Vroeger werd het koren in de zomer als het rijp was in een korenschuur opgeslagen om te drogen en af te rijpen zodat de graankorrel hard werd. In de winter was het tijd om gaan te dorsen.
Als jongen van 15 jaar heb ik nog met de vlegel moeten dorsen. Dit was geen pretje, in de avond had ik de blaren in de hand en dat voor 60 cent per dag! Maar ik moest wel, want ik was de kostwinner voor zeven personen. Mijn vader was al vroeg gestorven en dit was een zware tijd voor mij! De andere dag moest ik weer terug, maar toen kreeg ik handschoenen mee. En mijn lieve moeder gaf mij een gebakken ei mee, dat eigenlijk al ingepakt lag om te leveren. Dit zou anders weer 4 centen opgebracht hebben! Maar ze gunde het mij zo, daarom.
Voor het dorsen werd de lemen vloer geveegd en vol gelegd met schoven (korenbundels) uit de schuur. De dorsvlegel werd voor de dag gehaald. Die bestond uit een steel met aan het uiteinden een rond stuk hardhout, verbonden aan de steel met een leren riempje.
Het dorsen gebeurde door met de vlegel op het koren te slaan met een verticale, ronddraaiende beweging. Meestal deed men dat met tweeën in een ritme van: een twee, een twee, een twee! Door het slaan met de vlegel sprong het graan uit de korenaar. Als men vond dat het voldoende was, werd het stro met een hooivork opgeschud en van de dorsvloer afgehaald. Het werd opgeslagen om later te gebruiken als strooisel in de stallen van het vee, huizen mee te bedekken of in een pulling te doen om er op te slapen. In het leger hadden ze vroeger niet anders!
Wat bleef liggen was het graan, kaf, en wat afval van de aar. Om het kaf en afval van het graan te scheiden gebruikte men een kafmolen. Dit is een houten machine met een grote houten ventilator en zeven van gaas. Eerst een grof- en eronder een fijnmazige schudzeef. Hij werd met de hand gedraaid. Het kaf werd eraf geblazen en het koren werd opgevangen in een juten zak als het zuiver was.
Dan werd het graan gemalen bij de molen en werd het gebruikt voor het vee (rogge en haver). Tarwemeel werd gebruikt om brood van te bakken.
Alleen het kaf van de haver werd gebruikt om de kussens van het bed mee te vullen. Als dan met de schoonmaak de bedden weer voorzien waren van nieuw roggestro in de pulling en het kussen goed was gevuld zakte men diep weg in het bed en sliep men als een roos! HEERLIJK, dan waren de nachten te kort!
Illustratie
Meierij, dorschen (uitg. A.C. Verhees, 1927. Bron: Brabants Dorpsleven). Op de achtergrond een kafmolen.
Dit verhaal is aangevuld op 9 januari 2020. Redactie.
Dat het leger matrassen met strovulling gebruikte heb ik wel eens van mijn vader gehoord. Begin jaren '90 zat ik zelf in dienst, en toen hadden we gewone matrassen op de bedden. Maar toen mijn vader begin jaren '60 in dienst zat (onder meer tijdens de Cuba crisis, dus oktober 1962), gebruikten ze inderdaad gevulde zakken met stro. Ik wist niet dat zo'n zak een "pulling" werd genoemd.
Hij vertelde me dat hij op één of andere manier de allerlaatste van zijn lichting was die zijn stropulling ophaalde. Die werden schijnbaar gevuld door afzwaaiende lichtingen, en die maakten er een sport van om sommige pullingen zo vol mogelijk met stro te stampen om de nieuwe lichting te plagen. Toen mijn vader binnenkwam was er niets meer uit te zoeken want er lag nog maar één pulling die door al zijn voorgangers was overgeslagen. Die pulling was, zou zei mijn vader, "zo rond als een worst". In het begin moest hij zich met beide handen aan weerszijden van de pulling aan het bedframe vasthouden om niet van zijn pulling af te rollen. Na een paar weken. toen dat ding wat was ingezakt en ingeslapen, had hij, zo zei hij, de meest comfortabele pulling van zijn hele peloton.
Marilou Nillesen
bhiczei op 8 januari 2020 om 11:43
Bedankt voor je mooie verhaal, Gerard, en je ziet dat het direct herinneringen oproept ;)
Mooie bijdrage, Mark, je ziet als het ware je vader al liggen op die ronde rol. Maar goed dat dat uiteindelijk toch is goed gekomen. Ik vraag me wel af hoe gezond/ongezond het slapen op zo'n pulling is, en hoe dat zit met bedwantsen en andere ongenode gasten...
Mark Goossens
zei op 8 januari 2020 om 16:48
Dat is een goede vraag, Marilou, maar daar heb ik mijn vader nooit over horen klagen, terwijl, zo vertelde hij me wel eens, hij er in die 24 maanden militaire dienst een sport van maakte zo veel mogelijk te slapen. Hij was kok en daardoor relatief "vrij in de beweging" zo als dat in militaire termen wordt uitgedrukt. Zijn slaapzak lag standaard in de keuken achter de deur verstopt.
Marilou Nillesen
bhiczei op 9 januari 2020 om 09:31
Het zet voor mij dienstplicht - en alles wat daarbij komt kijken - weer in een ander perspectief, Mark. En waarschijnlijk is er eeuwenlang door vele mensen prima geslapen op hele legers bedwantsen. Wellicht een wel erg 21ste eeuw bril om er zo tegenaan te kijken.
Mark Goossens
zei op 9 januari 2020 om 16:29
Als tiener kon ik de discussie van mijn moeder nog wel winnen dat het onzin is een bed op te maken omdat (1) het onnodige energie verspilling is, want (2) zo'n bed moet luchten nadat je daar de hele nacht in hebt gelegen. Toegegeven, het was een argument uit luiheid ontsproten maar het klopt wel.
Eenmaal in het leger was het kader niet ontvankelijk voor mijn argumenten, terwijl ik ze toch zo mooi op het 'Handboek Soldaat" wees waar duidelijk in staat dat het de plicht van elke soldaat is zo gezond mogelijk te blijven ten behoeve de inzetbaarheid.
Na vijf maanden opleiding werd ik zelf sergeant, kwam ik in een onderofficieren hotel te slapen voor mijn resterende negen maanden en toen heb ik natuurlijk nooit meer een bed opgemaakt.
En da's slechts één voorbeeld van oncreatief groepsdenken waar het leger zo goed in is. En, niet onbelangrijk, toen hadden ze nog een constante stroom nieuwelingen die frisse perspectieven met zich meebracht. Sinds het een beroepsleger is, kan het niet beter zijn geworden.
Als je kraagje van je uniform omhoog stond in plaats van omgevouwen kreeg je steevast "Elvis is dood!" te horen.
(De biografie van Priscilla Presley gelezen hebbend, kan ik die uitleggen: Elvis had een complex en vond zijn nek te lang en had daarom zijn kragen omhoog staan, die vaak speciaal voor hem extra lang werden gemaakt.)
De eerste keer is zo'n uitspraak leuk, maar als je die continu door al die "beroeps" militairen op verschillende kazernes hoort, begrijp je al vlug hoe die wereld in elkaar zit.
Mark Goossens
zei op 9 januari 2020 om 16:41
*autobiografie (met een schaduwschrijver vermoedelijk)
Marilou Nillesen
bhiczei op 10 januari 2020 om 19:43
'Het kader was niet ontvankelijk'; diplomatieke woordkeus, Mark. Leverde zoiets nog een disciplinaire straf op, of wist je tijdig je lakens glad te strijken? ;) Over dat Handboek Soldaat gesproken, ik vind er hier eentje online:
Is dat hetzelfde exemplaar waarmee je leidinggevende probeerde te overtuigen?
(En dat van die nek van Elvis heb ik nooit geweten, terwijl ik een groot liefhebber ben van dit soort trivialiteiten - da's weer een mooie voor m'n verzameling ;)
Mark Goossens
zei op 10 januari 2020 om 20:34
Die is uit 1935. De mijne uit 1991, maar met nog steeds dezelfde grijze kleur. Tegenwoordig heet het "Het Handboek Militair".
Ha! Ja, de "lakens gladstrijken" was ik gezien mijn hekel aan bedden opmaken wel goed in inderdaad.
Marilou Nillesen
bhiczei op 12 januari 2020 om 20:37
Mooie aanvulling, Mark, leuk ook om die foto's te zien!
Gerard Veltman
zei op 21 januari 2020 om 11:48
Beste Mark. ik had niet zoveel reacties verwacht op mijn artikel. maar mooi zijn je reacties wel, het maakt wel iets los!
ik ben van 1937 en ben wel heel, heel even in dienst geweest maar niet verder gekomen als de foerier. ik stond op mijn outfit te wachten en werd uit de lange rij gehaald met het bevel dat ik bij de kapitein moest komen ( ik had die morgen een brief afgegeven van mijn huisarts waarin stond dat ik de kostwinner was) hier door werd ik per direct ontslagen uit militairendienst. ik was ingedeeld bij de A.A.T. Maar thuis heb ik wel op een strooizak geslapen we hadden niet anders
Mark Goossens
zei op 21 januari 2020 om 16:05
Eén woord van je Gerard--foerier--en mijn geheugen wordt weer opgefrist over hoe dom het leger is.
Dag 1 bij de foerier, waar je al je spullen krijgt uitgereikt. Tientallen jonge mannen in burgerkleding op een rij. Plunjebaal in de hand, waarin de uitgereikte militaire waar wordt gestopt. "Schoenmaat?!" "43 1/2, meneer", maar ik geloof dat ik "44" zei omdat mijn hardloopschoenen altijd die maat hebben. Ik kreeg maatje 260 overhandigd. Ja precies, 260?
Op de slaapzaal aangekomen waar je bekend wordt gemaakt hoe met al die spullen om te gaan trok ik mijn kisten aan. Moeten die dingen zo krap zijn? Ze zullen wel ingelopen moeten worden, dacht ik. Een dag later zat ik in de ziekenboeg, met vele anderen, met ontstoken achilles pezen en had ik mijn kisten ingestuurd voor een maatje groter--265. Je hebt twee paar, dus moet je 1 paar houden en er 1 insturen, en als je die hebt die andere om laten ruilen.
265 bleek te klein, 270 bleek te klein, 275 bleek te klein. Lang verhaal kort: Op een gegeven moment was er een slimmerik in mijn peloton die op de lumineuze gedachte kwam dat die maat voor die kisten wel eens een milimeter aanduiding zou kunnen zijn. Briljant! Voeten opgemeten en bleek dat ik 285 nodig had. Daar heb ik het de rest van mijn diensttijd mee gedaan, en een jaar later nog de vierdaagse van Nijmegen op gelopen met een militair detachement. Dus, het lag echt niet aan mij. Sterker, ze hadden me in Roosendaal (bij het Korps Commando Troepen) op mijn rechteroog afgekeurd, maar ik kwam als 1 van de beste uit hun sporttest. Dus ongemotiveerd was ik ook niet.
Waarom doen ze dit? Die mannen die bij de foerier werken zijn geen dienstplichtigen maar beroeps burger personeel. Die houden zichzelf zo aan het werk omdat al die spullen worden teruggestuurd om te worden omgewisseld.
En het kader? Die scheppen er een misplaatst genoegen in dat er weer iemand bij de ziekenboeg zit omdat ze dat zien als een indicatie van hoe hard ze de nieuwe lichting hebben aangepakt, terwijl het daar natuurlijk geen jota mee te maken heeft (uiteindelijk rende en marcheerde ik hen er allemaal uit).
Gerard Veltman
zei op 1 februari 2020 om 11:45
Wij hadden een leupse land hoeveel m2 dat s weet ik niet het is Udenhouts dialect.
Maar ik weet wel dat het verekkes groot was als je dat twee keer per jaar om moest spitten. We teelden alles om zelf te eten, maar ook rog voor het varken, het meel om te voeren en het stro om te strooien in de kooi. We dorsten zelf met de flegel en het koren zuiverde we met de wan in de wind.
Maar nu komt de gouden tip want het mooiste stro wat overbleef van het dorsen ging bij ons in de strozakken en dat kon niemand beter als ons moeder en dan zei ze als je een lekker bedje wilt hebben moet je het stro eerst op lengte van het de zak leggen en kop aan kont d.w.z, zo dat de onderkant van het stro ( dikste eind) onder en boven moest liggen dan verschoof het stro het minsten bij het slapen.
Dan werd de blauwe geruiten zak er overheen geschoven en dicht genaaid, op geschut en in bed gelegd. dan sliep je de eerste nachten als een roos !!!
Harrie
zei op 1 februari 2020 om 12:28
Gerard, een leupse land is een zeer oude benaming voor een maat. In Berghem kom ik in de schepenakten deze maat vaak tegen. De naam is daar "lopense". Er andere
benaming is "vadsaet". De betekenis van beide maten is: het stuk land dat met een vat zaad ingezaaid kan worden. Vergelijk het met een morgen land: de
grootte van een stuk land dat op een morgen geploegd kon worden.
Met vriendelijke groet,
Gerard Veltman
zei op 1 februari 2020 om 15:43
Harrie bedankt.
Dat je op 83 jaar leeftijd nog iets wat je interesseer kan leren.
Erg in interessant, ik had hier van nog nooit gehoord.
Maar ik vond het altijd toch nog een flinke lap grond om om te spaien (spitten)
Groetjes en een fijne dag Harrie! Gerard Veltman.
Het dorsen gebeurde door met de vlegel op het koren te slaan met een verticale, ronddraaiende beweging. Meestal deed men dat met tweeën in een ritme van: een twee, een twee, een twee! Door het slaan met de vlegel sprong het graan uit de korenaar. Als men vond dat het voldoende was, werd het stro met een hooivork opgeschud en van de dorsvloer afgehaald. Het werd opgeslagen om later te gebruiken als strooisel in de stallen van het vee, huizen mee te bedekken of in een pulling te doen om er op te slapen. In het leger hadden ze vroeger niet anders!
