Onderzoeker Hans Pennings stuitte op deze bijzondere verklaring in het archief van de schepenbank Oss. De 72-jarige vroedvrouw Johanna van de Goor weet na drie jaar nog precies hoe het in 1783 verliep. Zij kwam bij het huis van Elizabeth Couwenberg en trof Elizabeth in het kraambed. Johanna roept enkele getuigen en verzoekt ook Hendrik Geert van der Lee om, samen met zijn moeder, te komen. Hendrik komt naar het huis, is zo verstandig zijn moeder thuis te laten en gaat naar de puffende Elizabeth toe. Als de vroedvrouw dan aan Elizabeth – die inmiddels in flinke barensnood verkeert – vraagt wie de vader is, is haar antwoord duidelijk: Hendrik Geert van der Lee.
Schelden, vloeken, zweren
Vervolgens lezen we in de verklaring: “De laatste [Hendrik Geert van der Lee] sprong op, schreef met krijt een cirkel op de grond, ging erin staan al vloekend en scheldend. Hij ontkende niet vader van het kind te zijn maar hij tartte de requirante [beschuldiger] om te zweren. Zij zei ‘dat hij genoeg ja teveel zweerde’, waarop hij wegging. Intussen was het kind geboren. Hij kwam terug en schold en vloekte opnieuw zonder echter te zweren of te ontkennen vader of geen vader te zijn.”
Een bijzonder gebruik van de kersverse vader, met dat krijtje en de cirkel. Het doet enigszins denken aan het gebruik van de schepenbank waar de beschuldigde op een afgebakend terreintje stond, zodat je op die ‘onafhankelijke grond’ recht kon spreken, peinst historicus Henk Buijks. Of we moeten afgaan op de verklaring, zoals we die vinden bij Onze Taal over “in het krijt treden”. Dat betekent: 'het gevecht, de discussie met iemand aangaan', maar dit is een heel ander krijt dan het schrijfkrijtje: het is ontleend aan het Oudhoogduitse Kreiz ('cirkel, kring'). Dit krijt werd rond 1270 al op schrift aangetroffen in de betekenis 'cirkel, kring, strijdperk'. Krijt in de betekenis 'kalk' hebben we ontleend aan het Latijn; creta betekent 'gezuiverd'; creta in de betekenis 'krijt' is een verkorting van terra creta (letterlijk: 'gezuiverde aarde').
Gezuiverde aarde
Meende Hendrik zo op gezuiverde aarde te staan? Kon hij zo de komst van zijn – niet geplande, zo mogen we wel aannemen – dochter vervloeken? Het verhaal houdt hier nog niet op want Hans Pennings vond nog iets aparts: bij de doop van het meisje, op 24 mei 1783, staat gemeld dat deze Aldegondis dochter is van Henricus v.d. Lee en Elizabeth Cis Cauwenbergh. De term legitimus of illegitimus is weggelaten bij de inschrijving en dat is opvallend, gezien de gang van zaken tijdens de bevalling.
Eind goed, al goed? Nee, beslist niet. Hendrik Geert van der Lee gaat drie jaar later – op 6 mei 1786 – weliswaar in ondertrouw maar niet met Elizabeth, de moeder van dochter Aldegondis, maar met de Gemertse Francijn Lamert van Vugt. Ook dat verloopt niet probleemloos. Een week na deze ondertrouw komt de oude vroedvrouw met haar verklaring over de bevalling van Elizabeth en de opvallende reactie van Hendrik. Kennelijk zijn er huwelijksbeletsels opgedoken en de kans is groot dat de inmiddels driejarige Aldegondis/Allegonda daar alles mee te maken heeft. Hoe de kwestie precies wordt opgelost, wordt niet duidelijk maar het duurt nog een dikke drie maanden voordat Hendrik Francijn tot zijn wettige echtgenote kan maken. Er waren duidelijk nog wat plooien glad te strijken.
Arme Allegonda
En hoe het verder gaat met Allegonda, het meisje dat met zoveel rumoer en misbaar ter wereld kwam? In haar geboorteakte wordt dan wel melding gemaakt van een officiële vader, in Oss weet men wel hoe de vork echt in de steel steekt. Als zij op 28-jarige leeftijd overlijdt, zeggen de getuigen die aangifte komen doen dat ze de dochter is van Elisabeth en… een onechte vader.
