Tot in de jaren ’50 werd gedacht, dat het Haarlemse stadsdialect model heeft gestaan voor het Algemeen Beschaafd Nederlands. De Nederlandse Taalunie vertelt je op internet dat dat niet waar is.
De twee belangrijkste ontwikkelingen, die de Nederlandse Taalunie noemt: in de 19e eeuw begon een bovenlaag van de Nederlandse bevolking met beschaafd spreken. Dat sijpelde in de 20e eeuw door naar de middenstand, om uiteindelijk door de arbeidersklasse overgenomen te worden.
Een andere belangrijke ontwikkeling was een leerplicht, die niet meer verstoord werd door een Wereldoorlog of door vrijstelling voor hulp in de huishouding of voor nodig zijn bij de oogst. Door deze zevenjarige leerplicht steeg na de Wereldoorlog de vraag naar vervolgonderwijs.
Desondanks is er nooit een eenduidig Beschaafd Nederlands gekomen. Denk maar aan de Gooise “r” of de Brabantse zachte “g”. Om maar niet te spreken over het verschil tussen het Noord Nederlands en het Vlaams dat nooit verdwenen is. Omdat taal levend is, vinden we nu de beschaafde taal van voor 1960 hoogdravend en bekakt.
1950-1960: Beschaafd Nederlands op Nieuw Borgvliet
Nieuw Borgvliet had een jongens- en een meisjesschool. Van de jongensschool kan ik me niet herinneren dat er speciale aandacht was voor 'netjes' praten. Op de speelplaats sprak je dialect en in de klas beschaafd Nederlands.
Of het komt omdat de meisjesschool een nonnenschool was, weet ik niet. Maar blijkbaar werd daar wel aandacht besteed aan beschaafd spreken. Want zonder waarschuwing kwam mijn jongste zus van de ene op de andere dag thuis met de mededeling dat wij allemaal netjes moesten gaan praten. Ze begon zelf maar als het goede voorbeeld.
Ons gezin was niet onder de indruk. Mijn zus kreeg meteen de titel 'Haarlems Juffertje'. Dat hebben we volgehouden tot ze weer gezellig Brabants zat te kletsen aan huiskamertafel.
