Mr. Adrianus Mosmans (1786-1847): vechter voor vrijheid van meningsuiting

Dat verzet ging om de positie van de katholieken in Nederland. Met als gevolg dat hij het kasteel Bronckhorst heeft gekocht, maar er uiteindelijk niet langer dan enkele maanden heeft kunnen wonen.

Zijn andere band met Velp was dat hij syndicus (econoom, juridisch adviseur, administrateur) van de Velpse kapucijnen was.

Adrianus Mosmans zag op 23 september 1786 het levenslicht in ’s-Hertogenbosch. Na de Frans-Latijnse school te Engelen en het Bossche gymnasium ging hij rechten studeren in Brussel. Op 31 augustus 1812 legde hij voor de Eerste Kamer van la Cour impériale de Liège de eed van advocaat af en vestigde zich als zodanig in Maastricht.

In 1815 vertrok hij naar Rusland, waar hij in Moskou en Sint Petersburg les gaf in Frans, Duits en aardrijkskunde. Hij heeft daarnaast veel van Rusland gezien: in 1817 reisde hij zelfs naar Siberië.

In 1819 keerde hij naar Nederland terug. In ’s-Hertogenbosch nam hij zijn oude vak van advocaat weer op. Op 26 november 1824 huwde hij met Elisabeth Meyer, weduwe van Everard Karel Bedloo. Zijn stiefdochter, Henriëtte Bedloo, kocht op 1 maart 1827 voor 5.600 gulden kasteel Bronckhorst in Velp. Daar nam Mosmans met zijn vrouw en stiefdochter zijn intrek. De kapucijnen benoemden hem tot hun syndicus.

Hij was nu de veerig gepasseerd, had een vrouw en een (stief)dochter, een positie als advocaat in Den Bosch, een kasteeltje als woning: alles wees op het leven van een gezeten burger. Maar Mosmans had duidelijke politieke opvattingen en zag er niet tegenop om die in de publiciteit te brengen.

Mosmans bleek een felle tegenstander van de politiek van koning Willem I jegens de katholieken. Maar openlijk stelling nemen tegen het gezag was in deze tijd niet vanzelfsprekend geoorloofd. Hij begaf zich op het toen nog echt gevaarlijke pad van de politieke journalistiek.

In 1826 had hij een paar ongetekende stukken in De Nieuwe Gazette van Brugge gepubliceerd. Daarin nam hij stelling tegen de regering. De drukker van het blad werd in augustus 1827 gearresteerd en noemde de naam van de anonieme schrijver. Mosmans werd vervolgens gearresteerd en veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf. Spoedig na zijn veroordeling werd hij door de koning begenadigd.

Enkele jaren later maakte hij zich opnieuw schuldig aan een “persdelict”. Om niet opnieuw de gevangenis in te gaan, week Mosmans uit naar Pruisen, eerst naar Kranenburg en later naar Kleef. In 1833 waagde hij het zich in Nederland te vertonen, maar werd door de gendarmes in de kraag gevat en meteen weer over de grens gezet. Waarschijnlijk omdat hij de hoop verloren had om ooit nog in Nederland terug te keren, verkocht zijn stiefdochter in 1834 het kasteel Bronckhorst.

Maar opnieuw kwam er koninklijke gratie: na vijf jaar ballingschap mocht hij in 1838 terugkeren naar Nederland. Hij vestigde zich eerst in Ravenstein en enige tijd later in Grave. In de jaren tot zijn dood op 23 april 1847 onderhield hij als ambteloos burger vriendschap met stadgenoot en bekeerling-journalist J.G. Le Sage ten Broek. Hij correspondeerde ook met katholieke voormannen als dr. Jan Wap.