De Lithse Kooi is de naamgever van het natuurreservaat De Lithse Kooi van Staatsbosbeheer, dat zijn naam ontleent aan de vroegere eendenkooi die hier lag. Het natuurgebied is 88 ha groot. Erin liggen de restanten van twee oude eendenkooien. Een wilgenbosje bij Het Wild en een oude kooiplas in de Ganzenweide.
De eendenkooi bij 't Wild
De oudste vermelding dateert van 10 maart 1631, als AntonieReinders, inwoner van Lith, vergunning krijgt om op zijn land, gelegen bij de Broekgraft een eendenkooi te mogen maken. Daarvoor moet hij jaarlijks een 'recognitiecijns' van 25 gulden bewtalen. Maar al na drie jaar is deze cijns verlaagd tot 18 gulden.
Tegenwoordig is het een broedgebied voor vogels, zoals zomertaling, slobeend, grutto, tureluur, grasmus en rietzanger. Binnen de aloude kooicirkels van de Lithse en de Kesselse Kooi is immers rust geboden. Beide kooien hadden een zogenaamd afpalingsrecht met een straal van 200 Rijnlandse roeden, dat is 753 meter, gemeten vanuit het midden van de kooi. Binnen die cirkel mocht niemand de rust verstoren, behalve als de kooiker daar toestemming voor had gegeven.
De Ganzenweide
Het afpalingsgebied meet dus 178 ha per kooi en dat is een veelvoud van de grootte van het tegenwoordige beheersgebied. De kooien zelf worden vangklaar gehouden om het afpalingsrecht niet te verliezen. Anno 2022 is kooiker Diel van Helvoort hier al 25 jaar actief als beheerder, kooikers Hans de Jonge en Noud Sommers assisteren hem al 12 jaar en en 7 jaar.
De kooien worden nu vooral gebruikt om vogels te ringen voor wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast worden er ook nog steeds vogels gevangen voor 'de pot', maar dat mag alleen maar de gewone wilde eend zijn.
Van de kooien in het Maasland had Lith de beste trek, vanwege de gunstige ligging, de drassige omgeving, de vele staleenden en de rust van de uitgestrekte polder. De weilanden rond de kooien waren grotendeels van grootgrondbezitters. Als de boeren geen rekening hielden met de rust binnen de kooicirkel, beklaagden de kooikers zich bij de grondeigenaar, en vaak met succes!
De Lithse eendenkooi
Gedurende bijna tweehonderd jaar hebben de kooikers van de Lithse Kooi hun eenden geleverd aan het poeliersbedrijf Gostelie uit Den Bosch. Rond 1925 kwamen er nog zo'n 6.000 eenden per jaar aan op het station in Den Bosch. De kanalisatie van de Maas en de ruilverkaveling maakten de landerijen minder drassig door een verbetering van de waterhuishouding.
Maar als gevolg van die lagere waterstanden nam de aantrekkelijkheid van de Maaslandse eendenkooien sterk af. De kooikers hadden daar zo hun oplossing voor: ze draaiden de overlopen bij de duikers dicht, zodat het waterpeil weer steeg. Dan kwamen er wat meer eenden naar de kooi. Maar lang konden ze dat uiteindelijk niet volhouden, waardoor er een eind kwam aan de economische functie van de eendenkooien in Lith.
Dit verhaal is aangepast met gegevens, aangeleverd door Noud Sommers, waarvoor uiteraard onze hartelijke dank. Redactie.
allemaal leuk. maar ik zoek de kaart van de lithse eendekooi waar de kooisikkel op staat
Marilou Nillesen
bhiczei op 14 augustus 2023 om 19:37
Dag A.M.A. Verstegen, bedankt voor je berichtje. Een snelle zoektocht door onze archieven leverde geen resultaat op maar mogelijk kan de heemkundekring je verder helpen? Daar zit bijzonder veel lokale kennis, dit is hun website: https://heemkundekringlith.nl/
