Het Renaissance Oksaal van de Sint Jan

Het oksaal (ook wel oxaal of doksaal) is gebouwd tussen 1610 en 1613, ten tijde van de 80-jarige oorlog. Het oude oksaal was beschadigd in de beeldenstorm van 1566 en door een brand in 1584. ’s-Hertogenbosch was van 1598 tot 1629 in handen van het Spaanse en katholieke leger.

Het oksaal werd gemaakt in de werkplaats van Coenraad van Norenberch (Noremborgh) uit Namen. De bekende beeldhouwer en schilder Thomas de Keijser uit Amsterdam maakte het beeld van St. Jan, maar werd door de protestantse Amsterdamse overheid gevraagd niet verder aan het oksaal te werken.

Het oksaal scheidde het schip van het priesterkoor in de kathedraal, en dus ook de bevolking van de kerkelijke dienaren. Het oksaal vormde een achtergrond voor de mis, en kon een plaats voor de preekstoel en het orgel zijn. Het oksaal werd versierd met beeldhouwwerk.

Aan de voorkant staan zeven grote beelden; op de bovenste rij staan drie vrouwen tussen soldaten met schilden. Deze drie beelden stellen van links naar rechts “Trouw”, “Liefdadigheid” (of “Barmhartigheid”) en “Hoop” voor. “Liefdadigheid” staat centraal. Daaronder staan Petrus, Maria met Christus, Johannes en Paulus. Vooral het beeld van St. Petrus is zeer expressief.

De beelden zijn gemaakt uit gipsen alabast. Dat alabast is zacht en glad, en makkelijk te kerven, terwijl het er toch uit ziet als marmer. Tussen de bovenste beelden zijn panelen aangebracht met voorstellingen uit het leven van Jezus; onder andere de bruiloft van Kanaän, de wonderbare spijziging, het verraad van Christus, Christus met de doornenkroon (Ecce Homo), de verheerlijking en de kruisiging.

Verder zijn er nog kleinere panelen zoals de aanbidding door de herders en door de drie koningen. Deze laatste twee panelen zijn beschadigd; in het eerste zijn de gezichten van Maria en Jozef verwijderd, en in het tweede de gezichten van Maria en Christus.

Hoe komt het dat het oksaal nu in London staat? In 1629 werd 's-Hertogenbosch veroverd door het protestantse Hollandse leger en de St. Jan werd een Nederlandse Hervormde kerk. En hoewel sommige panelen beschadigd werden, bleef het nieuwe (katholieke) oksaal in de kerk staan.

In 1816 werd de St. Jan teruggegeven aan de katholieke gemeenschap, en in 1860 begon een restauratie van de St. Jan in een neo-gotische stijl. Het renaissance oksaal paste daar niet zo goed bij en werd daarom in 1866 verkocht aan een Engelse kunsthandelaar, die het weer doorverkocht aan het Victoria & Albert Museum. Dit werd niet zonder protest gedaan, want het leidde tot het opzetten van de Rijkdienst voor Monumentenzorg (de tegenwoordige Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed).

Het oksaal staat niet meer in 's-Hertogenbosch, maar er is nog wel een straat die “Van Noremborghstraat” heet; een herinnering aan het oksaal en de man die het gemaakt heeft.

Bronnen
Victoria & Albert Museum, Collecties Oksaal.
Bossche Encyclopedie, Van Noremborghstraat.
Thuis in Brabant, ’s-Hertogenbosch, oksaal.
Groeten uit Den Bosch, geschiedenis Sint Janskathedraal.