Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schattersdoor de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Erp te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grondeigendommen.
Algemeen
Ligging
De gemeente Erp ligt ongeveer 23 kilometer ten zuidwesten van Eindhoven, de hoofdplaats van het arrondissement.
[Zo staat het echt in de bron; Joop Schuurmans maakte ons attent op deze passage, die duidelijk niet kan kloppen: Erp ligt nu eenmaal ten noordoosten van Eindhoven. Een geval van een landmeter die geen kompas kan lezen?]
Omliggende gemeenten
Erp grenst ten noorden aan Uden, ten oosten aan Gemert en Boekel, ten zuiden aan Beek en Donk, Lieshout en Veghel en ten westen ook aan Veghel.
Rivieren en beken
De rivier de Aa stroomt door Erp, maar is hier niet bevaarbaar. De Aa brengt twee molens in werking, namelijk een korenmolen en een oliemolen. In de winter overstroomt deze rivier de ernaast gelegen hooilanden, waardoor deze vruchtbaar worden. In deze gemeente stromen geen beken; er zijn slechts enkele waterlopen die van weinig betekenis zijn en die in de zomer helemaal opdrogen. De Zuid-Willemsvaart loopt door Erp heen van het zuiden naar het noordwesten en levert het dorp veel voordeel op.
Grote wegen en buurtwegen
Door deze gemeente loopt geen grote weg, maar er zijn wél vijf buurtwegen die goed onderhouden worden en zelfs gedurende het regenseizoen in de winter goed begaanbaar zijn.
Bodemreliëf
Het bodemoppervlak van de bouwgronden is vrij ongelijk; de gronden hebben allemaal hoogteverschil in meer of mindere mate.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond is van middelmatige kwaliteit en bestaat uit zandgrond. Zij wordt zeer goed bebouwd in grote en middelmatige, maar meestal in kleine percelen. Er is een behoorlijke hoeveelheid heidegrond, die door bebouwing verbeterd zou kunnen worden. Het grootste gedeelte echter is door haar onvruchtbaarheid niet voor ontginning geschikt. Ook zijn er enkele vennen of kleine moerassen in Erp die in de zomer meestal helemaal opdrogen. Sommigen hiervan leveren turf op en sommigen helemaal niets.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn rogge, boekweit, haver, klaver, hooi, aardappels, groenten en oliehoudende planten zoals vlas en een kleine hoeveelheid koolzaad. Slechts een klein gedeelte van het grondgebied is met schaarhout en opgaand geboomte beplant. Het grootste gedeelte hiervan bestaat uit heggen en bomen langs de landerijen.
Veeteelt
Er worden in deze gemeente slechts enkele paarden, geschikt voor de landbouw, gefokt. Hun aantal is echter niet voldoende, dus de landbouwers moeten paarden van buiten de gemeente aanschaffen. Er worden ook ossen gebruikt om het land te bewerken.
Het gedeelte van de grasgewassen dat niet voor de paarden wordt gebruikt, dient als voer voor het vee en de schapen. Er zijn een stuk of 20 kleine schaapskudden, waarvan de grootste uit ongeveer 60 schapen bestaat.
Nijverheid en handel
De belangrijkste tak van nijverheid is de landbouw. Er wordt alleen handel gedreven in landbouwproducten, vee, boter en voorwerpen voor eigen gebruik van de inwoners.
Samenstelling van de gemeente
De gemeente bestaat uit de hoofdplaats, die bijna in het midden van het grondgebied ligt, en uit het gehucht Boerdonk.
Gebouwde eigendommen
De hoofdplaats en haar grondgebied bestaat uit ongeveer 340 huizen die alle redelijk goed gebouwd zijn. Het gehucht Boerdonk bestaat uit huizen van geringe betekenis, namelijk enkele landhoeven, kleine boerderijen en arbeiderswoningen.
Het raadhuis van Erp is in nieuwe bouwstijl gemaakt. Tot de 1e klasse van de huizen behoort slechts één huis, de goed gebouwde pastoriewoning. De huizen van de 2e en 3e klasse zijn min of meer goed gebouwde woonhuizen, goed onderhouden en gunstig gelegen. Tot de overige klasse behoren de huizen die minder groot zijn of minder comfortabel zijn ingericht.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente bedraagt 1.987 inwoners.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
Deze zijn onderverdeeld in 5 klassen naar de volgende maatstaven:
1e klasse: Een goede losse, zwarte zandaarde met een laag groeiaarde van 5 tot 8 decimeter, gelegen op een ondergrond van bruin- en geelachtig zand. Deze grond is geschikt voor de teelt van zomervruchten en wintergraan, zoals rogge, boekweit, haver, aardappels, vlas en koolzaad. Men laat dit land niet braak liggen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 29,00.
2e klasse: Dit is zwarte zandaarde die schraler is dan die van de 1e klasse. De grond is ongelijk, maar de laag groeiaarde is diep genoeg. Het is gelegen op een ondergrond van een redelijke kwaliteit zand en het meest geschikt voor de teelt van zomer- en wintervruchten. Deze grond moet wél meer bemest worden dan die van de 1e klasse. Ook dit land kent geen jaar waarin ze braak blijft liggen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 23,00.
3e klasse: bestaat uit zwarte zandaarde die schraler is dan die van de eerste 2 klassen. De grond is ongelijk en gelegen op een ondergrond van vast zand. Ze is eigenlijk alleen geschikt voor de teelt van rogge en boekweit. Ook deze klasse blijft niet braak liggen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 16,00.
4e klasse: Dit is lichte, met grijs zand vermengde, aarde, gelegen op een harde ondergrond van zand en keien. Eigenlijk alleen geschikt voor de teelt van rogge en boekweit. Deze grond brengt weinig op en is tegen sterke droogte niet bestand. Het land blijft niet braak liggen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 9,00.
5e klasse: bestaat uit grijze zandaarde gelegen op een ondergrond van hard zand. Ondanks zware bemesting levert deze grond weinig rogge en boekweit op. Sommige eigenaren laten dit land om de 4 jaar braak liggen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 4,00.
Tuinen
De tuinen liggen bij de woningen en zijn ingedeeld in 2 klassen:
1e klasse: met maar weinig fruitbomen beplant en waarin ook zorgvuldig groenten worden verbouwd. Deze tuinen liggen op gronden van de 1e en 2e klasse van de bouw- en weilanden. De geschatte waarde per bunder is ƒ 36,00.
2e klasse: gelegen op goede gronden van de overige klassen van de bouw- en weilanden. Er staan helemaal geen fruitbomen in en er worden slechts grove groenten geteeld, die weinig zorg nodig hebben en van weinig waarde zijn. Ze zijn bedoeld voor eigen gebruik van de landbouwers en de dagloners. De opbrengst per bunder is gelijk aan die van de bouwgronden van de 1e klasse. De geschatte waarde per bunder is ƒ 29,00.
Hooilanden
Het grootste gedeelte van de hooilanden ligt langs de rivier de Aa, het overige gedeelte ligt over de gemeente verspreid. De hooilanden zijn verdeeld in 4 klassen.
1e klasse: liggen op goede gronden langs de rivier de Aa. In de winter treedt de Aa buiten haar oevers en maakt hierdoor deze hooilanden vruchtbaar. De overstromingen zijn van korte duur zodat de hooilanden niet in moeras veranderen. De opbrengst van het hooi is ruim en van een vrij goede kwaliteit. De opbrengst van het nagras is 1/3 gedeelte van de eerste maaibeurt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 42,00.
2e klasse: worden ook door de rivier de Aa overstroomd, maar de grond is minder vruchtbaar en brengt daardoor minder goed en voedzaam hooi op dan die van de 1e klasse. De opbrengst van het nagras is ¼ gedeelte van de eerste maaibeurt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 32,00.
3e klasse: worden gedeeltelijk door de rivier de Aa overstroomd en gedeeltelijk liggen ze zo hoog dat dit niet mogelijk is. Zij brengen daardoor weinig en schraal hooi op. De geschatte waarde per bunder is ƒ 15,00.
4e klasse: worden niet door de rivier de Aa overstroomd en liggen verspreid door de gemeente. Zij worden slechts door kleine waterlopen nat gehouden. Zij leveren weinig, hard, mager en schraal hooi op. Bij meer dan gewone droogte leveren deze gronden helemaal niets op. De geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00.
Weilanden
De weilanden zijn in de buurt van de boerderijen gelegen en verspreid door de gemeente. Zij worden alleen door de regen vochtig gehouden en zijn verdeeld in 4 klassen:
1e klasse: liggen op goede grond. ,00.
2e klasse: door bemesting leveren deze gronden ook een goede beweiding op, maar wél minder dan die van de 1e klasse. De geschatte waarde per bunder is ƒ 16,00.
3e klasse: ondanks bemesting leveren deze weilanden weinig voedzaam gras op, omdat de gronden te hoog zijn gelegen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 10,00.
4e klasse: ontgonnen heidegronden, die door bemesting slechts weinig en schraal, met biezen vermengd, gras opleveren. De geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00.
Bossen
De bossen bestaan uit schaarbossen en hakhout en ze zijn in 3 klassen verdeeld:
1e klasse: op vrij goede grond gelegen en beplant met eiken-, elzen- en berkenstruiken. De bossen zijn vrij goed bezet met goed groeiende struiken, die om de 5 jaar worden gehakt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 14,00.
2e klasse: over het algemeen liggen deze op hoge, zandige heidegrond en zijn ze met hetzelfde soort hout beplant als de 1e klasse. Maar het hakhout groeit hier veel langzamer en de bossen zijn ook minder goed beplant. Het hout wordt om de 5 jaar gekapt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 8,00.
3e klasse: gelegen op slechte heidegrond en beplant met wild berkenhout. De bossen zijn slecht beplant met traag groeiend hout. Het hout wordt om de 8 á 10 jaar gehakt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 4,00.
Opgaand geboomte
In deze gemeente zijn gronden van slechte kwaliteit beplant met hoge woudbomen, bestaande uit eiken- en dennenbomen. Deze gronden zijn per boomsoort verdeeld in 2 klassen:
1e klasse eiken: Dit zijn volgroeide bomen, geplant op landbouwgronden bijna gelijk aan die van de 4e klasse. De geschatte waarde per bunder is ƒ 10,00.
2e klasse eiken: Meestal langs de openbare wegen. Het zijn slecht groeiende bomen van mindere kwaliteit. De geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00
1e klasse dennen: op slechte heidegrond die ongeschikt is voor de landbouw, waarop de dennenbomen redelijk goed groeien. De geschatte waarde per bunder is ƒ 8,00.
2e klasse dennen: op slechtere heidegrond dan die van de 1e klasse, waardoor deze bomen minder goed groeien. Na verloop van tijd sterven deze bomen zelfs geheel af. De geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00.
Heide en woeste gronden
Deze zijn in 2 klassen verdeeld.
1e lasse: Enkele schrale weidegronden, die bijna niets opleveren, maar door zware bemesting wél verbeterd zouden kunnen worden. Er zou zelfs een gedeelte bebouwd kunnen worden. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,80.
2e lasse: Samengesteld uit veelal dorre gronden die niets opleveren en gedeeltelijk ook niet geschikt zijn voor ontginning. De geschatte waarde per bunder is vastgesteld op het wettelijk minimum ƒ 0,25.
Water
Er zijn enkele waterplassen op lage heidegronden die bestaan uit stilstaand water. Noch de heide noch de waterplassen leveren iets op en zijn daarom geschat op het wettelijk minimum. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,25.
De Zuid-Willemsvaart
Deze wordt, als gevolg van artikel 385 uit de “Methodische Verzameling”, beschouwd als aan de landbouw onttrokken grond. Daarom worden ze geschat op de waarde van landbouwgronden van de 1e klasse. De geschatte waarde per bunder is ƒ 29,00.
Ten gevolge van de circulaire nr. 63 is op verzoek van de waterstaatsadministratie een opgave toegezonden van de zuivere inkomsten, ná aftrek van de uitgaven, over de periode van 1816 tot 1826. Uit deze opgave is gebleken dat de daadwerkelijke kosten van onderhoud de inkomsten hebben overstegen. Daarom wordt de geschatte waarde per bunder nu op het wettelijk minimum geschat, dus op ƒ 0,25.
Gebouwde eigendommen
Waterkorenmolen
Deze molen staat aan de rivier de Aa en heeft een draaiwerk en twee paar molenstenen, waarvan er slechts twee tegelijk kunnen werken. Er wordt alleen graan gemalen. De molen is goed gebouwd, maar slecht onderhouden. In de zomer ontbreekt het de molen ook vaak aan water. De eigenaar is Hendrik de Jong uit ’s-Hertogenbosch en mede-eigenaren. Zij verhuren deze molen aan Anthonij Scheij, molenaar te Veghel, die op zijn beurt de molen weer verhuurt aan Johannis Boerdonk, molenaar te Schijndel. Na aftrek van 1/3 gedeelte voor onderhoud en herstel is de netto huurwaarde geschat op ƒ 300,00.
Wateroliemolen
Deze molen staat ook aan de rivier de Aa, heeft een draaiwerk en een oliebank. De molen is goed gebouwd van hout, maar wordt slecht onderhouden. Ook deze molen heeft in de zomer vaak een tekort aan water. De eigenaar is dezelfde Hendrik de Jong uit ’s-Hertogenbosch en mede-eigenaren. Zij verhuren deze molen aan Anthonij Scheij en deze weer aan Johannis Boerdonk, beide bovengenoemd. Na aftrek van 1/3 gedeelte voor onderhoud en herstel is de netto huurwaarde geschat op ƒ 250,00.
Windkorenmolen
Dit is een houten standaardmolen met twee paar molenstenen die niet tegelijkertijd kunnen werken. De molen heeft geen omgang. Zij staat bij het dorp en is in redelijk goede staat van onderhoud. De eigenaar is Hendrik de Jong uit ’s-Hertogenbosch en mede-eigenaren. De molen wordt verhuurd aan Anthonij Scheij en deze verhuurt de molen weer aan Johannis Boerdonk, beide bovengenoemd. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 500,00.
Bierbrouwerij
Deze gemeente heeft een brouwerij, dichtbij het dorp gelegen. De brouwerij is in goede staat, maar niet zo heel groot. Zij heeft 2 brouwketels, 2 kuipen en een koelbak. Er worden 60 tot 70 vaten bier gebrouwen, dat in Erp zélf en omliggende gemeenten wordt verbruikt. De eigenaar Van den Biggelaar heeft deze brouwerij in eigen gebruik. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 60,00.
Huizen
Vanwege de onderlinge verschillen zijn de huizen in Erp verdeeld in 10 klassen. Over het algemeen worden de huizen door de eigenaren bewoond of verhuurd, vaak via mondelinge afspraken. Doordat deze afspraken niet vastliggen is er onvoldoende informatie om daarop een schatting te funderen. Daarom heeft men deze een gefingeerde huurwaarde toegekend al naar gelang grootte, ligging en de staat van onderhoud.
De 1e klasse bestaat slechts uit de pastorie, gelegen in de kom van de gemeente. Het huis, kadastraal bekend als sectie M267, heeft een huurwaarde van ƒ 66,00 en is eigendom van de Rooms Katholieke gemeente van Erp.
De 2e klasse bestaat uit goed gebouwde woonhuizen, die gunstig gelegen zijn en goed onderhouden.
Representatieve huizen voor de 2e klasse met huurwaarde ƒ 54,00 zijn:
Kadastraal sectie M270, eigendom van de weduwe Rietman en
kadastraal sectie M72, eigendom van Bastiaan van de Werk.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 3
De 3e klasse bestaat uit minder grote en minder goed onderhouden woonhuizen dan die van de 2e klasse.
Representatief voor de 3e klasse met huurwaarde ƒ 45,00 zijn:
Kadastraal sectie M265, eigendom van Francis Tijssen en
kadastraal sectie M22, eigendom van Dirk Anthonij Schreepers.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 6
De 4e en 5e klasse bestaan gedeeltelijk uit kleine en weinig comfortabele huizen van winkeliers en minder goed onderhouden huizen die afwisselend voor 1 of 2 gezinnen worden gebruikt. En gedeeltelijk bestaat deze klasse uit zeer ruime woningen van landbouwers met grote bedrijven.
Representatieve huizen voor de 4e klasse met huurwaarde ƒ 34,00 zijn:
Kadastraal sectie M27, eigendom van Gerardus Josephus Schippers en
kadastraal sectie M30, verworpen bij het maken van de klassering.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 4
Representatief voor de 5e klasse met huurwaarde ƒ 27,00 is:
Kadastraal sectie K19, eigendom van Gerard Jan Welten.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 9
De 6e, 7e en 8e klasse bestaan voor het grootste gedeelte uit arbeiderswoningen, en woningen van ambachtslieden en dagloners.
Representatief voor de 6e klasse met huurwaarde ƒ 21,00 zijn:
Kadastraal sectie A19, eigendom van Johannis Bouw en
kadastraal sectie D416, eigendom van Peter Johannis van den Berg.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 17
Representatief voor de 7e klasse met huurwaarde ƒ 15,00 zijn:
Kadastraal sectie E73, eigendom van Jan Benedictus van der Velden en
kadastraal sectie C49, eigendom van Thomas van Sleeuwen.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 79
Representatief voor de 8e klasse met huurwaarde ƒ 9,00 zijn:
Kadastraal sectie E336, eigendom van Hendrik van Schijndel en
kadastraal sectie B224, eigendom van de kinderen van Anthonij van Stiphout.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 104
De huizen van de 9e en 10e klasse zijn slecht gebouwde woningen van hout en met leem besmeerde wanden. En uit lemen hutten die tot woning van de allerarmsten dienen.
Representatief voor de 9e klasse met huurwaarde ƒ 6,00 zijn:
Kadastraal sectie B255, verworpen bij het maken van de klassering en
Kadastraal sectie B148, eigendom van Lambertus Kuipers .
Totaal aantal woningen in deze klasse: 64
Representatief voor de 10e klasse met huurwaarde ƒ 3,00 zijn:
Kadastraal sectie E339, eigendom van de weduwe van Hendrik Adrianus Tielemans en
kadastraal sectie B484, eigendom van Dirk Johannes Verbakel.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 78
Totaal aantal woningen in deze gemeente: 364
Gedaan en gesloten te ‘s-Hertogenbosch, 10 januari 1828.
De schatter, P. Hagoort
De hoofdcontroleur, P.C. v.d. Broek
