“Ons afscheid zal ik niet beschrijven – dat kan ik niet, dat hebben wij beiden te diep gevoeld om hier onder woorden te brengen. Hoewel ik niet bepaald overstuur was, (ik was me geen kwaad bewust en ben dat nog niet), had ik er niet aan gedacht om onze kinderen goeden dag te kussen. In de auto zag ik ze voor het raam boven met grote onschuldige ogen zitten kijken – ik vergeet dat nooit meer.”
Eén van de kinderen die haar vader ziet worden afgevoerd, is dochter Ria, dan negen jaar oud. “Het was een overvalauto met allemaal latjes”, herinnert zij zich al die jaren later. De Duitsers nemen haar vader mee als gijzelaar en hopen zo het verzet te kunnen indammen en afschrikken. In het gebouw van het grootseminarie in Haaren zitten tussen 13 juli 1942 en begin 1943 ongeveer zeshonderd, vaak bekende Nederlanders waaronder de latere minister-president Jan de Quay, de reder Willem Ruys, de latere hoge Brusselse ambtenaar Max Kohnstamm, de componist Hendrik Andriessen maar ook een hoofdonderwijzer uit Driel, Martien Eijkmans. Tweemaal, op 15 augustus 1942 en op 16 oktober 1942, worden er gijzelaars afkomstig uit Haarendael gefusilleerd, in totaal acht.
Strik in het haar en dorp in
Dat die dreiging ook voor haar vader geldt, weet de jonge Ria op dat moment niet. Maar ze kan zich de blijdschap dat haar vader thuis zou komen nog levendig voor zich halen. “Dat kwam de buurman vertellen. Ik weet dat het ontiegelijk koud was maar dat wij – de dochters – strikken in ons haar deden en het grote nieuws in het dorp gingen vertellen.”
Haar vader mocht wel naar huis maar moest zich nog iedere dag melden in Heteren. “Ik herinner me vooral dat hij zei: wat is het toch fijn dat we onder elkaar zijn.” Daarna wordt zijn stoel al snel vervangen door een bed in de voorkamer omdat hij zich al lange tijd niet goed voelt. Hij overlijdt een week na zijn thuiskomst, op eerste kerstdag. Haar moeder bleef met vijf kinderen achter. Het gezin moet de ambtswoning uit – haar vader was hoofd van de jongensschool – en woont bij familie, onder meer in Haps, Beers en Cuijk. Na de oorlog verhuizen ze naar Nijmegen. Wat blijft, zijn de brieven; ooit naar huis gesmokkeld in de was die naar huis werd gestuurd.
Humor in Haarendael
Martien Eijkmans schrijft met de nodige humor over de dagelijkse gang van zaken in Haarendael. Zoals over de corvee die wordt gedraaid - en dat ze dat niet tegen hun vrouw gaan zeggen als ze weer thuis zijn. “Anders zegt je vrouw op ’n goeie dag: Man jij kunt vandaag de gang wel eens doen, en dan ben je zuur”). Over het kamp waarin Eijkmans verblijft, beschrijft hij dat de 547 mensen onder beheer staan van een Duitse officier wiens hoofdtaak is “te zorgen dat wij em niet smeren en op te letten dat wij de zaak niet afbreken.”
De gevangenen mogen kaarten en dat wordt dan meestal bridge: “Het is geworden een spel dat een brug zou slaan over maatschappelijke kloven als dat ergens bewaarheid is geworden, dan wel hier, waar zoveel mensen van diverse standing in gedwongen rust bij elkaar zijn.” Ook worden er cursussen EHBO gegeven en die wordt druk bezocht (“veertig deelnemers van de meest uiteenlopende soort”). Hoewel de uitvoering niet altijd even serieus werd genomen. “De gewonden, die zwaar gekwetst moesten verbeelden, duwden en sloegen om het hardst en het gevolg was dat ze allebei… naast de baar in het gras spartelden.
Onbeschrijflijk geluk
Bijzonder is het bezoek van zijn oudste dochter, beschreven onder het kopje Evie op bezoek. Want Eijkmans krijgt de opdracht naar de Geschäftszimmer te komen en dat is doorgaans geen goed bericht. Hij vreest voor een verhoor, of voor het feit dat er ergens sabotage is gepleegd (en dat zou tot gevolg kunnen hebben dat hij dat met zijn leven moest bekopen). “Toen de deur van het Geschäftszimmer openging ontmoetten mijn ogen onmiddellijk mijn lachend dochtertje en mijn verlicht gemoed werd doorstraald met een onbeschrijflijk blijheid en geluk. Ik kon m’n ogen niet geloven? Hoe kwam die hier? Ouders houden natuurlijk van hun kinderen maar er zijn van die ogenblikken dat men die liefde in heel zijn wezen voelt trillen en zo’n onvergetelijk moment maakte ik mee in de werkkamer van de commandant toen ik het uitjubelde: Evie!”
Wil je de brieven zelf lezen? Klik dan hier voor deel 1 en hier voor deel 2. Martien schreef nog meer brieven, die vind je hier (deel 1), hier (deel 2) en hier (deel 3).
Met dank aan Ria Eijkmans en Frans Derks voor het beschikbaar stellen van de scans van de brieven.
