Meer dan 600 jaar beschermde de Erfdijk Herpen tegen het water van de (Beerse) Maas – een dijk van een monument!
In Herpen kom je de middeleeuwen tegen. De kerktoren, het priesterkoor en de doopvont zijn allemaal 500 of meer jaren oud. Maar dat is niet alles. Ten zuiden van het dorp, buiten de bebouwde kom, ligt een waterkering die zelfs ouder is dan de kerk: de Erfdijk. Ditmaal gaan we dus ver terug in de tijd….
Tot 1300 heeft de Maas ten noordoosten van ’s-Hertogenbosch vrij spel. De rivier wordt nog niet beteugeld door aaneengesloten rivierdijken. Wel hebben dorpen zoals Oijen en Herpen in de loop van de tijd eigen ringdijkjes opgeworpen om zich te beschermen tegen de grillen van de regenrivier. Maar na 1300 verrijzen tussen ’s-Hertogenbosch en Cuijk overal Maasdijken. Gebieden die vanwege frekwente overstromingen niet konden worden ingezet voor landbouw en veeteelt, komen nu beschikbaar. Doorgaans is die grond eigendom van een adellijke heer, in Herpen Johan van Valkenburg.
O wee...
Vrijwel overal stellen de heren deze grond, de gement, ter beschikking aan de nabijgelegen dorpen die onder hun gezag vallen, tegen betaling van een jaarlijkse cijns, een belasting. Op 13 mei 1332 geeft Johan van Valkenburg de Herpenaren toestemming om hun gement te verdelen in afzonderlijke percelen of erven. Bij elk erf hoort het onderhoud van een stukje van de al bestaande ringdijk, die dan ook spoedig Erfdijk wordt genoemd. Dat onderhoud is verplicht. Driemaal per jaar controleren heemraden de toestand van de dijk, en wee degene wiens stukje dijk niet in orde wordt bevonden. Die krijgt twaalf penningen boete: anderhalf dagloon!
Vanaf circa 1500 keert de Erfdijk vooral het water van de Beerse Maas. Dat lukt lang niet altijd. Zo breekt in februari 1658 de Maasdijk boven Grave. Een ongekend hoge watervloed kolkt westwaarts en slaat diverse gaten in de Erfdijk. Nadien markeren vijf wielen de dijkdoorbraken, en op de akkers rondom Herpen is een enorme hoeveelheid zand achtergebleven. Jarenlang kan daar niets meer worden geteeld. Ook in de dorpskom zijn wielen ontstaan en geen enkele straat is nog begaanbaar. Zelfs de standerdmolen ten westen van het dorp staat op instorten, doordat zoveel aarde wegspoelde.
Monument
In 2017 ligt de Erfdijk er nog steeds, mét de wielen. Water keren hoeft sinds 1941 niet meer – resteert een prachtig historisch en landschappelijk monument!
Heb gehoord van het regenwiel in Herpen. Weet iemand wat met het regenwiel bedoeld werd. Werd het soms met regenwater gevoed? ????? Blijkbaar werden er in een ver verleden schapen in gewassen?/
Henk Buijks
zei op 19 oktober 2019 om 12:01
Helaas, Marij, heb ik daar nooit van gehoord, maar het kan goed zijn dat 1 van de talrijke wielen in de omgeving van Herpen zo werd genoemd. Ik ken alleen: Lindenwiel, Ruttenwiel, Brouwerswiel, Kouwiel, Artjeswiel, Kolkske, Rooiewiel en Vingerwieleke.
Henk Gruijtrooij
zei op 17 januari 2020 om 16:12
In Herpen ligt nog een wiel die de Hamelspoel wordt genoemd. Deze ligt binnen de Hamelspoelweg (z), Wooijstraat (O), Molenstraat (N) en Naamloos (W).
Een hamel is een gecastreerd mannelijk schaap.
mha van diggelen
zei op 19 januari 2020 om 14:35
Hallo Henk,
Wat leuk dat jij reageert.
het zou zo maar kunnen dat het dat wiel is. Dan hoeven we het wiel niet nog een keer uit te vinden! Bedankt voor deze uitleg.
Groetjes marij
Hans van der Linden
zei op 1 april 2020 om 00:56
Dag, dat is een groot aantal wielen in Herpen! voordat er een paar onvindbaar worden, de Artjeswiel en de Hamelspoel zijn volgens de aanduiding dezelfde, waarbij vermeld dat deze in google maps Artjeswiel is genoemd.
Wel is in begin jaren 70 bij de putwielen (Hamelspoel) aan de wetering begonnen met grind en zandwinning voor de aanleg van de brug over de A50 bij Ravenstein. Daarbij is een grote wiel ontstaan die vrij ligt van de Hertogswetering en eigendom van de gemeente is, dus geen waterschap. Deze wiel heet in de volksmond "het Gat" en wordt ook wel Het Hamelspoel genoemd. Een wandeling waard. Grt. Hans
Marilou Nillesen
bhiczei op 1 april 2020 om 13:49
Hallo Henk, Marij en Hans, hartelijk dank voor deze mooie aanvullingen. Fijn dat al die kennis zo wordt gedeeld :)
Henk van Diggelen
zei op 1 april 2020 om 16:52
Hallo Hans,
Het is zeker een wandeling waard. We hebben daar ook de knooppuntenroute lopen. Een mooi gebied.
Groetjes Marij
Annelies
zei op 11 februari 2021 om 18:55
Er is toch ook de militaire wiel?
Marilou Nillesen
bhiczei op 12 februari 2021 om 14:04
Klopt hoor, Annelies, het gaat dan vaak om de inundatiegebieden van de militaire verdedigingslinies. Via de volgende link vind je meer over het verdedigen via waterlinies:
In Herpen kom je de middeleeuwen tegen. De kerktoren, het priesterkoor en de doopvont zijn allemaal 500 of meer jaren oud. Maar dat is niet alles. Ten zuiden van het dorp, buiten de bebouwde kom, ligt een waterkering die zelfs ouder is dan de kerk: de Erfdijk. Ditmaal gaan we dus ver terug in de tijd….