In 1929 werd de langgat-boormachine aangeschaft. Het gietijzeren frame vermeldde ‘Vanden Abeele Bruxelles’ en aangedreven door de op zolder gelegen elektromotor. De overbrenging was een lederen riem en de omgeving was afgeschermd met een open houten goot, bekleed met kippengaas.
Instellen
Voor het boren van spaakgaten was op het werkblad een machineonderdeel gemonteerd en tussen de centers daarvan de karrennaaf geklemd. Bij twee bewegende machinedelen werd de maximale afstand vergrendeld. Zij bepaalde de lengte en de diepte voor de ovale gaten. Het hart van de naaf werd door middel van het roodkleurige handwiel op dezelfde middellijn gebracht als dat van de boormachine.
De in het hout van de naaf gedrukte rechter centerpunt bevatte een meenemer gekoppeld aan het verdeelrondsel hiermee werd het juiste aantal spaakgaten van 10, 12, 14, of 16 ingesteld.
Bediening
Staande aan de machine werd met de linkerhand de handel bediend om de werktafel naar voren en achteren te bewegen, dat bepaalde de lengte van het spaakgat.
Met de rechterhand werd de handel van de slede bediend om de draaiende boor van rechts naar links te bewegen. Hiermee werd het spaakgat op diepte gemaakt.
Daarbij werden enkele gaten geboord en daarna met de linkerhandel een heen- en weergaande beweging gemaakt om een ovaal gat te vormen. Na het eerste spaakgat werd het handwiel met het daaraan gekoppeld verdeelrondsel een gaatje verder gedraaid voor het volgende sleufgat en geborgd met de stalen pen.
In de naaf gemaakte gaten werden later met de platte houtbeitel rechthoekig uitgestoken; daarin werd de spaak gedreven. De doorsnee van het karrenwiel bepaalde het even aantal spaken van 10, 12, 14, of 16 spaakgaten. Voor de ertkar of lage kar genoemd 12 spaken, voor een hoogkar en mallejan 14. Ik zag in Zuidlaren een dubbel gespaakte met 16 spaken, zoals een gespaakt fietswiel. Een 14-tallig spaakwiel heeft een doorsnede van ±1,68 meter.
Voordat vader de ster-driehoekschakelaar van de machines omdraaide, trok hij met z’n rechterhand aan de aandrijfriem. Over de reden daarvoor verschillen de meningen: of het was om het bewegend deel van de aandrijving te controleren, of een oude gewoonte met de kortsluitankermotor die bij de aanvang een zetje nodig had.
Met deze boormachine maakte vader spaakgaten voor de diverse karren (gier-, honden-, winkel-, ert- en hoogkar) en voor de krui- en oliewagen.
In de zestiger jaren zijn de houtbewerkingmachines, die destijds geleverd waren in zwarte kleur met een heldere groene en rode kleur opgefrist. Aan de riemafscherming van deze boormachine hing links de pizerik, in de buurt van vaders werkbank en gebruikt voor het zaagblad in te smeren en de spijkers er in te prikken voor zij in hardhout, eiken, werden gedreven.
Wordt vervolgd.
Dit is een vervolg op Een karrenwiel maken (1) en Een karrenwiel maken (2).
