Lourdesgrotten in 's-Hertogenbosch

Op 14 juli van dat jaar vond namelijk de Plechtige Omgang plaats. Op deze foto, genomen vanuit Hotel Central, is de deelname te zien van een groep Broeders van O.L. Vrouw van Lourdes.

Op hun schouders rust een draagbaar waarop de onmiskenbare contouren van een Lourdesgrot zijn te onderscheiden, met een geknielde Bernadette die opkijkt naar de verschijning van Maria. Foto: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, nr. 0036752.

Claraklooster

Onbetwist de oudste Lourdesgrot in de stad is het exemplaar in de voormalige kapel bij het Claraklooster van de Karmelietessen aan de Clarastraat. Klooster en kapel waren in 1879 voltooid en de inpandige Lourdesgrot dateert uit de bouwtijd.

De kapel is in de jaren ‘80 van de twintigste eeuw verbouwd tot woningen, waarbij de bijzondere muurschilderingen deels nog herkenbaar zijn gebleven. Ook zouden er nog enkele fragmenten van de Lourdesgrot zichtbaar zijn.

Opvallende bijzonderheid aan dit exemplaar, is dat Maria niet alleen als verschijning in een nis boven de grot is afgebeeld, maar ook nog eens afgebeeld is onder een baldakijn op het altaar in de eigenlijke grot.

Op deze foto is geen beeldje van Bernadette te zien, alleen een kaarsenstandaard. Of dat beeld er nooit is geweest, of dat het gewoon buiten zicht van de fotograaf was, weten we niet.

Ton Vogel van de werkgroep Kerken en Kloosters van de kring Vrienden van 's-Hertogenbosch maakte in 2018 onderstaande foto's van de restanten van de grot, zoals die in de tot woningen verbouwde kapel zijn opgenomen:

Volg deze link voor nog meer foto's van deze bijzondere grot, ons vriendelijk beschikbaar gesteld door Denise de Costa.

Hieronder nog een foto van Denise de Costa uit 1947. We zien een aantal zusters karmelietessen aan het wieden in de tuin, tussen de bomen. Helemaal rechts achterin is een soort opening te zien. Ook dat moet een Lourdesgrot zijn geweest. De zusters hadden er dus twee: één binnen en een buiten.

Sint Catharinakerk

De huidige St. Catharinakerk is een koepelkerk uit 1916-1917 naar architectuur van Jan Stuyt, gebaseerd op een verbouwing van de negentiende eeuwse kruiskerk (in waterstaatstijl), met behoud van het zestiende-eeuwse koor dat over de Binnendieze is gebouwd. Op 13 mei 1918 wijdde Mgr. Diepen de nieuwe kerk in.

Deze foto uit de collectie van het Stadsarchief dateert van enkele jaren daarvoor, rond 1915, dus nog uit de tijd van de waterstaatskerk. We zien aan de muur een haut-reliëf voorstelling van Maria die in een grot aan Bernadette verschijnt. Op de (altaar)tafel voor de Lourdesgrot staan vaasjes met bloemen.

Het is niet zeker wanneer deze grot precies tot stand is gekomen, en ook niet of dit reliëf de bouw van de kerk van Jan Stuyt heeft overleefd. Zeker is dat in geen van de monumentenbeschrijvingen van de Catharinakerk deze Lourdesgrot nog genoemd wordt. Foto: Stadsarchief 's-Hertogenbosch, nr. 0057785.

Sint-Josephgesticht

Vanaf 1919 hadden de Zusters van de Choorstraat een communauteit gevestigd in de panden Hintham 14-16, het Sint-Josephgesticht. In 1925 werd er een bewaarschool bij dit klooster aangebouwd. Rond 1952 vertrokken de zusters om plaats te maken voor Sint Josephzorg, een tehuis voor werkzoekende en werkende meisjes. Het is onbekend wanneer de Lourdesgrot in de tuin van het klooster is gebouwd.

In de jaren zestig van de 20ste eeuw gingen de panden over in particulier bezit. Blijkens deze foto uit 1989 bestond de “Lourdesgrot” in de tuin toen nog steeds. Of we hier overigens echt kunnen spreken van een Lourdesgrot, is niet helemaal duidelijk. Er is wel een typische, rotsachtige structuur met een nis waarin een Mariabeeld staat, maar verder lijkt dat beeld eerder een madonna met kind dan de verschijning van Maria Onbevlekt Ontvangen. In de nis linksonder staat ook een beeldje, maar dat heeft weinig weg van een knielende Bernadette. Foto: BHIC, PNB001055799.

Aanvulling, 4 juni 2021

In zijn boek De ruimtelijke historie van Hintham. Wonen en werken langs dijken en wegen, 1832-1945 (Hintham 2021) toont Ad van Liempt de onderstaande foto van de Lourdesgrot. Die bestaat nog steeds en wordt door de huidige bewoners gekoesterd, aldus Ad, die ook nog toevoegt: "Het pand Hintham 14a werd pas in 1918 eigendom van de zusters van de Choorstraat (...). Je mag er dus van uitgaan, dat de grot pas vanaf na 1918 zal hebben bestaan."

[Verhaal gaat verder onder de foto]

H. Bernadettekerk

De parochie Maliskamp is in januari 1934 opgericht met kapelaan C. Schoenmakers als bouwpastoor. Hij stelde de nieuw te bouwen kerk onder de bescherming van de H. Bernadette Soubirous. Daarmee was dit de eerste H. Bernadettekerk in Nederland. Ook de Lourdesgrot naast de kerk was een initiatief van Schoenmakers. Er is een pentekening uit 1949 van R. Klouwen waarop links naast de kerk de Lourdesgrot is te zien. Deze grot is begin jaren ’80 door vandalen vernield. De beelden van Maria en Bernadette die in de Lourdesgrot stonden, staan nu in de Laurentiuskerk te Rosmalen.

In 1985, bij de viering van het 50-jarig bestaan van de parochie, besloot men tot de bouw van een Lourdesgrot in een zijbeuk van de kerk. De eerste versie moest wegens brandgevaar worden afgebroken, waarna een nieuwe werd gebouwd die wél standhield. In 1996 kondigde de bisschop van Den Bosch aan dat de parochies van de H. Bernadette en de H. Laurentius samengevoegd moesten worden.

In 2000 werd de Bernadettekerk buiten gebruik gesteld, maar verzet van de parochianen en inwoners van Maliskamp voorkwam de afbraak van kerk en naastliggend klooster. De juridische strijd die volgde heeft inmiddels wel winnaars opgeleverd, maar (nog) geen duidelijkheid over de toekomst van het gebouw…

Sint-Lambertuskerk, Orthen 

Er bestaan enkele foto’s van de Lourdesgrot in de tuin van de pastorie in Orthen. De eerste is gemaakt bij de inwijding van de grot, die een cadeau was van de parochie aan pastoor Kamp bij diens 40-jarig priesterjubileum in mei 1931. We zien een grote groep bruidjes en schoolkinderen onder leiding van zuster Engelina.

De tweede foto is een mooi overzicht van de grot, met bij het altaar pastoor Kamp en rechts een jongedame (Elisabeth van de Heuvel) met twee kleine kinderen aan de hand, die ernstig naar het beeldje van Bernadette kijkt (Foto: Coll. Herman van Boxtel).

De derde foto is gemaakt op 2 april 1939 bij gelegenheid van de viering van het vijfjarig bestaan van het Wit-Gele Kruis. Links zien we Bernadette, die in 1933 heilig was verklaard, op een stapeltje stenen.

De Lambertuskerk is afgebroken in 1956. Vermoedelijk is toen ook tegelijk de Lourdesgrot gesloopt, hij is nu in ieder geval niet meer aanwezig. Foto’s: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, nrs. 0023699, 0031280 en 0005903 (Fotograaf: Fotopersbureau Het Zuiden).

Reinier van Arkel

In de tuin achter het psychiatrisch ziekenhuis Reinier van Arkel aan de Hinthamerstraat heeft blijkens de twee onderstaande foto's, uit 1948, ook een (kleine) Lourdesgrot gestaan. Het is onbekend wanneer de grot is gebouwd en weer is afgebroken.

Mariënburg

In de tuin van het voormalige klooster Mariënburg aan de Sint-Janssingel in Den Bosch (nu de Jheronimus Academy voor Data Science) staat anno 2018 nog steeds de Lourdesgrot op de rechterfoto hierboven. Hij is weliswaar bijna geheel overgroeid met klimop, maar de oorspronkelijke bedoeling van de beeldengroep van Maria en een knielende Bernadette is nog steeds duidelijk.

Het zou kunnen dat Bernadette in de loop der tijd wat hoger is gestegen op de berg, want recht onder het Mariabeeld tekent zich een grotopening af. Traditioneel zit Bernadette ter hoogte van die grot, niet half daarboven. Wanneer de grot is gebouwd, weten we (nog) niet. Ton Vogel stuurde ons deze mooie foto, waarvoor onze hartelijke dank.

Fraterhuis Papenhulst

Ook de foto's van deze vrij kleine Lourdesgrot in de tuin van het Fraterhuis (St. Janscentrum) aan de Papenhulst danken we aan het speurwerk van Ton Vogel. De linker foto is gemaakt door Toine Janssen, lid van de werkgroep Kerken en Kloosters van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch. De grot is niet zo groot (vergelijk de hoogte van het beeldje van Bernadette maar met de bloempot). En op 10 december 2018 maakte Ton Vogel de rechter foto van dezelfde grot.

Je kunt zien dat het onderhoud er niet op is vooruitgegaan in de tijd die tussen beide foto's verstreken is. De rotspartij is flink met mos begroeid en de boom die op de linkerfoto nog zo decoratief langs de rots groeide, is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor wat wilde begroeiing.

Meest opvallende detail: Bernadette is van plaats veranderd! Ze zit nu rechts van de grot, halverwege de helling.

Klooster en Ziekenhuis Joannes de Deo

Opnieuw dankzij Ton Vogel kunnen we hier nu ook een foto laten zien van de Lourdesgrot in de tuin van het klooster en ziekenhuis Joannes de Deo aan de Papenhulst nummer 26. Voor de op zich niet zo heel grote grot ligt een waterpartij, compleet met bruggetje. Dat was in de tijd dat de Broeders van Johannes de Deo nog actief waren hier.

Tegenwoordig is in het voormalige ziekenhuis het glas-in-lood-atelier van Gertjan van Beijnum gehuisvest. Hij was zo vriendelijk een foto te maken van wat er nog over is van de grot, achter in zijn tuin.

Engelen, Pensionaat O.L. Vrouw van Lourdes

In het Pensionaat O.L. Vrouw van Lourdes aan de Graaf van Solmsweg in Engelen is een kleine kapel ingericht met een Lourdesgrot en daarachter een voorstelling van de Basiliek van de Onbevlekte Ontvangenis in Lourdes.

Deze foto, gemaakt door Fotopersbureau Het Zuiden, dateert van augustus 1947. Foto: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, nr. 0016380. 

Kweekschool Mariënburg

Toine Janssen stuurde onderstaande foto in; een prentbriefkaart van de 'Grotte van Lourdes' die in de tuin van kweekschool de Mariënburg stond. "Het lijkt dezelfde grot te zijn als op de foto uit 2018. De kaart is gestempeld op 23 mei 1911. Mogelijk is de grot in de loop van de tijd verplaatst. De tuin van kweekschool bevond zich aan de andere kant van de vleugel, waar de grot zich nu bevindt. Het beeldje van Bernadette bevond zich overigens toen ook al op dezelfde hoogte", meldt Toine.

Sint-Leonarduskerk

Toine Janssen ontdekte ook nog een Lourdesgrot in de H. Leonarduskerk, die aan het Emmaplein lag. Zij zal al vrij vroeg aanwezig zijn geweest, want in de krant De Echo van 11 december 1907  staat een bericht over diefstallen uit het offerblok van de kapel van O.L.V. van Lourdes.

De grot lag in een van de achterkapellen van de kerk, volgens de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant in een artikel over het 25-jarig jubileum van de kerk. Het ontwerp was van de bouwpastoor zelf, Gijsbertus Antonius Maria van der Kant (1865-1945). In de grot was een steen van de rots uit de grot in Lourdes verwerkt. In 1973 is de Leonarduskerk gesloopt.

Sint-Lambertuskerk, Rosmalen

Het grafmonument van huisarts dr. Johannes Theodorus Anderegg (Nijmegen 1831 – Rosmalen 1891) en zijn echtgenote Anna Maria van den Brandt (Hedikhuizen 1842 – Rosmalen 1911) op deze begraafplaats bevat een beeld van Maria en een beeld van een geknielde Bernadette. Een Lourdesgrot dus, waar we verder echter niets van weten.