In Hoog Bezoek belicht De Gelderlander de periode 1895-1928 aan de hand van de werkbezoeken van commissaris van de Koningin Van Voorst tot Voorst. In samenwerking met het Brabants Historisch Informatie Centrum. Vandaag aflevering 20: angst voor de revolutie.
Als de commissaris der Koningin op 3 juni 1922 Cuijk heeft bezocht en Escharen, noteert hij dat in beide gemeenten veel animo is voor de burgerwacht. Er zijn ook schietbanen en dat doet de commissaris deugd.
De burgerwachten ontstaan in het najaar van 1918, na een oproep van de regering. De Nederlandse autoriteiten zijn behoorlijk geschrokken van de Russische revolutie en van arbeidersopstanden in Duitsland en Oostenrijk. Ook in andere delen van Europa is het onrustig. Eind oktober 1918 is er zelfs in Nederland een oproer. In de legerplaats Harskamp komen militairen in opstand. Ze zijn verbitterd omdat ze al zolang gemobiliseerd zijn en omdat alle verloven zijn ingetrokken. Ze steken barakken en de kantine in brand. Ook in veertien andere legerplaatsen breken onlusten uit. Een maand later zijn er overal in Nederland grote stakingen.
De revolutionaire geluiden in Europa en het dalende vertrouwen in het eigen leger, doen de regering besluiten het volk op te roepen zich te verdedigen tegen mogelijk revolutionair geweld. De gemeenten wordt dringend verzocht burgerwachten op te richten. Er is dan al een Vrijwillige Landstorm, opgericht in 1914, na het uitbreken van de oorlog. Maar daar kunnen alleen dienstplichtige soldaten tot 30 jaar terecht. Andere vrijwilligers moeten zich bij burgerwachten melden. Dat gebeurt ook massaal in het Land van Cuijk.
Wie zich de Britse tv-serie Daar komen de schutters herinnert, kan zich wel een beeld vormen van zo’n burgerwacht. Goedbedoelende patriotten, die, voorzien van krakkemikkige wapens, geacht worden de plaatselijke politie bij te staan als in het dorp of stad revolutionairen opstaan die de macht willen overnemen.
De burgerwachten in deze regio leiden een bekommerd bestaan. De bewapening is pover, munitie te weinig en mogelijkheden om te oefenen beperkt. Geld, om de vrijwilligers een vergoeding te geven of voor het geven van instructies door beroepskrachten, ontbreekt. Al een jaar na de oprichting doet de Federatie van Burgerwachten in het Land van Cuijk een noodkreet: veel burgerwachten krijgen geen vergoeding en er is geen geld om de mannen les te geven.
Dan is er nog de bureaucratie. De burgemeester van Beugen krijgt een pittig briefje van een kapitein als hij 315 geweren bestelt terwijl zijn burgerwacht maar 280 leden heeft. Schietbanen moeten voldoen aan eisen, anders mag er niet geschoten worden. Om de zoveel tijd komt een controleur kijken, die niet te beroerd is een schietbaan af te keuren. De schietbaan in Oploo noemt de controleur ‘op primitieve wijze samengesteld’ en hij besluit dat op die baan niet in staande houding mag worden geschoten.
Als er wel geschoten mag worden, blijkt dat soms levensgevaarlijk. De weduwe Peeters vindt in haar stro een kogel van de schietbaan Escharen en de gezondheidscommissie vindt die baan, bij ’t Huukske in Langenboom, levensgevaarlijk.
In 1922 acht de regering de revolutionaire gevaren geweken. Tot verdriet van de inmiddels opgerichte Nederlandsche Bond van Vrijwillige Burgerwachten wordt de begroting met twee derde verlaagd; er blijft nog 6 ton over. Subsidies voor schietwedstrijden worden afgeschaft. Maar ter compensatie krijgen leden van de burgerwachten… medailles.
Hieruit voortgekomen is de Bijzondere Vrijwillige Landstorm, BVL. IK heb hier nog een artikel over geschreven in Gemerts Heem, het is blijkbaar niet algemeen bekend maar toen de Duitse bezetter Nederland veroverde in de meidagen van 1940 zijn daar ook BVL slachtoffers bij gevallen. De BVL is opgeheven maar de Duitse bezetter heeft wel de naam Landstorm gebruikt om soldaten te ronselen.
Verder is de Nationale Reserve zoals wij die nu kennen een voortzetting van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm.
Marilou Nillesen
bhiczei op 27 maart 2020 om 20:23
Volgens mij is dat inderdaad maar beperkt bekend, Hans, dus het is goed dat jij hier meer uit de doeken doet over de Bijzondere Vrijwillige Landstorm. Een mooie en leerzame aanvulling, dank daarvoor!
De burgerwachten ontstaan in het najaar van 1918, na een oproep van de regering. De Nederlandse autoriteiten zijn behoorlijk geschrokken van de Russische revolutie en van arbeidersopstanden in Duitsland en Oostenrijk. Ook in andere delen van Europa is het onrustig. Eind oktober 1918 is er zelfs in Nederland een oproer. In de legerplaats Harskamp komen militairen in opstand. Ze zijn verbitterd omdat ze al zolang gemobiliseerd zijn en omdat alle verloven zijn ingetrokken. Ze steken barakken en de kantine in brand. Ook in veertien andere legerplaatsen breken onlusten uit. Een maand later zijn er overal in Nederland grote stakingen.
Wie zich de Britse tv-serie Daar komen de schutters herinnert, kan zich wel een beeld vormen van zo’n burgerwacht. Goedbedoelende patriotten, die, voorzien van krakkemikkige wapens, geacht worden de plaatselijke politie bij te staan als in het dorp of stad revolutionairen opstaan die de macht willen overnemen.
Als er wel geschoten mag worden, blijkt dat soms levensgevaarlijk. De weduwe Peeters vindt in haar stro een kogel van de schietbaan Escharen en de gezondheidscommissie vindt die baan, bij ’t Huukske in Langenboom, levensgevaarlijk.
