Voor het scherpen van de tafelmessen gebruikten de meeste mensen vroeger de zoldertraptrede. Daar was immers het zand, de slijpstof, al aanwezig. Maar Vader had hiervoor een slijpplank bedacht, die hij de Wetplank noemde en die was gemaakt van een meter lange eikenhouten plank.
Het was een vast ritueel van hem om ‘s morgens op deze plank de tafelmessen te scherpen. Het gereedschap werd dan met een zijde op de keukentafel gelegd en de andere zijde hield Vader met de handgreep vast.
Op de plank was een bakje gespijkerd, gevuld met fijn zand dat was meegebracht uit de Bedafse Bergen, of met de gezeefde kolenas uit de kachellade (gezeefde as was heel geschikt schuurmateriaal).
Met het mes werd slijpsel uit bakje geschept en op de plank uitgestrooid, de korrels werden vastgehouden in de aangebrachte putjes van de plank. Door de op en neer gaande bewegingen van het mes op de plank werd het vlijmscherp, maar het ging ook gepaard met het nodige stof!
Aan Vader vroeg ik om ook een wetplank voor ons te maken. Toen die klaar was, kreeg ik er een stalen doosje van het merk Tjoklat bij, gevuld met gezeefde as uit de kachel. Vader was in de veronderstelling dat we de plank serieus gingen gebruiken, maar onze broodmessen waren kartelmessen!
Mijn vrouw en ik hadden echter voor deze nostalgische slijpplank een andere bestemming bedacht, voor in de huiskamer. We vroegen hem vervolgens drie plankjes te maken en te plaatsen op het slijpvlak van de plank. De plankjes dienden als schap, waarachter de in- en uitgaande post geplaatst kon worden. In het bakje onderaan was plaats voor de balpennen en potloden.
Mijn zus liet hierna een gebruikte wetplank ombouwen voor hetzelfde doel. Vader vond het een aardig idee om aan zijn bedacht gereedschap een andere wending te geven. Op de achterzijde van de wetplank beitelde hij, zoals gebruikelijk, zijn naam en de datum, mei 1969.
Met deze wetplank bewaren we een stukje geschiedenis van onze ouders én van onze jeugd, want ook mijn briefpost is inmiddels digitaal geworden! Alleen de gelegenheidspost zal nog wel even van papier blijven. De foto laat zien hoe Vader het broodmes op de wetplank scherpt, op de achtergrond zie je het gezellige zitje in ‘den herd’, onder de schouw.
Door het gereedschap te benoemen, te beschrijven en er een nieuwe bestemming aan te geven blijft het toch "behouden".
Thea Mansvelders–Vullings van Museum M’n Hökske uit Zeilberg, (Deurne) vertelt: Wij gingen naar de kelder, die was maar 2 treden diep en wetten onze messen dan op de granieten kelderdeurpel. En, bij het scherpen op de plank werd vóór het karwei de plank nat gemaakt; het voorkwam het nodige stof.
Rini de Groot
zei op 5 februari 2013 om 00:39
Bij een bezoek aan de Heemkundekamer van Best zag ik een Wetplank zonder assebakje.
Op de plank was een band van gebruikt schuurlinnen aangebracht.
Dat was ruim aanwezig bij de klompenmakers bij het gladschuren van de gemaakte klompen.
De gebruikte, botte schuurband, is ideaal voor dit doel.
Martijn
zei op 11 april 2013 om 14:02
Beste Rini,
Ik probeer al jaren erachter te komen hoe het slijpen met een plankje werkt. Uw artikel maakt al een hele boel duidelijk, waarvoor mijn dank! Ik blijf met een vraag zitten.
Mijn opa had ook een slijpplank en mijn vader weet alleen nog te vertellen dat het een 'poreus' plankje was waar het zand op bleef zitten. In uw artikel heeft u het over "aangebrachte putjes" waarin de slijpstof blijft zitten. Zou u mij willen helpen door te omschrijven hoeveel putjes, hoe diep en hoe groot? Waren ze erin gepriemd, geperst, spijkergaatjes of nog iets anders?
Hopelijk kunt u mij een beeld geven over hoe deze bijna verloren techniek werkte en kan ik mijn eigen plankje effectiever maken.
Met vriendelijke groet,
Rini de Groot.
zei op 11 april 2013 om 20:03
Martijn, de Wedplank is nog aanwezig, neem kontact met mij op via bhic,
om op de locatie samen de plank te bekijken.
Gerrit Janssen
zei op 22 juli 2015 om 23:48
We wonen hier al bijna 30 jaar en ineens zag ik vanavond in de garage de wetplank van mijn vader aan de muur hangen (mijn vader is in 1986 overleden). Ik ga die wetplank als herinnering naar binnen halen op mijn werkkamer!
Annemarie van Geloven
bhiczei op 23 juli 2015 om 10:55
@Gerrit, leuk dat u door het verhaal van Rini de Groot de plank in de garage nu als wetplank herkent en nu een speciaal plekje geeft!
Jaap
zei op 3 januari 2017 om 08:31
Een kalkzandsteen werd fijngeklopt en het poeder over de plank gestrooid. Er komen al werkende putjes in de plank door de druk van het mes. de messen werden eerst met de steen geslepen en daarna met de plank. De plank moest ingewerkt worden om meer effect te hebben. Je had een plank voor het leven.
Rini de Groot.
zei op 24 september 2018 om 19:42
Jaap, ik lees nu pas je interessante reactie.
Door het zuiniger leven waren mensen vroeger handig.
Ik maakte de treden van de uitschuifbare vlieringtrap antislip, door over de laatste natte laklaag fijn zand te strooien.
M'n Vader maakte op bestelling 19 december 1933 een Wetplank met zandbak voor de prijs van fl. 0,40.
Hilde Jansma
bhiczei op 25 september 2018 om 10:26
Mooi verhaal dit! Zo bijzonder hoe inventief mensen af en toe kunnen zijn. Opmerkelijk ook dat de plank op verschillende manieren is ontwikkeld, met schuurlinnen, kalkzandsteen, gezeefde as én fijn zand. En wat een prijsje voor dit soort vakwerk!
Albert
zei op 25 september 2018 om 12:13
Rini, over "Bedaf" gesproken, weet jij waar die naam van is afgeleid. Ik heb altijd gedacht, daar daar vroeger in het voorjaar tijdens de paastijd het oude bedstro van het bed werd verbrand. Recentelijk werd mij verteld, dat niet juist was, maar kreeg geen nader verklaring. Ik heb daar in de jaren 1948 enz met een Udens vriendin veel tijd doorgebracht. IK wil graag de de juiste oorsprong weten voor mijn levensverhaal. Ik heb ooit iets voor jou uitgezocht van in vriendin in Mill, dus jij weet ook alles over ex-vriendinnen en kunt mijn verzoek begrijpen.
Albert
zei op 25 september 2018 om 12:14
Sorry, voor de tikfoutjes.
J. Van Dongen
zei op 30 januari 2019 om 13:57
Geachte Rini de Groot,
Een vriend van mij heeft een verhaaltje geschreven en hierin verteld hij het e.e.a. over een ‘wetplank’. In die verhaal, dat weer een onderdeel uit moet gaan maken van een groter verhaal, heeft hij een foto geplaatst van een werplank, maar deze is ‘subject to copyright’. Om ‘gelazer’ te voorkomen heb ik die foto verwijderd en ben gaan zoeken op het Internet. Die foto op uw website vind ik wel heel mooi en zou u willen vragen of wij deze zouden mogen gebruiken zonder ‘subject to copyright’.
Die vriend van mij en ik zelf willen proberen om een boek te schrijven over onze jeugd. Wij zijn momenteel 78 en 77 jaar oud en het is maar de vraag of het boek ooit afkomt. Ik heb ooit eerder meegewerkt aan een boek dat mijn zoon geschreven heeft over ‘Mijn Afrika droom’ en kwam toen tot de conclusie dat je niet zomaar iedere foto mag gebruiken.
Bij voorbaat dank.
Rini de Groot.
zei op 22 augustus 2019 om 20:01
Beste J. van Dongen . Graag zou ik graag met U in contact komen.
Ondanks Afrika groot schrijf ik op het ogenblik m,n 2e verhaal over Oeganda
misschien kunnen we elkaar aanvullen.
J. Van Dongen
zei op 25 augustus 2019 om 15:53
Beste Rini de Groot,
Ik heb al een poging gedaan om u te antwoorden, maar dat lukte niet, daarom nogmaals een poging.
Wat de foto van de werplank betreft; dat is niet meer actueel. Die vriend van me, waarmee ik een boek wilde schrijven over onze jeugd, die is afgehaakt en zo doende is het project vooralsnog ‘pending’ ofwel hangende. De ambitie is tot het nulpunt gedaals zeg maar. Ik doe er zelf ook niets aan.
Wat mijn zoon betreft: Hij woont en werkt in Zuid Afrika. Heeft veel landen in Afrika bezocht en hij is een liefhebber van wilde dieren.
Hij heeft één boek geschreven over: ‘ Mijn Afrika Droom’ en hij heeft me eens gezegd dat hij nog een boek wilde sxhrijven. Hoe en wat en waarover, dat weet ik niet.
Misschien dat hij interessant voor u kan zijn voor uw 2e Oeganda boek.
Ik heb hem reeds geinformeerd en als u wilt, dan mag ik u zijn e-mailadres geven.
Ik hoor het wel.
Met vriendelijke groet,
J. Van Dongen
Jan van Roekel
zei op 7 december 2019 om 19:10
Vandaag 7 december 2019 een meneer in ons museum Baton van Brakell in Ommeren op bezoek gehad, bijna op het einde zag hij een wetplank aan de wand hangen met een verhaal door Rini de Groot erbij. Hij zag de bijgaande foto en zegt dit is mijn vader, en ik heb dit verhaal geschreven. Vraag hoe komen jullie hieraan, ik moest dit antwoord schuldig blijven even al de andere aanwezige vrijwilligers. Een apart verhaal maar wel mooi.
Marilou Nillesen
bhiczei op 9 december 2019 om 11:23
Dag Jan, wat leuk dat je hier reageert. De meneer in jullie museum was ongetwijfeld Rini de Groot, de schrijver van dit verhaal. Mogelijk hebben jullie zijn artikel aangetroffen toen jullie online op zoek gingen naar meer informatie, zou dat kunnen?
En begrijp ik het goed dat jullie het verhaal ook tonen in het museum? (zo ja, wat leuk! Wat mooi dat het zo'n ver bereik heeft) Of begrijp ik je opmerking mogelijk niet helemaal goed?
Wil van Lith
zei op 4 mei 2021 om 15:20
Ik kwam toevallig dit bericht tegen en kan vertellen dat ik nog regelmatig de wetplank van mijn vader gebruik om mijn messen te wetten, als mijn aanzetstaal niet helemaal voldoet.
Ik ben nu 73 en oud-Ossenaar.
Rini de Groot.
zei op 4 mei 2021 om 21:59
Dag Wil. Dus jij bent een die er mee om kunnen gaan.
Wat voor slijpsel gebruik je.
En wat Oss betreft Vader ging na 1910 met de tram vanuit Uden naar Oss voor het tekenonderwijs. Het vak zat in de genen want zijn Vader stierf toen hij zeven was.
Wil
zei op 4 mei 2021 om 22:28
Dag Rini
Ik gebruik op het moment fijn gezeefd scherp zand, omdat mijn zilverzand op is.
Mijn vader is geboren in 1912 en zijn vader (mijn opa) stierf toen mijn vader 6 was. Mischien is de wetplank nog van mijn opa maar dat weet ik niet.
Ik heb als jongen het wetten geleerd.
Rini de Groot.
zei op 4 mei 2021 om 22:55
Dag Wil, moest even zoeken wat zilverzand is.
Op het werk schuurde we destijds met carborundum.
Heb even een Roosduifje gehad en zand voor de onderlade dat zag er wit kleurig uit. Lees nu dat het zand ook in volieres wordt gebruikt.
Rini de Groot.
zei op 4 mei 2021 om 22:58
En Wil, het scherpen van messen gebeurde gewoon in de huiskamer, heeft het niet anderen geleerd en heeft niemand overgenomen.
Bruno Koch
zei op 31 december 2022 om 14:08
Lieber Herr Groot,
Ich gehe in meiner Freizeit der Geschichte der Wetzgeräte nach und bin über Henk Bos auf die wetplank oder slijpplank gekommen. https://bosq.home.xs4all.nl/ 60 Slijpen & Wetten deel 1 Seiten 22 bis 24. Über die Suche im Internet fand ich Ihre Geschichte über Ihren Vater und dessen wetplank. Darf ich Ihre Geschichte so für mich verwenden ?
Mit besten Grüßen
Bruno Koch, Dornbirn, Österreich
Het was een vast ritueel van hem om ‘s morgens op deze plank de tafelmessen te scherpen. Het gereedschap werd dan met een zijde op de keukentafel gelegd en de andere zijde hield Vader met de handgreep vast.
Mijn vrouw en ik hadden echter voor deze nostalgische slijpplank een andere bestemming bedacht, voor in de huiskamer. We vroegen hem vervolgens drie plankjes te maken en te plaatsen op het slijpvlak van de plank. De plankjes dienden als schap, waarachter de in- en uitgaande post geplaatst kon worden. In het bakje onderaan was plaats voor de balpennen en potloden. 
Met deze wetplank bewaren we een stukje geschiedenis van onze ouders én van onze jeugd, want ook mijn briefpost is inmiddels digitaal geworden! Alleen de gelegenheidspost zal nog wel even van papier blijven. De foto laat zien hoe Vader het broodmes op de wetplank scherpt, op de achtergrond zie je het gezellige zitje in ‘den herd’, onder de schouw. 
