancti ministerii candidatus: kandidaat-predikant. In augustus van dat jaar verscheen hij voor de classis van ’s-Hertogenbosch, overlegde bewijzen dat hij in Groningen en Den Bosch – van Utrecht is geen sprake - vijf jaar lang had gestudeerd, deed zijn examen praeparatoir met goed gevolg en werd tot den openbaren predikdienst toegelaten.
Er was niet direct een gemeente vrij voor de jonge predikant. Pas drie jaar later, in oktober 1777, werd hij door de classis beroepen naar Kessel. Maar de Raad van State keurde deze benoeming af, en wel omdat men in Den Haag niet overtuigd was van de kwaliteit van de gevolgde opleiding. Artikel 33 van het Reglement op de Politijcque Reformatie inde Meyerye van ’s Hertogenbosch van 1660 eiste van aspirant-predikanten datse ten minsten op de hooge Schoolen onder desen Staet ofte elders, vijf jaren hebben gestudeert, ende sullen sy ghenoeghsame ende loffelijcke testimonia van haere studien in de Philiosophia, Linguis ende Theologia, ende oock in ’t bysonder van een onbestraffelijck leven vertoonen. De door de Classis overlegde documenten bewezen volgens de Raad van State niet dat de kandidaat op eenige Hooge school of Academie Theologische Lessen heeft gefrequenteert. Schouten van Sprankhuizen had weliswaar in Groningen gestudeerd, maar blijkbaar niet in de Theologie. Zijn theologische scholing zal hij geheel in Den Bosch hebben genoten.
De classis zag in de negatieve beslissing van de Raad van State vooral een aanval op de status van de Illustre School van ’s-Hertogenbosch als vooropleiding voor predikanten. Een delegatie met onder andere vader Joachim Ferdinandus – die net als een aantal andere predikanten uit de Classis ’s-Hertogenbosch zijn volledige predikantenopleiding in Den Bosch had genoten – reisde af naar Den Haag en wist de heren van de Raad van State tot andere gedachten te brengen: op 23 januari 1778 werd alsnog groen licht gegeven voor de beroeping van de jonge Schouten van Sprankhuizen naar Kessel.
En zo werd Jacobus Ferdinand daar op 24 mei 1778 bevestigd als dominee. De jonge predikant was ongehuwd – wat hij overigens zijn hele leven zou blijven – en zijn oudere zus Alida verhuisde met hem naar zijn nieuwe standplaats en zal ongetwijfeld voor het huishouden hebben gezorgd. De Nederduits Gereformeerde gemeente van Kessel was net als in de meeste plaatsen in Brabant erg klein. Bij zijn aantreden noteerde de nieuwbakken dominee slechts vijf lidmaten, onder wie de koster-schoolmeester en zijn vrouw en de secretaris van het dorp. En van die paar lidmaten weigerde de secretaris hem in eerste instantie ’t kerkelijk goet van ’t H. Avondmaal over te dragen. Blijkbaar had de Raad van State hem niet ingeseind dat de benoeming van de nieuwe dominee was goedgekeurd.
Door blindheid geslagen in Geffen
Vader Joachim Ferdinand, inmiddels 75 jaar oud en al 50 jaar actief als predikant, ging in 1787 met emeritaat. Zoon Jacob Ferdinand werd tot adjunct-predikant benoemd en nam de zorg over de gemeente van Geffen en Nuland over van zijn vader. Zijn nieuwe gemeente was een stuk groter dan Kessel: bij aantreden noteerde hij er 27 lidmaten.
De nieuwe dominee kreeg al gauw fysieke problemen: in augustus 1789 verzocht hij de predikanten uit de omliggende gemeenten om bij toerbeurt voor hem waar te nemen alzoo ’t den vrijmagtigen God behaagd hadde [hem] met eenen genoegzame blindheid te bezoeken. De oogproblemen hielden aan, en Schouten bezocht de oculist en operateur Gram in Rotterdam, die constateerde dat het nog lang zou duren voordat de cataracten op zijne beide oogen zoude kunnen geligt worden. De dominee was genoodzaakt een plaatsvervanger in te huren en vroeg de Raad van State om een douceur, een bijdrage in de kosten. Met succes: vanaf 1790 kreeg hij jaarlijks 300 gulden uitgekeerd. In 1793 meldt Schouten dat hij is geopereerd door Gram, dat hij nog steeds blind is, maar dat er zich eenige hoop van herstelling voor hem suppliant begint op te doen. De Raad van State gunt hem ook in 1793 en 1794 nog de extra toelage van 300 gulden, vanaf 1795 is het daarmee echter gedaan.
Het vervolg is onduidelijk, maar het lijkt er op dat dominee Schouten van Sprankhuizen zijn taken daadwerkelijk weer heeft opgepakt. Zo ondertekende hij eigenhandig in 1794 een attestatie voor een gemeentelid dat naar Oisterwijk verhuisde en wordt hij in 1795 vermeld als gedeputeerde van de Bossche Classis naar de synode in Gelderland. Met al dan niet ziende, maar zeker met lede ogen heeft hij ook moeten toezien hoe de oude middeleeuwse kerk van Geffen, waar hij vele malen op de kansel had gestaan, in april 1801 weer door de Geffense katholieken in bezit werd genomen. Het herstel van zijn ogen was niet blijvend, de dominee bleef sukkelen met zijn gezondheid, en eind 1802, pas voor in de vijftig, werd hem gelet op den ongelukkigen toestand van den suppliant, als laboreerende aan blindheid en eenen breuk … voords verkerende in behoeftige omstandigheden en belast zijnde met t onderhoud eener blinde zuster het emeritaat verleend, gelukkig voor hem wel met behoud van salaris.
Levensavond in Ravenstein en ’s-Hertogenbosch
Hij verhuisde naar Ravenstein, de woonplaats van zijn zuster Alida, inmiddels getrouwd met Lodewijk Pels, predikant aldaar. Samen met twee andere zusters, Pieternella Wilhelmina en Allegonda Maria, van wie er één dus ook al door blindheid was getroffen, werd hij daar in juni 1803 ingeschreven als lidmaat. Trokken broer en twee zusters, allen ongehuwd, in bij hun zuster en zwager, of betrokken ze met zijn drieën een woning in Ravenstein? We weten het niet. Wat we wel weten is dat Jacob Ferdinand ook in die tijd nog kon schrijven, getuige zijn handtekening onder een akte in de kerkeraadsacta. Hij moet dan toch op zijn minst nog enig licht in de ogen hebben gehad, dunkt me.
De handtekening van Jacobus Schouten van Sprankhuijsen
Na de dood van dominee Pels in september 1805 verhuisde Jacob Ferdinand in 1806 met zijn drie zussen naar ’s-Hertogenbosch. In 1809 kocht hij daar een huis aan de Peperstraat, het huidige pand Parade 6/7, waar tegenwoordig Grand Café Silva Ducis is gevestigd. Daar overleed in december 1809 de oudste zus, Petronella Wilhelmina, in de leeftijd van 70 jaar. Jacobus Ferdinandus zelf overleed een klein jaar later aan koortzen en werd op 26 november 1810 begraven op het kerkhof van de Sint-Jan, op de kop af 61 jaar oud. Zuster Alida, de weduwe Pels, stierf een paar maanden later in februari 1811 op 64-jarige leeftijd aan de gevolgen van herhaalde stuiptrekkingen. Hun jongste zuster, Allegonda Maria, verkocht het huis in Den Bosch en verhuisde naar Vierlingsbeek, waar ze in de leeftijd van 78 jaar stierf op 4 mei 1833.
Marilou Nillesen
bhiczei op 22 januari 2022 om 16:49
Ben je door deze bijdrage van Anton nu benieuwd naar het wel en wee rond deze dominee... ook in onze podcast is er aandacht voor Van Sprankhuizen. Je luistert het hier, door op onderstaande link te klikken:
