De wirreld is ’n kiepekooi, zin Jan Hen, de bôveste beskijte aalt de onderste
Moeders kippen
Een ouderwets gemengd boerenbedrijfje vergde een goede taakverdeling. Bij ons zorgde mijn moeder onder andere voor de kippen. Zij ging tegen het donker naar de kiepekooi om het hennegat te sluiten. “Tiet, tiet, tiet, tiet," riep mijn moeder dan om de laatste achterblijvers binnen te lokken. Overdag hadden onze kippen een enorme ruimte en vrijheid, omdat een lange manshoge beukenhaag onze gigantische achtertuin omzoomde. Wij hadden dus echt free range kippen. De meeste eieren werden ’s nachts in de kippenkooi gelegd, waar de kippen zich veilig voelden.
Foto: collectie familie Dekkers
Eieren en vlees
Kist van eierhandel Baart (foto met toestemming opgenomen)
Regelmatig kwam een vrachtwagen voorrijden van eierhandel J.A. Baart uit Uden, waarmee mijn ouders een contract hadden. Ondanks dat er nu minstens zeventig jaren verstreken zijn sinds mijn moeder zorg droeg voor zo’n driehonderd kippen, zijn de prijzen die boeren voor hun eieren krijgen een miezerige 60 eurocent voor 10 eieren! Dat verklaart de schaalvergroting. Mijn ouders verkochten ook wel eieren aan de deur, waar ze begrijpelijk meer aan overhielden dan die ze leverden aan de eierhandelaar.
Een kip die ophield met eieren leggen solliciteerde al snel voor soepkip. Meestal was dat dan al ’n oud beestje. Met een vakkundige klap van zijn hiep ontdeed vader het arme beestje van de kop, plukte de kip kaal, verwijderde overbodige inhoud en leverde de kip panklaar af bij ons moeder. Wij vergrootten nog even onze anatomische kennis van de kippenpoot: als je aan de pees trok die doorliep van het kniegewricht naar de poot kon je de tenen laten bewegen. Op een laag vuur pruttelde de kip in alle rust tot het vlees bijna van haar botten viel. En zo eindigde dan het dienstbare leven van een Waaistapstraatkip uiteindelijk op onze soepborden.
Een mooi moment voor ons kinderen was de aanschaf pluizige beestjes in een soort hele grote pizzadoos bij ons bezorgd werden. Rondom de kachel werd dan een soort mini-ren gemaakt voor de kuikentjes, omdat ze de eerste acht weken nog warm gehouden moesten worden. We konden het niet laten om die vederlichte pluizenbolletjes op onze handen te zetten en heel zachtjes te aaien. De vertedering die wij, mensen, maar ook dieren voelen bij het zien en omgaan met hele jonge wezens is volgens mij universeel en essentiëel voor het voortbestaan van ons en de natuur. Toch vonden mijn ouders dat we niet zo moesten haffelen[i] met die kuikentjes.
Terug naar het territorium van de kippen. Het gebeurde wel eens dat de haan op luidruchtige wijze[ii] zijn zinnen had gezet op een frisse jonge chick. Hij nam een pluk veren achter de kop van zijn favoriete kip in zijn snavel, zodat ze niet meer weg kon en besprong haar. In opperste staat van opwinding drukte hij zijn cloaca tegen de hare en spoot zijn zaad de kip in om zijn genen door te geven. Zijn chick kon wel tien à twaalf bevruchte eieren leggen, waarvan het grootste deel haantjes waren. Drie keer raden waar die haantjes vroegtijdig terecht kwamen: in de pan natuurlijk. Mevrouw Kip die haar eieren uitbroedde en opvoedde heette vanaf nu Mevrouw Kloek. Het was dan wel interessant om die kloek met haar jonkies van nabij te volgen, maar zij was daar absoluut niet van gediend. Ze was zeer agressief: als je te dichtbij kwam, joeg ze je gewoon weg van haar kleintjes. Die kuikentjes kon je echt niet op je handen zetten om ze te aaien. No way!
Gevaarlijke kippenwereld
Net zo min als in de mensenwereld was het In de kippensociety altijd pais en vree. Soms werd een kip gewoon door een aantal andere gepest om wat voor reden dan ook: te bruin, te wit, te mooi, te lelijk, whatever. Als daarbij eenmaal bloed vloeide was het hek van de dam. De hele meute stortte zich dan in de strijd, raakte zelf gewond en werd ook slachtoffer, net zo lang totdat alle kippen buiten zinnen raakten en vochten op leven en dood. Het lijkt me schokkend om hiervan getuige te zijn. Als de boer of boerin deze relschopperij op tijd opmerkte konden ze aluminium kippenbrilletjes op de snavels van de kippen plaatsen, zodat hun daardoor beperkte gezichtsvermogen hen verhinderde om collega’s aan te vallen. Ik heb een instructief filmpje op internet gevonden over dit heikele onderwerp.
Bron: Beeld en Geluid
Vossen en katers vormden een ander risico. Mijn vader is ooit midden in de nacht wakker geworden van de totale paniek in een hele kippenkooi. Hij erop af. Zat er een kater in de kooi die al een grote slachting had aangericht. “Hij was zo woest”, zei mijn moeder, “dat ie die kater met zijn blote handen vastgreep en keihard tegen de grond smeet.” Einde kater[ii].
[i] Het dialectwoord haffelen betekent steeds in de handen houden, aaien e.d. Een haffel is een handvol [ii] De kater was dan wel hartstikke dood, maar mijn ouders bleven desondanks met een kater zitten
Marilou Nillesen
bhiczei op 25 maart 2021 om 12:05
Wat weet je ons op een vermakelijke manier mee te nemen in de wereld van de kippensociety. Bedankt Cor!
Rini de Groot.
zei op 6 april 2021 om 10:02
Dag Cor, jullie leverde de eieren aan Baart in Uden, wij aan Hannes van Boekel gevestigd bij de Veiling. Prachtig die afbeelding van die eierkist deze handelaar leverde tot in Hillegersberg bij Rotterdam. Moesten jullie de eieren voorzien van een stempel en desnoods naar grote? Zoals de stempels geplaatst op de achterzijde van Kerstkaarten uit de jaren vijftig in het verhaal met de onderstaande link. https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/spierke-trekken-voor-de-kerstkaarten-en-nieuwjaarspost
In musea,s zie je regelmatig van die raamwerken als een soort boek voor het meten van de eiergrote.
Willie Damen van de Mosselaer
zei op 13 april 2021 om 07:32
De haan van blik.
Wie kan mij vertellen wie de maker is van onderstaand versje uit mijn schooljaren.
Moet je horen, moet je horen, op de toren staat ’n haan dag na dag te koketteren
en de dorpse kippenschaar, ik denk zo’n duizend bij elkaar keek eerbiedig naar de hanentoren op.
‘Kieleka’ zei een patrijsje een lieftallig parelgrijsje, ‘ik respecteer de moed van die meneer’
en een Barnevelder zei ‘van een stoer geslacht zijn wij maar die haan staat bovenaan’.
Jan de wind die hoorde dit Jan die stijf vol grappen zit en hij zei tot stormen Hein ‘blies jij die haan eens tegen het kerkpleintje aan’.
Goed zei Hein je krijgt je zin en hij vloog de wereld in.
Moet je horen, moet je horen van de toren woei de haan en de dorpse kippenschaar had schik want de haan die was van blik.
riavanzutphen
zei op 23 april 2021 om 14:43
Wat een geweldig verhaal. Het klopt van het begin tot het einde. IK vrees dat de verteller van dit verhaal ergens in de buurt gewoond heeft waar ik geboren ben want toen ik het woord haffelen las, dacht iK 'wie zou nou weten wat dat is? Toen ik het hele verhaal gelezen had, zag ik de voetnoot. Toen kwam de aap uit de mouw, Wij mochten ook niet haffelen alleen kijken met onze oogjes, Al die donsballetjes rondom de warme kachel in een ren van papier. Ze kregen in een klein bakje speciaal voer en die kuikentjes hadden ook zo'n lekker luchtje bij zich. E inderdaad al gauw werden de kippetjes met de grote kammen uit de ren gepakt en in een speciaal hok vet gemest en door ons op gegeten, Wij vonden dat op de boerderij heel gewoon. Tegenwoordig hebben die beestjes een ander lot. Helaas daar moet verandering in komen. https://www.knack.be/nieuws/belgie/de-zoektocht-naar-ethische-eieren-wat-met-de-haantjes/article-longread-1558647.html
