Het katholieke lager onderwijs in de wijk de Laak in Eindhoven tussen 1940 en 1970.
Om in de jaren 30 van de vorige eeuw de snelle aanwas van katholieke schoolkinderen het hoofd te bieden, werd in het Villapark in Eindhoven voor een bijzondere oplossing gekozen. In plaats van een uitbreiding van de bestaande scholen werd zowel pal naast de lagere school voor jongens aan de Tongelresestraat, als naast die voor meisjes aan de Kwartelstraat, een nieuwe zelfstandige school gebouwd. Het voedingsgebied van de scholen, de St. Antonius van Padua-parochie, strekte zich uit over het Villapark en de Josephbouw, later kortweg de Bouw genoemd.
Links Kwartelstraat, rechts Treurenburgstraat. Ursulaschool: Treurenburgstraat + eerste gebouw Kwartelstraat. Angelaschool: tweede gebouw Kwartelstraat. 1990 (bron: Eindhoven in Beeld)
Voor een belangrijk deel van de bewoners uit het Villapark, met zijn enorme villa’s voor fabrikanten en ruime huurwoningen voor kaderpersoneel, ambtenaren en leraren, was een en dezelfde school voor hun kinderen en de kinderen uit de Bouw, de naastgelegen arbeiderswijk, een doorn in het oog. Het bouwen van een tweede, zelfstandige school naast de bestaande scholen, zou behalve het probleem van de snelle aanwas ook dat probleem kunnen oplossen. De bestaande scholen zouden bestemd worden voor de Bouw, de nieuwe scholen voor de leerlingen uit het Villapark.
Het gezag van de jongensschool, de Carolus Borromeusschool, berustte bij de St. Josephvereniging met de pastoor van de parochie als voorzitter van het schoolbestuur. Voor het bouwen van een nieuwe school was behalve grond, uiteraard medewerking van de gemeente nodig. Maar met verschillende katholieke fabrikanten als wethouder of gemeenteraadslid hoefde dat geen probleem te zijn. Het gezag van de meisjesschool, de Angelaschool, lag bij de congregatie van de zusters Ursulinen. Nauwe banden van de elite met de katholieke kerk kon ook hier ervoor zorgen dat hun wens voor een zelfstandige nieuwe school, werd gehonoreerd.
De nieuwe scholen kwamen er. De St. Stanislausschool voor jongens en de St. Ursulaschool voor meisjes, na verloop van tijd de ‘doorleerscholen’ genoemd.
Als meisjes uit het Villapark brachten wij onze schooltijd door op de Ursulaschool. Terugkijkend stelden we ons vele jaren later pas vragen bij deze merkwaardige tweedeling in onze jeugd. We vroegen ons af hoe er voor werd gezorgd dat leerlingen uit de Bouw naar de oude scholen bleven gaan en leerlingen uit het Villapark terecht kwamen op de nieuwe scholen. We vroegen ons ook af wat het met je doet als je opgevoed wordt in een bubbel van gelijkgestemden, niet alleen als het gaat om religie maar ook als het gaat om de sociaal-economische positie van je ouders. Met soms als gevolg dat op basis van je woonlocatie werd bepaald dat de ambachtsschool of de huishoudschool jouw einddoel zou zijn en de kwaliteiten die je mogelijk had om ‘door te leren’ werden ontkend. Of dat jou op basis van je woonlocatie capaciteiten werden toegedicht die je niet had en ‘doorleren’ eigenlijk geen optie was.
Het vinden van informatie over de tweedeling in het katholieke lager onderwijs tussen 1940 en 1970 in het Villapark in Eindhoven was niet makkelijk. Het is inmiddels lang geleden en veel hoofdpersonen zijn niet meer onder ons. Maar gelukkig konden we nog spreken met een aantal betrokkenen die bereid waren hun herinneringen naar boven te halen. Uiteraard hebben zij als leerling, docent, schoolhoofd of pastor het onderwijs in die periode verschillend beleefd. Dat zorgt ervoor dat veel herinneringen niet eenduidig zijn. Dat het tot de jaren zestig om een bewuste scheiding van groepen leerlingen ging, daar is men het over eens. Na die periode wordt het beeld minder duidelijk.
Wat ook niet hielp bij de reconstructie was dat zowel het gemeentelijk archief als de erfopvolger van de Sint Josephvereniging, de Stichting Katholiek en Protestant Onderwijs in Eindhoven, vanwege ruimtegebrek al het archiefmateriaal van de vereniging, in die periode uiteindelijk toch verantwoordelijk voor zo’n 44 scholen in Eindhoven en omstreken, hebben vernietigd.
Uiteraard zijn we heel benieuwd of er meer mensen zijn die zich deze periode op de lagere scholen in het Villapark herinneren. Misschien kunnen zij meer licht werpen op de zaak. Er is bij de ondervraagden geen twijfel over dat er op de scholen een strenge scheiding werd doorgevoerd tussen leerlingen uit de Bouw en leerlingen uit het Villapark. Uitzonderingen daargelaten. Maar wie daar verantwoordelijk voor was en hoe die scheiding precies in zijn werk ging, daarover zijn de herinneringen niet gelijkluidend. Ook niet hoe en waardoor de verdeling langzaam minder streng en niet meer van bovenaf geregeld werd.
Wij hopen dat de informatie uit het verleden over wat segregatie doet met mensenlevens, helpt om in deze tijd de fouten uit het verleden niet te blijven herhalen. Uit inspectierapporten[1] blijkt dat de segregatie op basis van opleidingsniveau en inkomen van ouders op basisscholen op dit moment nog steeds groot is.
Dit verhaal is een verkorte versie van het verhaal over de scheiding in het lager onderwijs in het Villapark en de Bouw. Het uitgebreide verhaal bevat o.a. uitgebreide herinneringen van een aantal betrokkenen.
[1] technisch_rapport_schoolsegregatie+SvhO+2022.pdf, gedownload op 30-12-22 van de site https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2022/04/13/technisch-rapport-schoolsegregatie-svho-2022
