Een gezicht op Erp uit 1676?

Erress = Errep

De enige tekst op de tekening bevindt zich middenboven. Bij Sotheby’s lazen ze hier Erress. Waar die plaats ligt? Daar zwijgt de veilingcatalogus over. En dat is begrijpelijk: Erress bestaat helemaal niet, het gaat hier om een foutieve lezing. De laatste letter is wat merkwaardig vormgegeven, maar is een p. Vergelijk bijvoorbeeld maar de p in het opschrift Tot Bergen op den Zoom 1671 op een andere tekening van Valentijn Klotz. Conclusie: er staat Errep.

Errep = Erp

Zou dit Erp bij Veghel zijn? Wat zien we op de tekening? Op de voorgrond een waterpartij met enkele bladerloze bomen, in de verte een dorpje met centraal een kerk.

De middeleeuwse Servatiuskerk van Erp is in 1843 gesloopt en vervangen door het huidige kerkgebouw. De middeleeuwse kerk had (volgens Schutjes in zijn Geschiedenis van het bisdom ’s-Hertogenbosch) behalve een klein middentorentje, aan de westzijde eenen zwaren toren, welks metselwerk slechts aan den nok der kerk reikte. Op een achttiende eeuwse anonieme tekening van de Erpse kerk zien we dat beeld inderdaad terug.

De Sotheby-tekening is vanuit een iets andere hoek gemaakt en van een veel grotere afstand, waardoor het kerkgebouw veel minder gedetailleerd is. Er zijn verschillen: het middentorentje lijkt op de Sotheby-tekening hoger, de spits van de westelijke toren is anders. Toch is de gelijkenis tussen de kerken op beide tekeningen treffend. Errep is dus inderdaad het Meierijse dorp Erp.

Valentijn Klotz

Gegevens over de kunstenaar aan wie de tekening is toegeschreven, ondersteunen bovendien deze identificatie. Valentijn Klotz (Nijmegen 1646 – Den Haag 1721) was militair in het Staatse Leger en had als liefhebberij het maken van topografische tekeningen. Veel van die tekeningen zijn bewaard gebleven, lang niet altijd gesigneerd, maar vaak wel tot op de dag nauwkeurig gedateerd. Zo weten we dat Klotz in de winter van 1675 op 1676 in Noordoost-Brabant vertoefde en op diverse plaatsen tekeningen maakte: op 10 november 1675 in Boxmeer, tussen 23 en 31 december in Gemert, van 2 tot 4 januari 1676 in Veghel, eind januari en in maart in Grave.

Dat hij op weg van Gemert naar Veghel Erp heeft aangedaan is aannemelijk en dat hij daar van tussen de kale bomen het winterse landschap en het dorp heeft getekend, is dan ook zeer wel mogelijk. Dan zou de tekening naar alle waarschijnlijkheid in de eerste dagen van 1676 zijn gemaakt.

Zoals gezegd: de tekening is niet gesigneerd, het gaat hier slechts om een toeschrijving. Voor deze toeschrijving pleit dat het handschrift van het opschrift op de Sotheby-tekening identiek is aan dat op de eerder aangehaalde tekening van Bergen op Zoom uit 1671, die wél is gesigneerd met Valentinus Klotz fecit. 

Anderzijds moet wel worden opgemerkt dat de techniek en uitvoering van de tekening nogal afwijkt van ander werk dat Klotz in die periode maakte, zoals bijvoorbeeld het hier afgebeelde dorpsgezicht uit Gemert, dat dateert van oudjaarsdag 1675. Is het Erpse tafereeltje een schets en de Gemertse een uitgewerkte tekening? Of is de Erpse prent toch van andere hand?

Of Klotz nu wel of niet de maker van deze tekening is, we zijn hoe dan ook een mooie vroege afbeelding van Erp rijker. Wie de tekening in 2010 heeft aangekocht en waar hij tegenwoordig bewaard wordt, is onbekend.

Literatuur over Valentijn Klotz:
J.G.M. van Hasselt, ‘Drie tekenaars van topografische prenten in Brabant en elders: Valentijn Klotz, Josua de Grave en Constantijn Huygens jr.’. In: Jaarboek De Ghulden Roos 25 (1965) 145-192.
H. Breitbarth-van der Stok, ‘Josua de Grave, Valentinus Klotz en Barnardus Klotz’. In: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 68 (1969) 93-115.

Naar aanleiding van de reactie van Peter van de Laar de volgende tekeningen uit het Schetsenboek van Hendrik Verhees (met dank aan Peter voor deze tip!):