Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Megen, Haren en Macharen te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grondeigendommen
Algemeen
Ligging
De gemeente Megen, Haren en Macharen in het kanton Ravenstein ligt aan de rivier de Maas, op een afstand van ruim 53 kilometer ten oost-noordoosten van de arrondissementshoofdstad Den Bosch.
Aangrenzende gemeenten
Megen, Haren en Macharen grenst ten noorden en noord-oosten aan de gemeente Appeltern, ten oosten aan Dieden c.a. en Deursen c.a., ten zuiden aan Berghem en Oss en ten westen aan Oijen en Maasbommel. De gemeenten Appeltern en Maasbommel liggen in Gelderland. Oss behoort tot het kanton Oss, de overige gemeenten behoren tot het kanton Ravenstein.
Rivieren en waterlopen
Megen, Haren en Macharen wordt bijna over de volle breedte langs de grens met Gelderland bespoeld door de golfslag van de Maas – dit effect wordt nog eens versterkt door langsvarende boten - en door de Oude Maas, een rivierarm daarvan. Hierdoor worden de beste hooilanden, die daar langs liggen, geregeld overstroomd en vruchtbaar gemaakt.
Landinwaarts zijn er nog enkele stroompjes en waterlopen die enkel dienen om het overtollige water naar de uitwateringssluizen af te voeren of bij aanhoudende droogte het water daaruit aan te voeren.
Grote wegen en buurtwegen
Er lopen geen grote wegen in de buurt van Megen, Haren en Macharen. De grote weg die het dichtst in de buurt ligt, is de grote weg van Den Bosch naar Nijmegen. En die ligt nog op een afstand van bijna 30 kilometer. De kruin van de Maasdijk, die vooral als buurtweg dienst doet, wordt goed onderhouden en opgehoogd en is daardoor altijd goed te gebruiken. Maar de andere lager gelegen buurtwegen zijn bij natte jaargetijden minder geschikt voor het vervoer van landbouwproducten. Ook enkele binnenwegen kunnen om diezelfde reden minder goed onderhouden worden en zijn daarom meestal helemaal niet te gebruiken.
Dijken en waterkeringen
De Polder van het Land van Megen, waaronder het binnendijks grondgebied van Megen, Haren en Macharen toe behoort, wordt door een zware dijk van de rivier de Maas afgescheiden. De binnendijken zijn veel minder zwaar en dienen alleen maar om het overtollige regenwater en sneeuw vanuit de polders daarboven tegen te houden. Deze binnendijken vormen geen obstakel voor de Beerse Overlaat, waarvoor deze landerijen als overstromingsgebied dienen. Overigens worden alle waterstaatkundige werken, ook die van de Maasdijk, bij hoefslag goed onderhouden. Zij vallen onder het toezicht van een officieel polderbestuur.
Bodemreliëf
De bodem in Megen, Haren en Macharen lijkt op het oog vlak, maar in werkelijkheid zit er een glooiende beweging in. Naarmate de grond verder van de Maasdijk afligt, is de ligging lager en daarom minder geschikt als landbouwgrond en meer als wei- en hooiland.
Vruchtbaarheid van de grond
De landbouwgronden bestaan uit klei met een beetje zand er doorheen en zijn over het algemeen goed van kwaliteit, maar staan bloot aan schadelijke invloed van kwelwater. Zij worden in kleine percelen verhuurd. De zorg waarmee de gronden in grote en middelgrote percelen verbouwd worden, kon beter.
De weilanden die door hun lagere ligging niet geschikt zijn als landbouwgrond, worden door de overstroming van de Beerse Maas genoeg gevoed om - zonder toevoeging van mest - sappig gras voor het vee op te leveren. Ze kunnen zelfs nog van tijd tot tijd een jaar met haver ingezaaid worden. In gunstige seizoenen levert deze haver nog een winstgevende oogst op. De nog lager gelegen binnendijkse groeslanden worden meestal gehooid en leveren met de buitendijkse hooilanden langs de Maas meer dan genoeg hooi voor eigen gebruik op. Er is geen hooioverschot omdat veel boeren uit de omgeving, die hier hooilanden langs de Maas in eigendom hebben of pachten, het overtollige hooi naar de zandstreken vervoeren om het daar ter plaatse te verhandelen.
De binnendijkse schaarbossen met enkele buitendijkse grienden, waarvan de wilgentenen meestal voor waterstaatkundige doeleinden worden gebruikt, beslaan een derde deel van het belastbare grondoppervlak. De grienden worden met zorg behandeld en zijn lucratief met uitzondering van enkele lage uitgestoken gronden met slecht groeiende knotwilgen.
Enkele gronden, die voor het herstel van de dijken diep zijn uitgestoken en waterkolken die door dijkbreuken zijn ontstaan, zijn weinig rendabel en zullen dat ook nooit worden in de toekomst.
Visserijen en veerdiensten
De visserij op de rivier de Maas en een zijarm daarvan levert allerlei soorten riviervis op. Verder zijn er een pontveer en 2 veerbootjes naar de provincie Gelderland.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn: tarwe, rogge, gerst, bonen, haver, aardappelen, vlaszaad, klaver, hooi, hout, fruit en groenten. Met die restrictie dat de opbrengst van vlaszaad zo beperkt is, dat die eigenlijk in dit rijtje niet thuis hoort.
Paardenfokkerij en vee
>Er worden in Megen, Haren en Macharen nogal wat paarden gefokt voor verschillende doeleinden. Het rundvee ziet er nogal schoon uit en het aantal runderen is ruim voldoende voor de behoefte van de landbouw. Verder is er een tendens ontstaan bij de boeren om varkens te fokken. Met deze varkensfokkerij en de verkoop van biggen van 4 weken en ouder, kunnen zij voor een gedeelte in hun onderhoud voorzien.
Nijverheid
De belangrijkste vorm van levensonderhoud voor de inwoners van Megen, Haren en Macharen is de landbouw annex veeteelt. Met de scheepvaart op de Maas verdienen maar een paar mensen hun brood. De binnenlandse handel beperkt zich tot gebruiksvoorwerpen voor de eigen bewoners, de verkoop van vee en landbouwprodukten, die via het water naar hun bestemming worden vervoerd.
Huizen en gebouwen
De gemeente is samengesteld uit de dorpskern Megen, waarvan de bebouwde kom overzichtelijk van structuur is. Verder zijn er de twee belangrijke gehuchten Haren en Macharen, die elk een eigen kerk en parochie hebben en misschien ook vroeger wel aparte gemeenten zijn geweest.
Op een paar goede burgerhuizen in de dorpskern van Megen na zijn de andere huizen nogal onopvallend. Veel daarvan zijn vervallen en slecht onderhouden. Datzelfde geldt ook voor de meeste boerenwoningen in de gehuchten.
In de 1e, 2e, 3e en 4e klasse vallen eigenlijk alleen maar de beste en meest comfortabele woningen van burgers en handelslieden. In de 5e, 6e, 7e en 8e klasse vallen de minder ruime en slechter onderhouden winkel- en andere huizen en de beste woningen van ambachtslieden. In de 9e, 10e en 11e klasse vallen de meeste boerenwoningen, zowel in Megen als in de gehuchten Haren en Macharen. In de 12e, 13e en 14e klasse vallen kleine arbeiders- en daglonerswoninkjes. Bij de dagloners komen huisjes van hout en leem voor.
Er bevinden zich in deze gemeente nog drie kloosters, een voor mannen en twee voor vrouwen. De gebouwen van de kloosters met bijbehorende kerken verschillen onderling weinig van elkaar en zijn efficiënt ingericht. Ook zijn er een standaard windgraanmolen, twee bierbrouwerijen, een looierij en 308 woonhuizen, waarvan er 77 in Haren staan en 63 in Macharen.
Bevolking
De bevolking van Megen, Haren en Macharen bedraagt 1.545 inwoners.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De landbouwgronden zijn ingedeeld in 3 klassen:
1e klasse: nogal hoog gelegen, vruchtbare, gele kleiaarde die weinig nadeel ondervindt van kwelwater, met een groeilaag van ongeveer 5 decimeter op een zelfde soort poreuze ondergrond. Bij bemesting om de 4 jaar kan men daarvan oogsten zonder de grond braak te laten liggen: tarwe, rogge, gerst, aardappelen, bonen, haver enz. Geschatte waarde per bunder is ƒ 44,-.
De 2e klasse bestaat uit twee soorten grond:
a. goede gele klei met heel weinig zand er tussen (net als bij de 1e klasse), met een groeilaag van 4 decimeter op een nogal poreuze ondergrond. Deze ligt echter lager en staat meer bloot aan kwelwater en levert minder oogsten op, zeker in de winter. Bij dezelfde bemesting is deze grond vooral geschikt voor het telen van gerst, haver, aardappelen en ook een beetje tarwe.
b. hoog gelegen klei met een met veel zand vermengde groeilaag van 4 decimeter op een poreuze zandgrond. Op deze gronden worden bij bemesting om de 2 jaar vooral rogge, haver, aardappelen en gerst geteeld. Geschatte waarde per bunder is ƒ 33,-.
3e klasse: zware, maar te laag gelegen kleigronden of hoge, schrale zandgronden, die jaarlijks bemest moeten worden. Beide soorten hebben evenveel waarde en leveren met uitzondering van tarwe dezelfde gewassen op als gronden van de 2e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 20,-.
Tuinen
De tuinen liggen bij de woningen en zijn meestal omgeven door heggen. Deze zijn ingedeeld in 2 klassen:
1e klasse: tuinen op goede grond, in of in de buurt van de dorpskom van Megen, waarin door de eigenaren alleen groenten voor eigen consumptie geteeld worden en waarop enkele goed groeiende fruitbomen zijn geplant. De geschatte waarde per bunder is ¼ hoger dan landbouwgrond 1e klasse, namelijk ƒ 55,-
2e klasse: tuinen bij de huizen in de gehuchten Haren en Macharen, waar de grond meestal schraler is en waarop voornamelijk aardappelen, wortelen en dat soort grove groenten worden gepoot. Deze zijn even hoog geschat als landbouwgrond 1e klasse op ƒ 44,-.
Boomgaarden
De boomgaarden liggen, net als de tuinen, bij de huizen en zijn ook verdeeld in 2 klassen:
1e klasse: liggen op goede grond en zijn bijna allemaal beplant met goed groeiende fruitbomen, zoals peren-, appel-, pruimen- en kersenbomen. De ondergrond is bedekt met graszoden, waarop meestal jong vee graast. Vanwege de dubbele opbrengst is de geschatte waarde per bunder gelijk gesteld aan tuinen 1e klasse, namelijk ƒ 55,-.
2e klasse: liggen op minder goede grond dan de 1e klasse en zijn beplant met minder goed groeiende fruitbomen. Leveren toch enig economisch rendement op voor de bezitters en zijn daarom per bunder geschat als landbouwgrond 1e klasse en tuinen 2e klasse: ƒ 44,-.
Hooilanden
De hooilanden liggen gedeeltelijk buitendijks langs de Maas en gedeeltelijk binnendijks langs de Meer en elders en zijn naar gelang hun onderlinge verschillen ingedeeld in 4 klassen:
1e klasse: het ene type hooiland ligt op hele vruchtbare grond langs de Maas en hoog genoeg om geen last te hebben van hoog water in de zomer. Het andere type hooiland is met kaden omringd, die het hoge water tegenhouden zonder daarbij de normale overstromingen in de winter, die de grond heel vruchtbaar maken, te belemmeren.
Deze hooilanden, die soms twee oogsten per jaar opleveren met extra nagras (een vierde gedeelte van het eerste nagras), leveren volop hooi van een uitstekende kwaliteit op. Geschatte waarde per bunder is ƒ 70,-.
2e klasse: de overstromingscondities zijn dezelfde als bij de hooilanden 1e klasse, maar door de wat lagere ligging is de opbrengst van het hooi steeds onzeker; bij heel hoog water in de zomer bestaat het risico dat de oogst geheel of gedeeltelijk verloren gaat. Geschatte waarde per bunder is ƒ 50,-.
3e klasse: bestaat grotendeels uit binnendijkse hooilanden die nogal hoog gelegen zijn en door de overstroming van de Beerse Maas vruchtbaar gemaakt worden. Deze brengen nogal veel en goed hooi op, waarvan de kwaliteit echter niet met die van de 1e en 2e klasse te vergelijken is. Geschatte waarde per bunder is ƒ 25,-.
4e klasse: heel laag gelegen binnendijkse hooilanden, waarvan de opbrengst erg onzeker is, de kwaliteit grof en het hooi vol met waterplanten zit. Geschatte waarde per bunder is ƒ 8,-.
Weilanden
De weilanden liggen allemaal binnendijks en worden door de overstroming van de Beerse Maas vruchtbaar gemaakt. Ze worden ingedeeld in 4 klassen:
1e klasse: liggen op hele vruchtbare – voor weiland nogal hoge – kleigrond, die zonder enige bemesting veel gras van goede kwaliteit oplevert en bij gunstige seizoenen met haver ingezaaid kan worden, wat nog een rendabele oogst oplevert. Geschatte waarde is ƒ 26,-.
2e klasse: binnendijkse weilanden van nogal goede kwaliteit die nooit bemest worden; het terrein ligt net iets te laag om er vroeg en laat in het seizoen gebruik van te maken of te hoog en bevat te veel zand om overvloedig gras op te leveren. Geschatte waarde per bunder is ƒ 20,-.
3e klasse: lage weilanden die zuur gras met schadelijke planten opleveren of hoge schrale weilanden die heel weinig gras opleveren. Geschatte waarde is ƒ 14,-.
4e klasse: hele lage gronden van particulieren, die als openbare weg gebruikt worden en alleen maar gedurende een korte periode in het jaar een beetje zuur gras opleveren. Geschatte waarde per bunder is ƒ 5,-.
Dijken en kaden
De dijken en kaden zijn ingedeeld in 2 klassen:
1e klasse: de buitenkanten van de grote Maasdijk, die her en der met goed groeiende knotwilgen beplant zijn en verder een vrij goed weidegebied opleveren. Geschatte waarde per bunder is ƒ 20,-.
2e klasse: de binnenkanten van de dijken, met slechter groeiend houtgewas beplant, die door hun steile helling minder als weiland geschikt zijn. Geschatte waarde per bunder is ƒ 10,-.
Schaarbossen
De binnendijkse schaarbossen en buitendijkse grienden, die allebei om de 4 jaar gekapt worden, zijn ingedeeld in 2 klassen:
1e klasse: nogal hoge binnendijkse schaarbossen, die nauwkeurig aangeplant zijn met goed groeiende elzenstruiken en enkele buitendijkse gronden langs de Maas, waarvan het hout gebruikt wordt voor waterstaatkundige werken. Geschatte waarde per bunder is ƒ 26,-.
2e klasse: uitgestoken stukjes grond met slecht groeiende struik- en knotwilgen, die weinig rendement opleveren, omdat door het langzaam wegrotten van het houtgewas de kosten voor nieuwe aanplant hoog zijn. Geschatte waarde per bunder is ƒ 6,-.
Waterkolken en moerassen
Hiertoe behoren:
1. door dijkdoorbraken ontstane waterkolken of wielen;
2. land dat is uitgestoken voor het repareren van de dijken, en niets anders oplevert dan een beetje slecht riet langs de kanten;
3. onbegroeide slikken of moerassen langs de Maas die bijna geen economisch nut hebben.
Dit soort eigendommen zijn samen ingedeeld in een klasse en per bunder geschat op ƒ 1,-
Visserij
Er zijn in deze gemeente twee visserijen, die allebei eigendom zijn van Domeinen en door hen verpacht worden. De aanwezigheid van huurcontracten maakte het mogelijk het deel van de huurwaarde voor deze provincie nauwkeurig vast te stellen:
a. visserij op de rivier de Maas onder het rechtsgebied van Megen: ƒ 20,-
b. de binnenvisserij op riviervis op de Meer onder het rechtsgebied van Megen: ƒ 10,-
Veerdiensten
Drie verschillende veerdiensten op de Maas onder Megen onderhouden de verbindingen met de overkant van de rivier, waar de provincie Gelderland ligt. Een van deze veerdiensten is de veerpont naar Maasbommel , die samen met het voetveer op Maasbommel eigendom zijn van W. Loderus. De derde veerdienst is alleen een voetveer op Appeltern dat door Domeinen wordt verpacht. Al deze veerdiensten worden aan particulieren verhuurd. De pachtsommen hebben met aftrek van de kosten voor gebouwen en onderhoud als grondslag voor de schatting gediend. De helft van de netto huurwaarden (voor het Brabantse deel) bedragen voor het pontveer naar Maasbommel ƒ 80,-, voor het voetveer op Appeltern ƒ 40,- en voor het voetveer naar Maasbommel ƒ 30,-.
Gebouwde eigendommen
Windgraanmolen
Er is een windgraanmolen die in gebruik is bij de eigenaars, de weduwe en de kinderen van Daniel van der Doelen. Deze houten molen ligt heel gunstig in de buurt van de dorpskom, is goed onderhouden en heeft twee paar molenstenen, die gelijktijdig kunnen malen. De netto huurwaarde is in vergelijking met andere molens in de buurt geschat op ƒ 450,-.
Bierbrouwerijen
Er zijn 2 bierbrouwerijen die bij hun eigenaar in gebruik zijn, maar verschillend getaxeerd worden. De ene bierbrouwerij, gelegen kadastraal sectie A nr. 726, eigendom van Gerard van der Heijde, is gehuisvest in een nogal ruim en comfortabel ingericht stenen gebouw met een goede constructie. De brouwerij heeft een roerkuip met een capaciteit van 18 vaten en 15 kannen, een ketel van 30 vaten en een koelbak. De jaarlijkse productie bedraagt 24 brouwsels goed bruin bier, dat hier in de eigen plaats en in de omgeving geconsumeerd wordt. De netto huurwaarde is, na aftrek van 1/3 deel voor onderhoud, geschat op ƒ 60,- .
De andere bierbrouwerij, gelegen kadastraal sectie A nr. 554, is eigendom van A. Versterren en is gehuisvest in een minder ruim en niet zo comfortabel ingericht gebouw. Deze brouwerij heeft een roerkuip met een capaciteit van 18 vaten en 15 kannen, een ketel van 24 vaten en een koelbak. De jaarlijkse productie bedraagt 36 brouwsels goed bruin bier, dat vooral in de omgeving geconsumeerd wordt. De netto huurwaarde is geschat op ƒ 50,- .
Looierij
Er is een looierij, gelegen kadastraal sectie A nr. 705, waarvan de grond eigendom is van Jan Schoenmakers en de gereedschappen in bezit zijn van huurder Jan Margry. De looierij is gehuisvest in een klein vertrek en heeft 1 looikuip en 1 kalkput. De netto huurwaarde is geschat op ƒ 10,-.
Kloosters
Er bevinden zich drie kloosters in deze gemeente, een mannenklooster en twee vrouwenkloosters, die onderling weinig van elkaar verschillen. De gebouwen zijn heel ruim, in goede staat van onderhoud en efficiënt ingericht.
De netto huurwaarde van twee van deze kloosters met daaraan vast gebouwde kerken, is voor elk van beide geschat op ƒ 150,-.De netto huurwaarde van het derde klooster, gelegen sectie B nr. 361, bedraagt ƒ 120,-.
Woonhuizen
De verschillen die men in hier aantreft tussen de huizen van particulieren en andere huizen, boerderijen en arbeiderswoningen in de dorpskern van Megen en de gehuchten Haren en Macharen, hebben de indeling in 14 klassen noodzakelijk gemaakt.
De woonhuizen worden meestal door de eigenaren zelf bewoond of vaak met landbouwschuren en andere eigendommen verhuurd. Omdat de verhuur vaak mondeling of onderhands geregeld is, is deze als bepaling van de grondslag heel onbetrouwbaar. Om die reden is de huurwaarde geschat op verschillen in omvang, indeling en comfortabele inrichting, ligging in de dorpskern of gehuchten en de onderhoudstoestand.
In de 1e en 2e klasse vallen 2 ruime, goed onderhouden en comfortabel ingerichte woonhuizen met een verdieping, eigendom van particulieren in Megen.
Representatief voor de 1e klasse met huurwaarde ƒ 120,- is het eigendom van Jan Frans Sengers. Het is het enige huis in de 1e klasse.
Representatief voor de 2e klasse met huurwaarde ƒ 105,- is eigendom van Gerard van der Heijden. Het is het enige huis in de 2e klasse.
In de 3e, 4e en 5e klasse vallen de beste herbergen en huizen van handelslieden en de minder ruime woningen van particulieren in de dorpskern van Megen.
Representatief voor de 3e klasse met huurwaarde ƒ 90,- is het eigendom van de weduwe van Gerard van Atteveld. Er vallen 4 huizen in de 3e klasse.
Representatief voor de 4e klasse met huurwaarde ƒ 75,- is het eigendom van Jan Frans Sengers. Er vallen 2 huizen in de 4e klasse.
Representatief voor de 5e klasse met huurwaarde ƒ 63,- is het eigendom van de weduwe van Theodorus Hollmans. Er vallen 3 huizen in de 5e klasse.
In de 6e, 7e en 8e klasse vallen winkelhuizen en andere huizen, die niet ruim zijn en niet in een goede staat van onderhoud verkeren. Ook vallen de beste woningen van ambachtslieden in Megen hieronder.
Representatieve huizen voor de 6e klasse met huurwaarde ƒ 54,- zijn die van Petrus Versterren en van Josephus Peters. Er vallen 9 huizen in de 6e klasse.
Representatieve huizen voor de 7e klasse met huurwaarde ƒ 45,- zijn die van Albertus van Atteveld en van de weduwe Van der Doelen. Er vallen 8 huizen in de 7e klasse.
Representatieve huizen voor de 8e klasse met huurwaarde ƒ 36,- zijn die van Adriaan en Johannes Sengers en van Willem Altvorst. Er vallen 18 huizen in de 8e klasse.
In de 9e, 10e en 11e klasse vallen de meeste boerenwoningen zowel in Megen als in Haren en Macharen.
Representatieve huizen voor de 9e klasse met huurwaarde ƒ 27,- zijn die van de weduwe van Gerard van Oijen en van Petrus Versterren. Er vallen 23 huizen in de 9e klasse.
Representatieve huizen voor de 10e klasse met huurwaarde ƒ 21,- zijn die van Antonius Witsiers en van Coenrad van Buren. Er vallen 30 huizen in de 10e.
Representatieve huizen voor de 11e klasse met huurwaarde ƒ 15,- zijn die van de weduwe van Henricus Hoefnagels en van Herman Bois. Er vallen 60 huizen in de 11e klasse.
In de 12e, 13e en 14e klasse vallen de kleine arbeiders- en daglonerswoninkjes. Onder het laatste type zijn er die slechts van hout en leem gebouwd zijn.
Representatieve huizen voor de 12e klasse met huurwaarde ƒ 9,- zijn die van Johannes van Asdonk en van de erfgenamen van Adrianus Biedijks. Er vallen 72 huizen in de 12e klasse.
Representatieve huizen voor de 13e klasse met huurwaarde ƒ 6,- zijn die van Maria Klassen en van de kinderen van Gerardus van de Kamp. Er vallen 64 huizen in de 13e klasse.
Representatieve huis voor de 14e klasse met huurwaarde ƒ 3,- is dat van de weduwe van Johannes van den Heuvel. Er vallen 13 huizen in de 14e klasse.
Gedaan en gesloten te ’s-Hertogenbosch, 4 november 1831
De schatter, N.N.
De hoofd-controleur, Kuijl
