Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schattersdoor de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Haaren te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grond-eigendommen.
Algemeen
Ligging
De gemeente Haaren ligt op een uur lopen van de weg ’s-Hertogenbosch-Breda (de N69), drie kwartier van Oisterwijk (hoofdplaats van het kanton) en 2,5 uur ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch.
Haaren grenst ten noorden aan Helvoirt, ten oosten aan Vught, Esch en Boxtel, ten zuiden aan Oisterwijk en ten westen aan Oisterwijk en Udenhout.
Rivieren en beken
De rivier de Aa of Esschestroom loopt gedeeltelijk op de grensscheiding van Haaren met Boxtel. Haar loop verandert als zij recht door Haaren heengaat waarna de Aa zich bij Kasteel Nemelaar in twee takken verdeelt. Deze beide takken vallen in de gemeente Oisterwijk. De Aa brengt geen fabrieken in werking en wordt daarbij ook niet bevaren.
De beken in deze gemeente zijn van weinig belang, zij dienen alleen om het overvloedige water af te voeren. In de zomer drogen ze meestal op. Wegen
De grote weg van ’s-Hertogenbosch naar Breda loopt door het noordwesten van Haaren. Er zijn vier redelijk onderhouden buurtwegen.
Bodemreliëf
Het bebouwde gedeelte van Haaren is vrij vlak, alleen de heide ten zuiden van de gemeente is geaccidenteerd door de vele zandheuvels.
Vruchtbaarheid van de grond
Over het algemeen is de grond van middelmatige kwaliteit; zij wordt voor het grootste gedeelte in gemiddelde percelen bebouwd. Een gedeelte van de heide zou geschikt zijn voor bebouwing of om bossen aan te leggen, maar het overige gedeelte is vanwege de onvruchtbaarheid, de afgelegen en ongelijke ligging hiervoor niet geschikt. In deze heide bevinden zich ook moerassen die niets opleveren, terwijl de heide die tegen Vught aan ligt wat riet, stro en hout oplevert.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn rogge, boekweit, haver, aardappelen, klaver en spurrie. Voor eigen gebruik telen de landbouwers ook vlas, koolzaad en groenten. Eén dertiende gedeelte van het gebied bestaat uit hakhout of opgaande bomen.
Paardenfokkerij en vee
De paarden worden gefokt ten behoeve van de landbouw. Het aantal is echter hiervoor niet voldoende. Het aantal gefokte runderen is wel voldoende. Er zijn 8 schaapskudden, waarvan de grootste 87 schapen telt en de kleinste 25.
Nijverheid
De enige tak van nijverheid voor de inwoners is de landbouw. Er wordt slechts handel gedreven in landbouwproducten, boter en een klein gedeelte van de gefokte runderen.
Gebouwen
De gemeente bestaat uit haar hoofdplaats, die iets ten westen van het midden van haar grondgebied ligt, en uit het gehucht aan de Nemelaar dat precies in het midden van de gemeente is gelegen. Het dorp bestaat uit de toren, een vervallen kerk, een schoolgebouw en 15 min of meer goed gebouwde huizen. Het gehucht aan de Nemelaar bestaat uit een kerk en 53 redelijk onderhouden huizen, waarin landbouwers, herbergiers, winkeliers en dagloners wonen. Bij deze gemeente hoort ook een kasteel, den Nemelaar geheten. Alhoewel het kasteel al oud is, is het fraai ingericht. De woningen van de eerste vier klassen zijn vrij groot, comfortabel en goed gebouwd. De woningen van de overige klassen zijn minder ruim en comfortabel en minder goed gebouwd.
Bevolking
Er wonen 1.205 mensen in deze gemeente.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De bouwlanden zijn onderverdeeld in 5 klassen:
1e klasse: een gedeelte van deze landerijen bestaan uit bruine en een ander gedeelte uit grijze vochtdoorlatende zandgrond die makkelijk te bewerken is. De pootaarde is 4 à 5 decimeter diep. De grond is geschikt voor het telen van alle vruchten. Geschatte waarde per bunder is ƒ 30,00.
2e klasse: de gronden van deze klasse zijn van dezelfde kwaliteit als die van de 1e klasse, alleen zijn ze schraler en vragen ze meer bemesting. Geschatte waarde per bunder ƒ 24,00.
3e klasse: deze gronden zijn samengesteld uit een lichte bruine en een ander gedeelte uit een lichte grijze zandgrond, die gelegen is op een vochtdoorlatend grijs zandbed. De pootaarde is 3 à 4 decimeter diep en vraagt om een goede bemesting. Geschatte waarde per bunder ƒ 18,00.
4e klasse: deze gronden liggen verspreid door de gehele gemeente, zij bestaan uit heel lichtgrijze en lichtbruine zandgronden. De laag pootaarde is 2 à 3 decimeter diep. Deze gronden liggen meestal op vochtdoorlatende zandgronden en vragen om een sterke bemesting. Geschatte waarde per bunder ƒ 12,00.
5e klasse: bestaat uit zeer hoge en schrale zandgronden van weinig betekenis. Het grootste gedeelte is heide, die alleen door hele zware bemesting vruchtbaar kan worden gemaakt. Geschatte waarde per bunder ƒ 4,00.
Pleziertuinen
Deze tuinen zijn alleen voor vermaak aangelegd, zonder enig voordeel op te leveren. Volgens de wet is deze opbrengst begroot als de 1e klasse van bouwland. Geschatte waarde per bunder ƒ 30,00.
Tuinen
Deze zijn verdeeld in 2 klassen, beide gelegen bij woningen.
1e klasse: deze zijn voor het grootste gedeelte in de bebouwde kom van Haaren gelegen op het terrein van de bouwlanden van de 1e en 2e klasse. Meestal staat er een klein aantal vruchtbomen op en worden er grove groenten voor eigen gebruik geteeld. Geschatte waarde per bunder ƒ 40,00.
2e klasse: deze liggen op minder goede grond en verder weg. Ze dienen alleen voor het telen van grove groenten voor eigen gebruik van de landbouwer. Geschatte waarde per bunder ƒ 30,00.
Boomgaarden
Deze zijn ook in 2 klassen verdeeld.
1e klasse: bestaat uit regelmatig geplante en goed groeiende appel-, peren- en andere vruchtbomen. Zij zijn op goede, met gras begroeide, gronden gelegen. Door deze dubbele opbrengst heeft men de waarde 1/3 hoger geschat dan het bouwland van de 1e klasse, namelijk ƒ 40,00.
2e klasse: deze zijn gelegen op gronden van minder goede samenstelling, onregelmatig beplant met langzaam groeiende vruchtbomen. Zij leveren veel minder op. Geschatte waarde per bunder ƒ 30,00.
Hooilanden
Deze liggen langs de rivier de Aa of Esschestroom en zijn van weinig belang. De rivier bewatert en overstroomt de hooilanden, maar zorgt voor weinig vruchtbaarheid. De hooilanden zijn in 3 klassen verdeeld:
De 1e klasse bestaat over het algemeen uit leemachtige grond. Zij levert een redelijke soort hooi op, maar wordt in regenachtige zomers door de trage afloop van het rivierwater nogal eens overstroomd. Geschatte waarde per bunder ƒ 14,00.
In de 2e klasse zijn de hooilanden lager en ongelijker gelegen en leveren een slecht soort hooi vermengd met biezen op. Geschatte waarde per bunder ƒ 8,00.
De 3e klasse bevat lage, ongelijke en moerassige gronden die enkel strooisel voor het vee opleveren. Geschatte waarde per bunder ƒ 2,00.
Weilanden
Deze zijn verdeeld in 5 klassen. Omdat de ligging en de aard van deze gronden niet zoveel verschilt met die van de bouwlanden, heeft men hier dezelfde netto huurwaarde aan toegekend als aan die van de bouwlanden. De weilanden worden wisselend gehooid en beweid.
De 1e klasse bestaat voor een gedeelte uit bruine en voor een ander gedeelte uit grijze, goede zandgrond. De opbrengst van het gras is gezond en overvloedig. Geschatte waarde per bunder ƒ 30,00.
De 2e klasse omvat weilanden die hetzelfde zijn als die van de eerste klasse, alleen schraler en minder gunstig gelegen. De opbrengst van gras is goed en overvloedig. Geschatte waarde per bunder ƒ 24,00.
De 3e klasse bestaat voor een gedeelte uit lichtbruine en voor een ander gedeelte uit lichtgrijze zandgrond met een diepte van 2 a 3 decimeter. De grond is vrij schraal. Na goede bemesting levert deze een vrij goed gras op. Geschatte waarde per bunder ƒ 18,00.
De 4e klasse: Deze zandgrond is lichtgrijs en schraal en kan alleen door zware bemesting vruchtbaar worden gemaakt. Geschatte waarde per bunder ƒ 12,00.
De 5e klasse: Deze gronden zijn van een zeer slechte samenstelling. Zij zijn pas sinds kort ontgonnen en leveren weinig op. Geschatte waarde per bunder ƒ 4,00.
Bossen
In deze gemeente zijn geen uitgestrekte bossen. De bossen die er zijn bestaan uit schaarbossen, dennenbossen en opgaande bomen.
De schaarbossen zijn in 3 klassen verdeeld.
1e klasse: gelegen op een vrij goede grond. Voornamelijk beplant met goed ontwikkelde elzen- en eikenbomen. Het elzenhout wordt om de 5 jaar gehakt en het eikenhout om de 6 à 7 jaar.
Geschatte waarde per bunder ƒ 14,00.
2e klasse: op een minder goede grond gelegen. Ook hier staan elzen- en eikenbomen, zij worden op dezelfde manieren gekapt. Maar deze gronden zijn onregelmatig beplant en de bomen zijn minder goed ontwikkeld. Geschatte waarde per bunder ƒ 8,00.
3e klasse: deze klasse bestaat uit zeer onregelmatig bezette en traag groeiende struiken, op heidegronden gelegen. Het hakken gebeurt zonder regelmaat. Geschatte waarde per bunder ƒ 3,00.
Ook de dennenbossen zijn in 3 klassen verdeeld:
1e klasse: goed groeiende en regelmatig beplante dennenbossen, gelegen op bouwland van de 4e klasse. Geschatte waarde per bunder ƒ 14,00.
2e klasse: minder goed groeiende dennenbomen, gelegen op gronden met een minder goede samenstelling. Geschatte waarde per bunder ƒ 6,00.
3e klasse: heidegronden, waarop onregelmatig enkele traaggroeiende dennen staan. Geschatte waarde per bunder ƒ 2,00.
Opgaande bomen
Deze zijn in 3 klassen verdeeld.
1e klasse: dit zijn voor het grootste gedeelte zware en goed ontwikkelde beukenbomen. Ze staan rond het kasteel op goede grond. De opbrengst wordt vergeleken met die van het schaarhout van de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder ƒ 18,00.
2e klasse: bestaat voor het grootste gedeelte uit eiken-, beuken- en berkenbomen. Deze groeien minder snel en staan op minder geschikte grond. Geschatte waarde per bunder ƒ 10,00.
3e klasse: het grootste gedeelte bestaat uit voorpoting langs de wegen, beplant met langzaam groeiende berkenbomen. Geschatte waarde per bunder ƒ 2,00.
Water
1e klasse: deze klasse van water dient alleen tot vermaak. Zij is zonder daar voordeel aan te hebben aan bebouwing onttrokken. Geschatte waarde per bunder ƒ 30,00.
2e klasse: is samengesteld uit vennen of waterplassen gelegen in de heide, zonder enige opbrengst of voordeel. Geschatte waarde per bunder ƒ 0,25.
Plezierbos
Bestaat uit met slingerpaden en met heesters aangelegde grond. Zij dient enkel en alleen tot vermaak. Geschatte waarde per bunder ƒ 30,00.
Uitwegen
Deze zijn geschat op dezelfde waarde als de landen die er omheen liggen. Er zijn 2 klassen van gemaakt: de 1e klasse is getaxeerd op ƒ 22,00 en de 2e klasse op ƒ 17,00.
Heide
Deze is in 2 klassen verdeeld:
De 1e klasse omvat goede en goed gelegen heidegronden, die vanwege hun samenstelling voor ontginning geschikt zijn. De geschatte waarde per bunder is ƒ 1,00.
De 2e klasse bestaat uit schrale, onregelmatige en afgelegen heidegronden, die ongeschikt zijn voor ontginning. Geschatte waarde per bunder ƒ 0,25.
Moerassen
Deze zijn in 2 klassen verdeeld:
In de 1e klasse valt moerassige grond, waarop wat riet, biezen en op sommige plaatsen zelfs hout groeit. De opbrengst van deze grond is gering. Geschatte waarde per bunder: ƒ 1,00.
De 2e klasse bestaat uit moerassen in de heide, die, omdat ze niets opbrengen, op het wettelijk mininum zijn geschat. Geschatte waarde per bunder: ƒ 0,25.
Water
Deze wateren dienen niet tot vermaak en leveren geen voordeel op. Daarom zijn ze geschat op de waarde van de omliggende landen, ervan uitgaande dat ze zijn afgegraven.
Er zijn 3 klassen van gemaakt: de 1e klasse is getaxeerd op ƒ 20,00, de 2e klasse op ƒ 15,00 en de 3e klasse op ƒ 3,00.
Gebouwde eigendommen
Brouwerij
De brouwerij in deze gemeente is gelegen op sectie E, nummer 468. Zij is goed onderhouden, bevat een ketel, een roerkuip, 2 koelbakken, een kelder en een mouterij. Geschatte huurwaarde: ƒ 60,00.
Naast deze brouwerij en ertoe behorende, is nog een afzonderlijk gebouw met een ketel, roerkuip, koelbak en een kelder. Geschatte huurwaarde: ƒ 20,00.
Het bier dat in deze brouwerij wordt gemaakt, wordt in Haaren en omstreken gedronken. Gedurende het afgelopen jaar 1828 zijn in deze brouwerij 1.383 vaten en 24 kannen bier gebrouwen.
Huizen
De huizen in deze gemeente zijn onderverdeeld in één buitenklasse, namelijk het kasteel en in 10 gewone klassen. Het grootste gedeelte van de huizen wordt door de eigenaren bewoond. Als het pachthoeven betreft, dan zijn ze meestal samen met de landerijen verhuurd. De verhuur van eenvoudige huizen gebeurde vaak mondeling, zodat daar ook geen akten van zijn. Hierdoor zijn deze gerangschikt volgens de huurwaarde die daaraan, gezien hun grootte, het comfort en de staat waarin het huis zich bevindt, kon worden toegekend.
Buitenklasse: het kasteel, genaamd de Nemelaar, behoort toe aan de weduwe van B.J. Zaal. Het bestaat uit een sterk en groot, naar de huidige smaak ingericht gebouw, met mooie en aangename wandelplaatsen met koepels en een volière, kadastraal sectie D 278. Het heeft een huurwaarde van ƒ 300,00.
De 1e klasse van het gewone tarief is een sterk en vierkant gebouw, goed onderhouden met ruime vertrekken, kadastraal sectie D46 en bewoond door F. van Heck. In een gedeelte van het huis is een winkel. Bij de schatting is rekening gehouden met de duiventoren in de tuin. Het huis heeft een huurwaarde van ƒ 75,00.
In de 2e, 3e en 4e klasse van het gewone tarief vallen goed ingerichte woningen, gelegen in de kom van Haaren. Voor het grootste gedeelte zijn er winkels of herbergen in gevestigd. Representatief voor de 2e klasse (huurwaarde ƒ 54,00) is kadastraal sectie E468, eigendom van de erven van Adr. Witloks. In de 2e klasse vallen in totaal 2 huizen. In de 3e klasse (huurwaarde ƒ 45,00) valt slechts 1 huis: sectie D33, eigendom van Gerard Kivits. Representatief voor de 4e klasse (huurwaarde ƒ 36,00) is sectie D24, eigendom van Corn. van Haaren. In de 4e klasse vallen in totaal 4 huizen.
In de 5e en 6e klasse van het gewone tarief vallen de voornaamste woningen van de landbouwers, goed onderhouden en verspreid door de gemeente gelegen. Representatief voor de 5e klasse (huurwaarde ƒ 27,00) zijn sectie E215, eigendom van I. van Abeelen en sectie E323, eigendom van J. van den Oever. In de 5e klasse vallen in totaal 6 huizen.
Representatief voor de 6e klasse (huurwaarde ƒ 21,00) zijn sectie D57, eigendom van H. den Ouden en sectie E170, eigendom van Th. Van Abeelen. In de 6e klasse vallen in totaal 35 huizen.
In de 7e en 8e klasse van het gewone tarief vallen minder comfortabele en minder goed gebouwde woningen van kleine pachthoeven, huizen van ambachtslieden, dagloners en kleine winkeliers. Representatief voor de 7e klasse (huurwaarde ƒ 15,00) zijn sectie C35, eigendom van de weduwe J. Oerlemans en sectie D41, eigendom van L. Brocx uit Esch. In de 7e klasse vallen in totaal 72 huizen.
Representatief voor de 8e klasse (huurwaarde ƒ 9,00) zijn sectie C774, eigendom van de weduwe Adr. Vissers en sectie D160, eigendom van Johannes van Haaren. In de 8e klasse vallen in totaal 39 huizen.
In de 9e en 10e klasse van het gewone tarief vallen huizen van wilgentenen, met leem bestreken, voorzien van een deur en een raam. Hier wonen de eenvoudige dagloners. Representatief voor de 9e klasse (huurwaarde ƒ 6,00) zijn sectie D68, eigendom van L. van Krieken en sectie C641, eigendom van Adr. Brekelmans. In de 9e klasse vallen in totaal 31 huizen.
Representatief voor de 10e klasse (huurwaarde ƒ 3,00) zijn sectie A662, eigendom van de weduwe J. Nieuwenberg en sectie B231, eigendom van C. van Esch. In de 10e klasse vallen in totaal 47 huizen.
Het totaal aantal getaxeerde huizen bedraagt 239.
Gedaan en gesloten te Den Bosch, 30 september 1830
De schatter, I.M. du Bois
De controleur, P.L. de Geep
