Dochter van een Poolse moeder en een Noorse vader, geboren in Amsterdam en gestorven in Den Haag: wat heeft dat met Noord-Brabant te maken, zou je zeggen? Toch heeft Elise van Calcar-Schiotling een cruciale periode van haar leven in Brabant doorgebracht en wel in Breda en Leur.
Het is de periode waarin zij haar voornaamste literaire boeken schrijft en waarin zij een begin maakt met haar propaganda voor Fröbelonderwijs in Nederland. Haar eerste, experimentele fröbelschooltje (het eerste in Nederland) start zij hier, “op De Leur”.
Ze kwam ter wereld als het onechte kind van een Poolse ondernemersdochter, Anna Carolina Fleischacker. Toen haar moeder in 1828 trouwde met de waarschijnlijk natuurlijke vader van Elise, de Noor Johannes Schiotling, echtte deze het kind, waardoor zij Schiotling kwam te heten.
Op 16-jarige leeftijd, in 1838, behaalde zij de akte van toelating als hulponderwijzeres. Haar docent bracht haar in kennis met mystieke en evangelisch spiritualistische auteurs. Religieus was zij nog zoekende. Ze bezocht enige maanden de Remonstrantse kerk, maar legde belijdenis af in de kerk van haar ouders, de Nederlandsche Hervormde Kerk. Een jaar later, in 1839, deed zij dat opnieuw in de Christelijke Afgescheiden gemeente. Uiteindelijk kwam ze terecht in kringen van het Réveil. Daar leerde ze een van de voormannen, Isaac da Costa, kennen.
In 1841 aanvaardde ze een baan als gouvernante. Vier jaar later behaalde zij de akte van schoolhouderes, toen het intellectueel hoogst bereikbare voor een vrouw. Als schrijfster debuteerde ze in 1842 met poëzie en verhalen voor kinderen. Op aandrang van Da Costa en de Noorse consul, bij wie zij toen werkte, zegde zij in 1848 haar betrekking op om zich geheel aan de letteren te wijden. Bekendheid als schrijfster verwierf zij in 1850 met Hermine. In dat jaar verhuisde ze naar Breda, waar zij de bekende Tilburgse predikant Ds. G.D.J. Schotel leerde kennen. Door hem kwam zij in kennis met barones Van de Borch van Verwolde uit Chaam. Hier werd zij spoedig een gewilde gast; men richtte op het landgoed De Hondsdonk zelfs een buitenhuisje om te werken voor haar in, De Luchtenburg.
Op 6 mei 1853 trouwde ze met H.C. van Calcar, die gouverneur was bij een bevriende familie. Na hun huwelijk vestigde het echtpaar zich te Leur, waar Van Calcar een steenfabriek had overgenomen. Hier ontplooide Elise ten volle haar letterkundige carrière. Tussen 1853 en 1858, toen het echtpaar uit Leur vertrok, schreef ze minstens 11 romans en allerlei stichtelijke werken. De belangrijkste roman was wel De Dertiende, waarmee de schrijfster zich veel vijanden maakte vanwege de satirische tekening van allerlei predikantstypen en hun vrouwen. Menigeen geloofde, dat Van Calcar haar werk op bekende mensen had geïnspireerd.
In 1858 ontmoette Elise de Duitse gravin Bertha von Marenholtz, die de ideeën van Friedrich Fröbel over opvoeding van jonge kinderen propageerde. Ze was meteen diep onder de indruk en besloot Fröbels Nederlandse propagandiste te worden. Gewapend met zijn “speelgaven” startte ze op De Leur de eerste Fröbelschool in Nederland: “ik begon in mijn huis aan de Leur bij Breda terstond met een groepje kinderen uit mijne omgeving om de proef te nemen”, schreef ze.
Intussen ging het met de steenfabriek niet goed en Van Calcar solliciteerde in 1859 naar het ambt van burgemeester van Sommelsdijk. Na de verhuizing richtte Elise zich meer en meer op onderwijs en opvoeding. Vanaf 1865 tot 1873 publiceerde ze vervolgens vooral over feministische onderwerpen en van 1873 tot 1898 over spiritualisme. Haar “Brabantse” periode valt dus vooral samen met haar literaire werk.
Een toevoeging: De Nederlandse schilderes Suzanne Robertson werd als jong meisje op de kostschool van Elise van Calcar in Wassenaar geplaatst .
Cor Kerstens
zei op 10 november 2014 om 17:54
Beste Ien,
Leuk hier een reactie van jou tegen te komen. Suze Robertson, ook wel de vrouwelijke Van Gogh genoemd, zat inderdaad bij Elise van Calcar op school. Net als Elise heeft ook Suze Robertson enige jaren met haar man Richard Bisschop, eveneens kunstschilder, op de Leur gewoond. Dat was wel 40 jaar later van 1895 tot 1898. Pietje Prins, haar kindermeisje, die nog in jouw stamboom Gelijns voorkomt, heeft waarschijnlijk model gestaan voor haar werk "Pietje op de boerenstoel". Maar dat wist je al, toch leuk om het hier te vermelden.
Het is de periode waarin zij haar voornaamste literaire boeken schrijft en waarin zij een begin maakt met haar propaganda voor Fröbelonderwijs in Nederland. Haar eerste, experimentele fröbelschooltje (het eerste in Nederland) start zij hier, “op De Leur”.
In 1841 aanvaardde ze een baan als gouvernante. Vier jaar later behaalde zij de akte van schoolhouderes, toen het intellectueel hoogst bereikbare voor een vrouw. Als schrijfster debuteerde ze in 1842 met poëzie en verhalen voor kinderen. Op aandrang van Da Costa en de Noorse consul, bij wie zij toen werkte, zegde zij in 1848 haar betrekking op om zich geheel aan de letteren te wijden. Bekendheid als schrijfster verwierf zij in 1850 met Hermine. In dat jaar verhuisde ze naar Breda, waar zij de bekende Tilburgse predikant Ds. G.D.J. Schotel leerde kennen. Door hem kwam zij in kennis met barones Van de Borch van Verwolde uit Chaam. Hier werd zij spoedig een gewilde gast; men richtte op het landgoed De Hondsdonk zelfs een buitenhuisje om te werken voor haar in, De Luchtenburg. 
In 1858 ontmoette Elise de Duitse gravin Bertha von Marenholtz, die de ideeën van 
