De tijden veranderen, de boerderijen worden groter, meer land is ook meer koren. Dorsen met de vlegel raakt dan uit de tijd!
De Duitse Krupp-fabriek heeft een rosmolen ontwikkeld om een dorsmachine door een paard te laten aandrijven. Het was een verticale as met aan de onderkant een groot conisch tandwiel. Aan de bovenkant van de as zat een dikke houten balk van wel drie meter lang waaraan het paard, dat rondjes moest lopen rond de as, bevestigd werd. Onder het grote tandwiel zat een klein conisch tandwiel met daaraan een horizontale as die naar de schuur liep, met aan het uiteinde een poelie die weer met een lange leren riem de hekelkast (dorskast) aandreef.
Ik heb zelf nog als negenjarige jongen de hele dag op de rug van een Belgisch paard moeten zitten en zorgen dat het paard in hetzelfde tempo rond bleef lopen. En als het tempo daalde kreeg ik het te horen, dan moest ik de sporen weer geven. Na zo`n dag had ik ontzettende spierpijn in mijn benen, ik was dat niet gewoon, maar met het paard aan de hand rondlopen was ook wat!
Het eerste dorskastje was een hekelkast: een draaiende trommel met pinnen erop. Die zorgden dat het koren uit de aren gekamd werd. Daarachter zaten enkele schudzeven om het graan te zuiveren. Het nog onzuivere graan moest later nog door de kafmolen en het stro viel op de grond.
De techniek ging vooruit: de kast werd uitgebreid met slaglaten op de trommel, extra zeven en een ventilator. Hij werd aangedreven met een eencilinder diesel watergekoelde gloeikopmotor.
Om nog mobieler te zijn werd er een tractor voorgeplaatst en de dorskast werd weer uitgebreid met een draadpers waar vierkante, met draad gebonden strobalen uitkwamen. De loondorsers gingen hiermee op pad, maar omdat dit werk seizoensgebonden was gingen ze ook nog ploegen, zaaien, hooien en maaien. Loondorsers werden vanaf toen loonwerkers.
Het moest allemaal nog vlugger en met minder mensen! De combine deed zijn intrede. Dit is een machine die maait, dorst en het zuivere graan in een naast rijdende bak blaast, met erachter rijdend een balenpers die het stro perst. Zo kan het graan gemaaid, gedorst en met het stro door twee mensen in de avond binnen zijn!
Deze ontwikkeling heb ik zelf meegemaakt doordat ik bij Heesters landbouwwerktuigenfabriek heb gewerkt en de reparaties en onderhoud van deze machines deed. Behalve aan de tractoren.
Foto's
Dorsen met paardenkracht (Foto: Fotopersbureau Het Zuiden. Coll. BHIC, fotonr. 1673-007105)
Dorskast, aangedreven door de eerste tractor die de firma Heesters verkocht (coll. BHIC fotonr. 1940-000042)
Fabriekshal van Heesters. Een monteur werkt aan een combine (BHIC, beeldcollectie Heesters fotonr. 1940-000054)
Marilou Nillesen
bhiczei op 21 januari 2020 om 14:57
Bedankt voor dit leerzame verhaal, Gerard, daar heb ik weer veel van opgestoken. Nog een vraagje: dat jij als jong manneke de hele dag op zo'n Belgisch paard zat, in welke tijd was dat (ongeveer)?
Gerard Veltman
zei op 22 januari 2020 om 16:24
Hoi Marilou. Dat ik op dat Belgische paard zat weet ik nog precies, dat was 3 Dec.1946 de dag na mijn verjaardag want ik kreeg nog een kwatta toen ik naar huis ging voor mijn verjaardag. Thuis gekomen moest ik hem delen in 7 stukjes, voor ieder wat.....en dat was huilen ...want ik had er voor gewerkt!!
Marilou Nillesen
bhiczei op 22 januari 2020 om 20:51
En ook na al die jaren vind ook ik het nog steeds niet eerlijk, Gerard. Ik kan me jouw tranen goed voorstellen!
Wilhelm Ploegmakers
zei op 18 april 2021 om 12:40
Mooi verhaal van de Dorskast die aangedreven werd door een paard. Wij hadden thuis ook zo'n hekelkast dorsmachine op de deel. Ik heb hem naar schatting in 1953-54 nog een keer in werking gezien aangedreven door onze zware Belg. Ik vond die kast interessant en herinner mij de trommel met tanden nog en het stro wat eruit geschud werd. Het paard liep zijn rondjes zonder iemand erbij. Als stopte stond alles stil en ging er iemand heen om hem even toe te fluisteren dat het nog niet klaar was. Bij ons in de Groes in Heesch hadden meer boeren zoals Johan van Hoek en Driek Verstegen zo'n dorskast van met een grote electromotor.
Dat was toen weer een vernieuwing in de mechanisatie.
Onze dorskast is later gesloopt omdat er op de deel op dat stuk varkenshokken gemetseld werden. Dat deed de metselaar uit de buurt, Wimke van den Berg, (van Orikes) die op zoggel woonde.
Laatst kwam ik bij een kennis Piet van de Ven uit Zeeland die nog in zijn opslagschuur zo'n dorskast en wanmolen had staan. Leuk om te zien.
Marilou Nillesen
bhiczei op 18 april 2021 om 15:32
Mooie aanvulling, Wilhelm, dank je wel daarvoor! Bijzonder om te lezen hoe het paard zo trouw zijn rondjes liep. Dat roept bij mij de vraag op wat er met jullie trouwe Belg is gebeurd nadat de mechanisatie werd voortgezet?
Wilhelm Ploegmakers
zei op 18 april 2021 om 19:51
Marilou de Belg is was de laatste van de aanwezige beesten die mijn ouders verkochten toen zij stopten met de boerderij maar zeker niet voor de slacht als je dat bedoelde.
Ik weet nog dat beiden er last van hadden toen het paard wegging.
Marilou Nillesen
bhiczei op 19 april 2021 om 10:55
Nee hoor, ik had werkelijk geen idee hoe dat verder afliep. Misschien wel als liefhebberij erbij of zo. Maar ik kan me voorstellen dat dat niet zo maar mogelijk is, en dat het dan aan je hart gaat als zo'n mooi dier toch weg moet.
Veel dank voor je toelichting!
Anny Toonen
zei op 16 juli 2021 om 11:08
Op zoek naar een foto van dorsen met paardekracht brengt het archief van BHIC weer eens uitkomst.
Ik zie nog zó dit tafereel voor ogen. In de buurt woonde een stel vrijzelle broer en zussen die een flinke boerderij hadden met een grote schuur waarnaast een soort heuvel waarop je tijdens het dorsen ook het paard letterlijk in de mallemolen zag rond gaan. Om tuureluurs van te worden denk je nu, toen vond je het mooi om te zien. En niet alleen om het paard. De broer van het stel stond er om bekend dat ie het werk niet had uitgevonden. Was ook niet de kloekste van het stel. (een oomzegger deed daar de dagelijkse werkzaamheden) Maar bij het dorsen moest ook hij aan de slag!
Ging je 's morgens naar school, dan liepen ze hun rondje al, na school nog steeds hetzelfde tafereel. Sjokkend achter het paard, continu aan de leidsels trekken en maar roepen; vort, vort! Dat gemen met de leidsels vonden we als kind al niet goed voor dat paard. Als we daar thuis iets van zeiden was het antwoord: "och, F. weet niet beter". En daar deed je het dan maar mee.
In de schuur naar het dorsen kijken was trouwens taboe. Dat was te gevaarlijk. Door de kleine stalraampjes zag je trouwens alleen maar spinnewebben en één grote stofwolk.
Hadden ze tóen maar mondkapjes gehad.........
Marilou Nillesen
bhiczei op 17 juli 2021 om 13:20
Jee Anny, wat weet je die beelden mooi tot leven te roepen. Het lijkt als lezer nu wel alsof je er zelf getuige van bent ;) Ik kan me voorstellen dat dergelijke taferelen je netvlies nooit verlaten, inclusief de stoffige boel in de schuur.
Veel dank voor je mooie bijdrage!
Anny Toonen
zei op 17 juli 2021 om 13:39
@Marilou. Des te ouder je wordt , des te meer komen dergelijke dagelijkse dingen uit je jeugd weer glashelder boven drijven. Bij mij tenminste wel. Alleen al over deze boerderij en hun bewoners zou ik nog veel meer weten te vertellen. Maar zolang er nazaten zijn die daar blijkbaar moeite mee hebben doen we dat maar niet en hebben we het er alleen onder mekaar nog wel eens over. Over die buurtschap is een paar jaar geleden een mooi boekwerk verschenen door de plaatselijke heemkundegroep. Huis voor huis benoemd, sommige bewoners (of vaak de nieuwe generatie die er nu woont) gaven veel mooie verhalen. In dit geval niet, op uitdrukkelijk verzoek van nabestaanden. En dat is m.i. jammer. Het waren zulke authentieke oudjes die hun eigen oude waarden en leefwijze vasthielden. Dat is dan misschien niet altijd volgens de laatste hygiëne enz. . Maar je hoeft je daar toch niet voor te schamen? Bewonder ze eerder voor hun standvastigheid en het niet meteen meehollen in de vaart van vernieuwingen. Het geeft wél een mooi tijdsbeeld. En daar gaat geschiedschrijving toch om?
Woon al lang niet meer in Brabant, heb hier ook dicht bij zo'n stel vrijgezellen gewoond. Niet meer zó uitgesproken "ouderwets" maar toch de moeite waard.
Op school kregen we geschiedenisles van een non die zó geweldig kon vertellen, misschien heeft dat me wakker gemaakt ........
De Duitse Krupp-fabriek heeft een rosmolen ontwikkeld om een dorsmachine door een paard te laten aandrijven. Het was een verticale as met aan de onderkant een groot conisch tandwiel. Aan de bovenkant van de as zat een dikke houten balk van wel drie meter lang waaraan het paard, dat rondjes moest lopen rond de as, bevestigd werd. Onder het grote tandwiel zat een klein conisch tandwiel met daaraan een horizontale as die naar de schuur liep, met aan het uiteinde een poelie die weer met een lange leren riem de hekelkast (dorskast) aandreef.
Om nog mobieler te zijn werd er een tractor voorgeplaatst en de dorskast werd weer uitgebreid met een draadpers waar vierkante, met draad gebonden strobalen uitkwamen. De loondorsers gingen hiermee op pad, maar omdat dit werk seizoensgebonden was gingen ze ook nog ploegen, zaaien, hooien en maaien. Loondorsers werden vanaf toen loonwerkers. 
Het moest allemaal nog vlugger en met minder mensen! De combine deed zijn intrede. Dit is een machine die maait, dorst en het zuivere graan in een naast rijdende bak blaast, met erachter rijdend een balenpers die het stro perst. Zo kan het graan gemaaid, gedorst en met het stro door twee mensen in de avond binnen zijn!
