Franse en Amerikaanse vliegeniers zijn met enige regelmaat na de oorlog gerepatrieerd en in hun plaats van herkomst begraven, dan wel op een nationale erebegraafplaats aldaar. Het overgrote deel van de gesneuvelden echter ligt begraven op een van de volgende acht erevelden.
Bergen op Zoom
Op het adres Ruytershoveweg 1 in Bergen op Zoom is zowel een Britse als een Canadese erebegraafplaats gelegen. Op het Britse oorlogskerkhof liggen 1.296 (voornamelijk Britse) militairen uit de Tweede Wereldoorlog, onder wie tal van gesneuvelde luchtmachtbemanningen. Op het Canadese deel liggen 1.118 (voornamelijk Canadese) militairen uit de Tweede Wereldoorlog én een Nederlandse piloot in dienst van de R.A.F., 1ste Luitenant Vlieger J.G.C. Koes.
Eindhoven
De Algemene Begraafplaats Woensel (De Oude Toren) ligt aan de Baffinlaan in Eindhoven. Een deel daarvan is ingericht als militaire begraafplaats van het Britse Gemenebest. Bijna 80% van de mannen die hier liggen begraven (543 van de 686) maakte deel uit van de geallieerde luchtstrijdkrachten. Het merendeel daarvan kwam om bij bombardementsvluchten naar Duitsland of op hun terugweg tussen 1941 en 1944.
Daarnaast waren van september 1944 tot en met mei 1945 in Eindhoven het 79th en het 86th British General Hospital bij Eindhoven gesitueerd. De resterende 143 gesneuvelde militairen waren hiervan afkomstig. In totaal liggen hier 570 Britten, 50 Canadezen, 38 Australiërs, 14 Polen, 9 Nieuw-Zeelanders, 4 Nederlanders en 1 Zuid-Afrikaan.
Groesbeek
Op het Groesbeek Canadian War Cemetery (Zevenheuvelenweg 38, Groesbeek) liggen voornamelijk Canadese miliatiren begraven, van wie de meesten gesneuveld zijn in de slag om het Rijnland, waaraan de 2nd en 3rd Canadian Infantry Divisions en de 4th Canadian Armoured Division deelnamen vanaf Nijmegen in februari en maart 1945. Maar er ligt ook een aantal bemanningsleden van de RCAF die al eerder in de oorlog in het zuiden van Nederland waren omgekomen.
De begraafplaats omvat 2.610 graven van inwoners van het Gemenebest (2.331 Canadezen, 256 Britten, 3 Australiërs en 1 Nieuw-Zeelander) en negen militairen van andere nationaliteiten. Naast de twintig graven van ongeïdentificeerde gesneuvelden, staan er op het Groesbeek Memorial nog eens de namen van bijna 1.050 vermisten. Het is een van de drie Canadese erevelden in Nederland. De andere liggen in Bergen op Zoom en Holten.
De begraafplaats werd opgericht in de zomer van 1945, aanvankelijk slechts met houten kruizen in gras. Op 4 mei 1947 opende koningin Wilhelmina de begraafplaats officieel. In 1950 kwamen er ijzeren kruizen in de plaats van de houten exemplaren en in 1957 werden de huidige witte Portlandstenen zerken geplaatst. De begraafplaats werd in dat jaar verder aangelegd naar ontwerp van de Britse architect Philip Dalton Hepworth.
Margraten
De Netherlands American Cemetery and Memorial (Amerikaanse Begraafplaats 1, 6269 NA Margraten), opgericht in oktober 1944, is de enige grote Amerikaanse oorlogsbegraafplaats in Nederland. Individuele Amerikaanse oorlogsgraven uit de Tweede Wereldoorlog zijn verder alleen nog te vinden in Zoetermeer (1), Loosdrecht (1) en Opijnen (8). Tijdens de oorlog lagen op vele kerkhoven in Nederland, België en Duitsland voornamelijk vliegeniers begraven. Die zijn na de oorlog bijna allemaal centraal herbegraven in Margraten of gerepatrieerd naar de VS.
De begraafplaats zelf kreeg zijn uiteindelijke, kenmerkende waaiervorm in 1949. De rest van de begraafplaats, zoals de muren met namen, de toren en de vijver werd in de jaren erna aangelegd. Koningin Juliana opende de begraafplaats officieel op 7 juli 1960.
In totaal rusten er nu 8.301 Amerikanen, terwijl op de muren aan weerszijden van het Ereplein, de Walls of the Missing, de namen staan van nog eens 1.722 vermiste Amerikaanse militairen.
Nijmegen
De erebegraafplaats Jonkerbos (Jonkerbos War Cemetery, Burgemeester Daleslaan 35, Nijmegen) werd in 1944 aangelegd door het No. 3 Casualty Clearing Station van het Britse leger in een Nijmeegs bosperceel dat Jonkers Bosch heette. Het ereveld omvat 1.642 graven van inwoners van het Gemenebest waarvan 97 ongeïdentificeerd, en 13 oorlogsgraven van militairen van andere nationaliteiten.
Er liggen 1.389 Britten, van wie 96 onbekend; 88 Canadezen, van wie 1 onbekend, 34 Australiërs en 21 Nieuw-Zeelanders. Verder liggen er 6 Polen, 5 Belgen, 1 Nederlander en 1 Rus.
Tilburg
Aan de Gilzerbaan in Tilburg ligt de Algemene Begraafplaats Gilzerbaan. Op dit kerkhof (naast de protestantse begraafplaats Vredehof, maar met een eigen ingang) ligt ook een Gemenebest grafveld met 76 slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog.
De burgergraven die hier aanvankelijk omheen lagen, zijn in de loop der jaren vrijwel allemaal geruimd.
Uden
De ontstaansgeschiedenis van het Uden War Cemetery aan de Burgemeester Buskensstraat in Uden is uitgebreid beschreven door A. Verbakel in zijn boek Het Britse Oorlogskerkhof Uden : De graven en hun geschiedenis (Uden, 2010). De eerste gesneuvelde Britse vliegers werden al in juni 1941 in Uden begraven op het ongewijde gedeelte van het r.k. kerkhof van de St.-Petruskerk. In augustus 1941 lagen hier al 17 graven en was het kerkhofdeel nagenoeg vol.
In maart 1942 werd bij een volgende begraving de pastorietuin naast de kerk in gebruik genomen. In mei 1943 lagen op dit Engelse kerkhof naast de r.k. begraafplaats te Uden al 110 graven. Omdat dus ook de pastorietuin volledig benut raakte, zocht men naar een nieuwe plek en vond die op de oude begraafplaats van de Petruskerk, die sinds 1918 niet meer in gebruik was.
Het kerkbestuur verkocht dit oude kerkhof aan de gemeente Uden. De oude graven werden geruimd en de ingang werd verplaatst naar de Burgemeester Buskensstraat. De officiële naam werd Gemeentelijk Oorlogskerkhof Uden. Na de oorlog werden de meer dan 100 graven vanuit de pastorietuin overgebracht naar de nieuw ingerichte militaire begraafplaats, samen met andere tijdelijke graven uit de regio.
De Oorlogsbegraafplaats Uden omvat nu 701 Gemenebest graven, waarvan twee voor niet-geïdentificeerde gesneuvelden. Er liggen ook nog twee Poolse soldaten begraven. Het natuurstenen herdenkingskruis met bronzen zwaard (Cross of Sacrifice) op de begraafplaats is een ontwerp van de Engelse architect Sir Reginald Blomfield. De Commonwealth War Graves Commission heeft dergelijke kruizen geplaatst op honderden militaire begraafplaatsen die zij onder haar hoede heeft met 40 graven of meer. Je vindt het in Noord-Brabant op de erevelden in Bergen op Zoom, Eindhoven, Mierlo, Overloon, Sterksel, Tilburg, Uden en Valkenswaard.
Venray
Aan de Timmermansweg 73 in Ysselsteyn, gemeente Venray ligt de Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn (Deutscher Soldatenfriedhof Ysselsteyn), de enige Duitse soldatenbegraafplaats in Nederland. Hier liggen 31.598 voornamelijk Duitse gesneuvelde militairen uit de Tweede Wereldoorlog, waaronder ook veel vliegeniers.
De begraafplaats kwam in 1946 tot stand op initiatief van het Ministerie van Defensie. Men wenste een centrale begraafplaats om de Duitse gesneuvelden hun laatste rustplaats te kunnen geven en behoorlijk onderhoud van de graven te kunnen garanderen. Op 15 oktober 1946 begon de Nederlandse Gravendienst met de herbegraving van de verspreid over het land liggende Duitse gesneuvelden.
Op 1 november 1976 droeg de Nederlandse regering de Duitse militaire begraafplaats over aan de Duitse regering. Namens deze zorgt de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge nu voor de begraafplaats. Van mei 1977 tot en met oktober 1981 plaatsten soldaten van het Duitse leger nieuwe grafkruisen.
Terug naar de Gesneuvelden
Foto’s:
Bergen op Zoom, Canadian War Cemetery. Bron: Traces of War. © Fotografie Anneke Moerenhout.
Algemene Begraafplaats Eindhoven-Woensel, Oorlogsbegraafplaats van het Gemenebest. Bron: Traces of War, © Fotografie Anneke Moerenhout.
Groesbeek, Canadian War Cemetery. Bron: Traces of War, © Fotografie Anneke Moerenhout.
Margraten, bugelblazer bij afsluiting van Memorial Day, mei 1945. Bron: NARA, via wikimedia.
Begraafplaats Jonkerbos: © Roger Veringmeier (CC BY-SA 4.0, wikimedia).
Tilburg, Gilzerbaan. Bron: Traces of War, © Fotografie Anneke Moerenhout.
Uden, Brits Oorlogskerkhof. Bron: Traces of War, © Fotografie Anneke Moerenhout.
