Het landelijk thema van de Dodenherdenking op 4 mei 2023 was “Leven met oorlog”. Ook in Esch werd daar uitvoerig bij stil gestaan tijdens de jaarlijkse Herdenkingsbijeenkomst in ’t Haventje in Esch.
Eerst merken we hier in Esch weinig van de ontwikkelingen die in Duitsland gaande zijn, maar op landelijk niveau is men al geruime tijd bezig met het opzetten van diverse diensten. Esch krijgt in 1939 een eigen luchtbeschermingsdienst en er wordt een EHBO-afdeling opgericht.
Naarmate de oorlogsdreiging toeneemt wordt de algemene mobilisatie afgekondigd en moeten een 10-tal Essche mannen, zich melden bij hun legeronderdeel, de meesten als vrijgezel maar ook gehuwden. Op 10 mei 1940 breekt de oorlog uit.
In de vroege avond van 11 mei 1940 worden er in Esch al enkele Duitse tanks gesignaleerd die geluidloos door het dorp rijden. Op 12 mei, zondag Eerste Pinksterdag, is de intocht niet zo geruisloos meer. Duitse tanks vernielen de gehele weg bij het wringen van de Dorpsstraat naar de Haarenseweg.
Tanks, geschut en allerlei materieel blijven dagenlang door Esch trekken, komend vanuit Sint-Michielsgestel, richting Haaren. Toon van Schijndel, van het post- en telegraafkantoor, wordt thuis opgehaald om aan de Duitse soldaten de telefooncentrale in de Postelstaat aan te wijzen. Deze wordt meteen onbruikbaar gemaakt.
De Tweede Wereldoorlog is nu ook voor Esch een feit en de Essche bevolking gaat flink aan het hamsteren, vooral de meest elementaire levensmiddelen zoals zout, suiker, koffie en dergelijke. Later in de oorlog zijn levensmiddelen alleen nog op de bon verkrijgbaar. Op de Leunisdijk is een distributiekantoor ingericht waar deze bonnen verkrijgbaar zijn. Naarmate de oorlog langer duurt wordt alles schaarser en Tinus Schoonus, zaakvoerder op het pakhuis, moet steeds vaker “nee” verkopen.
Veel Essche mannen worden verplicht om dienst te doen voor de luchtbeschermingsdienst van ons dorp. ’s Nachts moeten er minimaal 2 mannen aanwezig zijn en zij moeten er vooral op toezien dat alle huizen uiterst goed verduisterd zijn. De straatverlichting wordt gedoofd en zelfs fietsverlichting wordt verboden. De meeste Esschenaren houden een varken en kippen en telen hun eigen aardappelen en groenten. Boeren verkopen boter en melk aan huis. Geleidelijk aan wordt de bezetter strenger en worden wetsovertreders vaker voor kleine vergrijpen opgepakt en afgevoerd naar strafkampen. Het Klein Seminarie in Sint-Michielsgestel en het Groot Seminarie in Haaren worden als gijzelaarskampen ingericht. Om de bewoners bij te staan worden er, ook in Esch, voedselpakketten samengesteld en door “Engeltje Witlox” op de kampen bezorgd.
De oorlogstijd in Esch verloopt redelijk rustig, hoewel de dreiging van bestraffing voor wetsovertredingen blijft bestaan. Wanneer rond kerstmis 1942 de klokken uit onze kerktoren gehaald worden, komt Koop van Bragt kwaad aangelopen met een grote bijl en bedreigt de mannen van de vrachtwagen. Gelukkig kunnen omstanders hem tegenhouden en tot bedaren brengen en blijft dit incident onopgemerkt. Een jaar later moeten de radio’s het ontgelden. Iedereen wordt verplicht om zijn radio in te leveren bij het gemeentehuis zodat Radio Oranje niet meer te beluisteren is. Veel oude apparaten vinden hun weg naar de Dorpsstraat, maar de Esschenaren slagen er toch in om clandestien te blijven luisteren naar de zender.
In 1943 moeten studenten en jonge mannen zich melden om tewerkgesteld te worden in Duitsland. Er komt in Esch een opzet om onderduikers onder te brengen. Er worden een achttal onderduikers ondergebracht, mannen van de lichting 1924, gedeserteerde militairen die in Duitse dienst zijn geweest en een Nederlandse officier. Esch mag er trots op zijn dat deze onderduikers nooit zijn verraden.
Onze zuivelfabriek Sint-Willibrordus is intussen vrijwel geruisloos overgegaan naar de Bossche melkfabriek Sint-Jan. De boeren moeten voortaan verplicht hun melk leveren aan de Bossche fabriek. Na een landelijke melkstaking worden de besturen van de jonge boerenstand door de plaatselijke politie opgepakt. Giel Verbruggen wordt door veldwachter Verstappen opgehaald, hij wordt na verhoor weer vrijgelaten.
Na de luchtlandingen op 17 september 1944 volgt een periode van legering van veel Duitse soldaten, zij moeten het front bevoorraden bij Sint-Oedenrode. Intussen wordt het dorp ook nog uitgebreid met 300 evacués uit Oirschot, Best, Schijndel en Liempde. Later, in november 1944, komen daar ook nog eens 170 geëvacueerde uit de Betuwe bij. Op een bevolking van 860 inwoners en naast de bezettingstroepen een respectabel aantal.
Eerst merken we hier in Esch weinig van de ontwikkelingen die in Duitsland gaande zijn, maar op landelijk niveau is men al geruime tijd bezig met het opzetten van diverse diensten. Esch krijgt in 1939 een eigen luchtbeschermingsdienst en er wordt een EHBO-afdeling opgericht.
De oorlogstijd in Esch verloopt redelijk rustig, hoewel de dreiging van bestraffing voor wetsovertredingen blijft bestaan. Wanneer rond kerstmis 1942 de klokken uit onze kerktoren gehaald worden, komt Koop van Bragt kwaad aangelopen met een grote bijl en bedreigt de mannen van de vrachtwagen. Gelukkig kunnen omstanders hem tegenhouden en tot bedaren brengen en blijft dit incident onopgemerkt. Een jaar later moeten de radio’s het ontgelden. Iedereen wordt verplicht om zijn radio in te leveren bij het gemeentehuis zodat Radio Oranje niet meer te beluisteren is. Veel oude apparaten vinden hun weg naar de Dorpsstraat, maar de Esschenaren slagen er toch in om clandestien te blijven luisteren naar de zender.
Onze zuivelfabriek Sint-Willibrordus is intussen vrijwel geruisloos overgegaan naar de Bossche melkfabriek Sint-Jan. De boeren moeten voortaan verplicht hun melk leveren aan de Bossche fabriek. Na een landelijke melkstaking worden de besturen van de jonge boerenstand door de plaatselijke politie opgepakt. Giel Verbruggen wordt door veldwachter Verstappen opgehaald, hij wordt na verhoor weer vrijgelaten.
