Een modelkabouter: Toon van Els alias Toontje d’n Dwerg (1865-1922)

Zo beschreef in ieder geval Meester Willem Christiaans, een onderwijzer uit Ledeacker,  in 1969 in het Boxmeers WeekbladToon van Els, die iedereen tegenwoordig kent als Toontje d’n Dwerg, vereeuwigd in brons. Zijn bijnaam van “dwerg” lag voor de hand: Toontje was niet groter “dan zijn eigen schapen”. Waarschijnlijk was hij niet langer dan één meter veertig.

Toon van Els werd geboren in de Sambeekse Hoek als zoon van Johannes van Els en Anna-Marie van den Elsen, de tweede vrouw van Johannes. Toon was het vierde kind van Johannes en het eerste van Anna-Maria. Toen Toon geboren werd, was zijn vader 41 en zijn moeder 28 jaar. De familie Van Els verhuisde in 1867 van de Sambeekse Hoek naar Bus in Oploo, op een steenworp afstand van de Schipperspeel.

Toon werd al jong schiëper (schaapherder) op het ouderlijke bedrijf en later ook op andere bedrijven. Schiëper was zo’n beetje het slechtst betaalde beroep in de landbouw. Aan het einde van de negentiende eeuw verdiende een kundig schiëper niet meer dan dertig gulden per jaar. Rond 1900 was het gedaan met het schapen houden op de Peel en dus ook met Toon zijn vak. Toon begon te zwerven, eerst om werk te zoeken, later omdat het niet anders was.

Hij trok langs en door de Peel en verbleef ook geruime tijd in Westerbeek. Volgens de overlevering werd hij gesignaleerd van Heusden tot Wanroij en van Vierlingsbeek tot Someren. Een vast adres had hij niet, maar hij was hier en daar wel welkom. In de winter sliep hij vaak in een schaapskooi of plaggenhut en in de zomer gewoon onder de blote hemel. Hij duwde een oude kinderwagen voor zich uit met zijn ‘huisraad’. Toon vereenzaamde en vervreemdde van de mensen. Men dreef de spot met hem. Als hij werd uitgejouwd, gooide hij met zand en stenen. Begin 1922 stierf hij in Weert. Hij was toen 56 jaar oud.

Toon mocht dan eenzaam gestorven zijn, hij werd niet vergeten. Vierenzestig jaar na zijn dood, in mei 1986, vroeg het organisatiecomité Plo’86 de gemeente Oploo om een beginkapitaal. Daarmee wilde het comité “voor Toontje van Els een blijvende herdenking in de vorm van een standbeeld of iets dergelijks realiseren”. Dat maakt de tongen wel los!

De Gelderlander kopte: “Toontje d’n Dwerg klopt aan deur van raadzaal”. Maar het beeld kwam er, gemaakt door Harrie Willems uit Sint Anthonis. Het werd vlakbij de watermolen in Oploo geplaatst. In 1992 voerde toneelvereniging Doekmaroploo een aantal malen het stuk “Toon d’n Dwerg” op. De voorstelling trok veel bezoekers. En zo werd modelkabouter Toon van maatschappelijke verschoppeling de ‘knuffeldwerg van Oploo’.