In de loop van de tweede helft van de 19e eeuw begonnen arbeiders zich te verenigen in Werkliedenverenigingen. Nieuw-Borgvliet bleef niet achter, want in de Nederlandsche staatscourant van dinsdag 25 juli 1893 wordt Koninklijk Erkend de Werkliedenvereeniging “Broederliefde", onder de zinspreuk: Eensgezindheid , te Nieuw-Borgvliet, gemeente Bergen op Zoom.
De statuten vermelden onder andere “alle middelen aan te grijpen welke kunnen strekken tot veredeling en zedelijke verheffing van den werkman”. Maar ook “elkanders nood en kommer te verlichten:
a. door geldelijke uitkeering in geval van ziekte;
b. door geldelijk bij te dragen in de begrafeniskosten enz. in geval van overlijden van een hunner of een hunner ecbtgenooten”.
Op de website Delpher kranten zie je tal van maatschappelijke verenigingen en sociale fondsen ontstaan. Ook Varkensfondsen, die tegen betaling van contributie en polisgeld een uitkering geven bij overlijden van varkens. Op genoemde site staat een eerste bericht over een Varkensfonds in een krant van 1885. In 1906 is er een Varkensfonds in Prinsland (gemeente Dinteloord en Prinsenland) en op 11 oktober 1908 wordt melding gemaakt van een varkensfonds te Nieuw Vossemeer en Wouw.
Artikel in Brabants Nieuwblad op 24 januari 1961
Varkensfonds
De Rooms-katholieke parochie Nieuw-Borgvliet blijft ook op dit punt niet achter. Op 29 november 1908 bericht dagblad De Zoom over de oprichting van een varkensfonds op het dorp. De zelfde krant meldt op 13 december een ledental van 30. Het Varkensfonds is opgericht door de Vereniging tot Onderlinge Bijstand. De bisschop van Breda keurt het reglement van het fonds goed op 9 december 1908.
Doel van het fonds
Het doel van het fonds is : “eene geldsom uit te keeren aan de leden, die buiten hunne schuld, door ziekte of ongelukken varkens verliezen, …. “. In 1954 wordt het reglement opnieuw vastgesteld. Het doel wordt dan “door eenheid en samenwerking een degelijke en welvarende arbeidersstand te vormen in katholieke geest”. Het fonds is in 1954 de Partij voor de Dieren avant la lettre, want als middel om het doel te bereiken wordt benoemd “het bestrijden van slechte behandeling van varkens”. Maar ook de mens wordt niet vergeten in het reglement, want een middel is ook “het bestrijden van bepaalde slechte gewoonten van de leden”.
Meer samenhorigheid op het dorp bij onheil
Van de onderlinge samenhorigheid op het dorp bij onheil blijkt ook op 20 januari 1909 in de krant. Er is een onderling particuliere nachtwachtdienst ingesteld, na inbraken in de week ervoor.
De patroonheilige van het fonds Het fonds staat onder bescherming van de Heilige Antonius Abt. Deze heilige is patroon voor het vee der boeren. Hij wordt daarom ook wel genoemd “Antonius van het varken”.
Varkenskop op altaar van H. Antonius Abtkerk
Maar Antonius is ook de patroonheilige van de parochie Nieuw Borgvliet, die er sedert 1865 is. Zijn feestdag is 17 januari en die dag werd eind 19e en begin 20e eeuw gelijk gesteld met een zondag. Het fonds dient ook jaarlijks tijdens het octaaf (de week waarin 17 januari valt) een Heilige Mis te laten lezen. Maar er werd ook een varkenskop verkocht waarvan de opbrengst voor de kerk is.
Aansluiting bij koepelorganisatie In 1919 sluit het Varkensfonds zich aan bij de pas opgerichte Rooms Katholieke Werklieden Vereeniging, afdeling Nieuw Borgvliet. Een vereniging met ook andere fondsen. Later werd de R.K.W.V. de Katholieke Arbeiders Bond.
Einde van het fonds
In 1946 kondigt de minister een verbod af tot het houden van een varken. Alleen een land- en tuinarbeider mogen dit nog. Hiertegen reclameerde het fonds en in een vergadering in januari 1947 werd opgemerkt dat “niemand zijn varken heeft op moeten ruimen”. Door steeds verdergaande hygiëne voorschriften sterft het houden van een varken aan huis uit. Volgens het kasboek vinden in 1962 en 1963 nog enkele ruimingen plaats daarna tot 1970 een enkele keer. In 1978 is er het einde van het fonds.
Aanvulling 24 maart 2023 van Willem Kruf: Op donderdag 23 maart 2023 geeft tot mijn verrassing Jo Verraes – van Elzakker een ringband met allerlei bescheiden en twee videobanden bij mij aan huis af. De bescheiden betreffen de viering van voormelde feestdag in de periode 1991 tot en met 2012. Een paar bescheiden in die band staan hieronder. De bisschoppelijke litanie van 16 januari 1908. In december van dat jaar is de oprichting van het Varkensfonds Antonius Abt te Nieuw Borgvliet.
Bij de viering in 1997 is er naast de tekst van de gebedsdienst ook een triplexplankje met de Heilige Antonius met het varken. Op de dag van viering wordt ook een bingo gehouden met als hoofdprijs de tradionele varkenskop.
Vandaag 17 januari 2023 is de feestdag van Sint Anthonius. In Vlaanderen wordt deze feestdag op verschillende plaatsen al eeuwenlang gevierd. Daarom is deze traditie vandaag op de Inventarislijst Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed geplaatst.
Cor Luijsterburg
zei op 18 januari 2023 om 15:09
Mijn opa in Ossendrecht had ook twee varkens achter het huis, inderdaad tot ongeveer 1960. Hij was bestuurslid van het varkensfonds in die plaats. Wat ik me vooral herinner zijn de verse droogworsten en de grote hammen die in de woonkamer hingen. De hammen waren goed gepekeld en als kind vinden we het lekker om op de zoute zwoerden te kauwen. 's-Zondags na de kerk bakte mijn oma grote stukken verse droogworst in de pan voor bij het ontbijt. De varkens vraten alle afval zoals aardappelschillen. Wij mochten die dan over het muurtje bij de varkens gooien.
Het zal in Borgvliet niet anders geweest zijn. Ik heb nog een vage herinnering aan de schillenboer die schillen voor de varkens kwam ophalen.
En na tuurlijk aan de halve varkenskoppen in de kerk.
Albert Kieboom
zei op 27 maart 2023 om 16:08
Deze kleinzoon van de koster had het niet zo op met die lange litanieën, ik was zoals ze nu zouden zeggen al snel afgeleid van het geloof, maar ja, je moest je in houden want opa was toch maar 60 eens jaar koster geweest ( met een pauselijke onderscheiding ) en dat kon je toch niet weg poetsen en begrijpelijk. Ik heb ook heel erg naar hem en ons vader en moeder opgekeken, hoe zij het geloof beleden, gewoon super mooi zoals zij er helemaal in op gingen. Ik ( heilig boontje als ik was ) weet wel dat er wel eens gezocht werd naar de varkenskop die geleverd werd door ome Bart Bruys de slager voor de verkoop na de H Mis, die had ik toen ergens bij het plateautje voor de miswijn en water voor de dienst op de grond gelegd in de hoek, opa en de koster maar zoeken en een half uur voor de dienst heb ik gezegd dat ik de varkenskop daar had zien liggen. Geen enkel probleem, “ik had hem gevonden” en de dienst kon daarna beginnen, ik kreeg nog een schouderklopje en zelfs een lolly, geen standje of niks, haha. Mijn moeder zei weleens “gij zijt een brave gij”, dat vond ik dan weer prettig.
Albert Kieboom
zei op 27 maart 2023 om 16:13
Nog een herinnering: het verhaal van de suikerbiet in de wintertijd en pastoor Kuijpers. In de tijd dat de suikerbieten werden vervoerd vielen er weleens wat van de kar. Ik heb een suikerbiet opgeraapt en mee genomen naar huis, mijn moeder zei, wa motte gij met die sukerpee ? Uuh niks hoor, ik vind hem mooi, de suikerbiet uitgehold, een neus, mond, ogen en oren er in gesneden, op een stok van een kandelaar ( die gebruikt werd in de processie ) gezet, kaarsje erin en die ‘s morgens voor de mis van 7 uur in de sacristie gezet in een standaard, kaarsje aangestoken en het licht uit gedaan. Pastoor Kuijpers deed de mis maar toen hij binnen kwam in het donker en die sukerpee zag staan is hij zich een rotje geschrokken, ik wist niet dat hij zo hard kon lopen met zijn opgetrokken habijt. Hij heeft ons gelukkig niet in gehaald.
Willem Kruf
zei op 27 maart 2023 om 16:25
Binnen een clubje oud-Borgvlieters zijn er reacties op de litanie. De eerste : Die lange litanieën werden wel eentonig. Reactie van een ander: Hoezo eentoning , het lijkt me boeiend om het blaadje van de litanie (met verlos ons Heer en wij binnen U, verhoor ons) eens met een borrel in onze club te bespreken. Ik denk dat we heel wat lammeren gods nodig hebben om vergeving uit het vuur te slepen. Dan een derde : Ik ben het wel eens met de reactie op bedoeld blaadje samen onder het genot van een drankje door te nemen.
De statuten vermelden onder andere “alle middelen aan te grijpen welke kunnen strekken tot veredeling en zedelijke verheffing van den werkman”. Maar ook “elkanders nood en kommer te verlichten:
Op donderdag 23 maart 2023 geeft tot mijn verrassing Jo Verraes – van Elzakker een ringband met allerlei bescheiden en twee videobanden bij mij aan huis af. De bescheiden betreffen de viering van voormelde feestdag in de periode 1991 tot en met 2012. Een paar bescheiden in die band staan hieronder.
