Oorlogsdagboek van Jan de Quay 2.3 (26 feb. - 11 mrt. 1945)

Inleiding

Terug in Zuid-Nederland bleek opnieuw dat De Quay ten aanzien van de vernieuwingsbeweging inmiddels op een ander spoor zat. Weliswaar sprak hij nog met zijn vrienden Lou Einthoven en Maan Sassen over een ‘Brain Trust’ die zou moeten werken aan een verdere  inhoudelijke verantwoording van de vernieuwingsgedachte. Maar tegelijk nam hij afstand van de Comités voor Maatschappelijk Wederopbouw, die in veel plaatsen − bij het ontbreken van een gemeenteraad − een brandpunt waren van maatschappelijke en politieke betrokkenheid. Eerder nog hadden hij en zijn vrienden Sassen en Wijffels die comités beschouwd als lokale voorlopers van de Volksbeweging, maar daar kwam hij nu van terug. Misschien ook wel omdat juist degenen die streefden naar herstel van de vroegere verhoudingen in diverse van die comités voet aan de grond hadden gekregen. Na een bespreking met het Tilburgse comité noteerde De Quay: ‘Die willen zich nu ook overal mee bemoeien…’ Was het toeval dat hij juist in deze weken herhaaldelijk ergernis voelde over de opvattingen en uitlatingen van zijn collega-hoogleraar Jos Cobbenhagen, de geestelijke vader van de CMW’s?

De Quays aandacht ging in deze weken echter vooral uit naar de reis van koningin Wilhelmina door bevrijd gebied, die al zo lang in de pen zat. In december was het idee weer leven in geblazen, mede door toedoen van Jan de Quay, die dan ook prompt van haar opdracht had gekregen om de reis te organiseren. De Quay koesterde de hoop dat een meerdaags bezoek van de vorstin aan het grotendeels katholieke Zuiden en een ontmoeting met de bisschoppen gunstig zouden uitpakken voor de verhoudingen tussen Noord en Zuid, tussen katholieken en protestanten.  En natuurlijk verwachtte hij dat Wilhelmina in toespraken en gesprekken steun zou betuigen aan het streven naar politieke en maatschappelijke vernieuwing. In eerste instantie stond de reis gepland voor januari, maar het Duitse Ardennenoffensief en nadien ook de kabinetscrisis in Londen staken een spaak in het wiel. De Quay was echter onverstoorbaar doorgegaan met de voorbereidingen.

Uiteraard was een rondreis door gebied zo dicht bij het front, waar ook nog dagelijks V1’s overkwamen, een riskante aangelegenheid. In de plannen kregen de veiligheidsmaatregelen daarom alle aandacht, in nauwe samenwerking met de staf van de prins en de geallieerden. Het reisschema met de te bezoeken plaatsen en data, of zelfs maar het enkele feit van haar aanwezigheid  mochten uiteraard niet bij de Duitsers bekend worden. Van publiciteit vooraf kon dus geen sprake zijn, uitnodigingen vergden terughoudendheid en de grootste discretie. Lastig allemaal, want het ging er immers om de koningin weer in contact te brengen met haar onderdanen, van wie ze de verhalen wilden horen over het leed, het verlies en de ontberingen die zij hadden moeten doorstaan. Om dezelfde reden moest ook hevig geschipperd worden tussen protocol en spontaniteit. Al eerder had De Quay zijn zorg uitgesproken dat de commissarissen van de koningin, die toch al geïrriteerd waren dat niet zij bij dit bezoek het voortouw hadden maar hij, het allemaal ‘te mooi’ wilden maken. Hoe dan ook moest voorkomen worden dat een muur van autoriteiten en gezagsdragers de koningin zou afhouden van ontmoetingen met haar ‘heldenvolk’ en vooral natuurlijk de door haar vereerde illegale werkers.

Terwijl De Quay onvermoeibaar heen en weer reisde om in het programma van het koninklijk bezoek de laatste puntjes op de i te zetten, kwamen er uit Londen onrustbarende berichten over de invulling van de vacante post op het ministerie van Oorlog. Ridder De van der Schueren, de beoogde kandidaat, bleek niet te vermurwen. Opnieuw werd De Quay door Gerbrandy naar Londen geroepen om een uitweg te zoeken uit de impasse.

Aan het westelijk front hadden de geallieerden inmiddels een belangrijke doorbraak geforceerd. Op 7 maart hadden zij bij Remagen de enige nog intacte brug over de Rijn in handen gekregen. Binnen de kortste keren was er op de oostelijke Rijnoever een omvangrijk bruggenhoofd gevestigd. De weg naar het hart van Duitsland lag nu helemaal open.

Dagboek

26 Februari Maandag

Terug naar Tilburg. Te Vught vernam ik, dat het huis van Jan v.d. Mortel door een V1 getroffen was. Gelukkig geen doodelijke ongevallen. Er komen enorm veel V1’s over. - Het gezin kon beter in Beers blijven. Te T. verslag van reis naar Londen en verslag over gang van zaken in het College. Men is wel wat verder gekomen inzake de prijs-loon politiek en er is een commissie samengesteld met personen van allerlei deskundigheid. - ’s Avonds op bezoek bij Rutger (en fam. Enneking) en Cobbenhagen. - Jos is soms toch wel onevenwichtig m.i. Zoo vond hij het een schandaal dat Bolkestein de Univers. Studie in het bevrijde gebied op gang brengt. Ik heb hem (Jos) eigenlijk te weinig tegengesproken, maar als hij in zoo’n stemming verkeert, is er niet veel mee te beginnen. -

27 Februari Dinsdag

Collegevergadering met Posthumus Meyes, v. Drimmelen Steinküller. - Het was een nuttige bijeenkomst. - ’s Middags o.a. Thijs Groot, daarna de van der Schueren, die kwam praten over het hem gedane verzoek om Minister van Oorlog te worden. Hij had geen idee hoe men daar nu bij kwam. Ik heb hem met klem verzocht het te doen, en ik heb goede hoop, dat hij het zal doen. - Toen bespreking met Hren Keusten (Rb. Bouwmaterialeren) en v. Asbeck (Wederopbouw). Ruzie bijgelegd. - Naar Breda bij Dominee ter Haar Rommenie, Bruna en v. Mierlo in verband met bezoek van H.M. Om 12 uur, na een praatje bij H. Houben en Zus weer thuis. (v.d. Poel gezien)

28 Februari Woensdag.

Rustige dag op College. Hoop kleine dingen afgedaan o.a Bezoek bij v.d. Mortel vanwege reis H.M. - Bezoek van Cobbenhagen, W. v. Spaendonck (Bloemarts). - Dit laatste geval is interessant. W. v. S. krijgt geen politieke betrouwbaarheidsverklaring, daarom krijgt hij geen pas, daarom is hij eigenlijk niet op zijn plaats bij B.II. Deze man is vrij zeker onschuldig m.i. zeker een goed Nederlander. - Toch kan hij deze verklaring niet krijgen, want er ligt een dossier. Bovendien duurt het nog wel lang (½ jaar) eer de zaak is opgelost. Het tribunaal is er nog niet eens. - Bezoek van Koning (communist), leider van gevangenen uit kamp in Haaren. Zeer bekwame man. Hij vroeg steun voor zijn sollicitatie bij B.II. Ik heb die gegeven. Om 5 uur op bezoek bij Pater van Geloven. Weer eens gebiecht. Het leven neemt me zóó in beslag, dat ik te weinig tijd overhoud voor het geestelijk leven. Al speelt me 10tallen malen een glimp van O.L. Heer door de gedachten, toch grijpt het me niet. Het neemt af aan intensiteit … een ook in aantal. Heeft Pater Deyle toch gelijk met zijn vreemd systeem. Ik zou er geen tijd voor hebben. Toch doet het me leed dat ik het me zoo voel ontglippen het contact met God. - Het doet me pijn, ik verlang er naar … en ik doe er niets voor. - Daarna gegeten bij Weitjens. Rutger weer goed. ’t Is toch een leuke jongen.

1 Maart Donderdag

Examens met een gesprek met Jos Cobbenhagen. Hij krijgt iets van de fanaticus en verliest m. i. van zijn wijsheid. Eerstens wil hij m.i. Barend v. Sp. in de commissie mede veroordeelen, en verliest hij de mildheid en liefde, welke men van een Christen mag eischen. Verder is hij tegen een nood- Universiteit …. omdat hij er niet in gekend is!? - Vergadering met Directeuren van Rbx en diensten. Gesprek met v. Hengel; College vergadering, o.a. met v. Rijn en Kaag over prijzennota. Kaag en Boerma gaan Zondag hiervoor naar Londen. - Bespreking met de Commissie v. Maatsch. Wederopbouw … die willen zich nu ook overal mee bemoeien. - ’s Avonds bezoek van Pastoors Campman en Poelman. Interessant zooals ieder zijn eigen belang ziet, al is hun belang nl. hun parochianen niet van klein of laag allooi, het is wel eenzijdig.

2 Maart. Vrijdag

Om zes uur op, onder een sliert van vliegende bommen ter H. Communie vanwege 1e Vrijdag en toen per auto naar Maastricht. Gesproken met v. Valkenburg, met Gielen, die in eere hersteld, met het bestuur der Maastr. Fabrikantenkring. Bezoek aan Tuinstra om hem als hoofdredacteur eens in te lichten over het ontstaan van Kabinet en hiervoor propaganda te maken. - Toen bij van Sonsbeek eenige uren gepraat en gegeten nl. van 4.30 - 9 uur. Ik moest hem nu tutoyeeren, dat beteekent, dat al moppert hij tegen mij, omdat ik zoo weinig protocollair met H.M. spreek en haar zoo weinig officieel laat reizen, ik toch belangrijker ben geworden in zijn oogen. ’s Avonds bij Tante Seeph. - Daar voel ik me thuis. Is het vanwege haar hartelijkheid en haar eerbied voor mij! IJdelheid dus. - Of is het omdat het er warm is en er een godsdienstig vertrouwen leeft?

3 Maart Zaterdag

Eerste Zaterdag gevierd in de kerk te Valkenburg. Met Tante Seeph naar Brunssum om een bezoek aan Mevr. Wyffels te brengen en haar de brief van haar man te overhandigen. - In Vught een gesprek met Maan Sassen en toen terug naar Beers. De oorlog gaat nu zoo goed tusschen Maas en Rijn dat Beers geheel buiten schot ligt. Wat zijn we er daar wonderlijk goed afgekomen. Gezegend en gespaard. Laten we dankbaar zijn. - Maria en de kinderen goed. Ruud bleef in Nijmegen. Hij gaat bij de zeeverkenners. Miebet is een lief meisje; ze heeft haar fouten, maar ik houd van haar. Ook van de anderen.

4 Maart. Zondag

Rustige dag. - ’s Middags was het echt rustig. Moeder v.d. L. te bed met lichte hartaandoening, Moeder de Q. rusten, Roos en Eduard en Tessy uit. Nol met Marion vertrokken. - We waren met het gezin echt onder elkaar. Een voorproefje, van waar we naar verlangen. - Maria was ook goed. Weinig klachten; ze ziet het voorjaar naderen al is het nog ver.

5 Maart Maandag

Op ontvangen verzoek per auto naar Eindhoven, alwaar ik Wyffels en van Rijn trof en van eerstgenoemde vernam, dat H.M. haar reis 12 Maart zal beginnen. - Nog gesproken over enkele sociale zaken. Hij maakte een meer zelfbewuste indruk. Lekke band. Daarom bespreking te Eindhoven met Gelderblom, van Wijk, van Rooy enz. over klachten v. illegaliteit. - Terug te Tilburg vond ik Lou en Maan op mijn kantoor. Tevens brief van Prins Bernhard om daar om 7 uur te willen zijn. Lou was tevreden over zijn bezoek aan de Koningin. Hij vond haar te optimistisch over de vernieuwingsdrang bij de Nederlanders. Om 7 uur snel naar Anneville. Weinig gegeten wegens ingewanden-pijn. - Uitvoerig met Prins en zijn staf, de details besproken van reis van H.M. de Koningin. - Ze gaat eerst naar Zeeuwsch Vlaanderen. - Daarna naar Anneville waar ze mij wenscht te ontmoeten. Ik zal het programma nader uitwerken. En verder zien op en neer - vooruit te reizen. Reclame-chef, dat is meer mijn vak. - Laat thuis en over 12 uur in bed. -

6 Maart Dinsdag.

College vergadering zonder Boerma. - Steinküller als zoodanig benoemd, nog niet officieel. Kol. Posthumus Meyes aanwezig. - Toch wel goede kracht. Tactvol. Ik mag hem wel. - Inzake geval v. Sp. zal hij geen overhaaste beslissing nemen. Uitvoerige brief aan Quarles v. U. geschreven, inzake het bezoek van H.M. - Twee uur vergadering E.T.I. - Bezoek van Jan Smits v. Oyen (bezoek HM) Han Huyser, Pater Bleys, Heer v. Vollenhoven, Tutein Nolthenius. ’s Avonds rustig thuis. Met Mevr. v. Dooren. Wat gelezen en geschreven. Morgen toch naar Rutger. Maar ik heb maar eens rustig thuis gezeten.

7 Maart. Woensdag

’s Morgens tentamens en bezoek Werner, voor functie perschef. Daarna met Sassen naar Anneville, alwaar bespreking met Lou Einthoven. Gesproken over Brain-Trust voor de vernieuwingsgedachte. - want men spreekt meer over de vorm, dan de inhoud; en daarom zijn de aanvallen zoo gemakkelijk. - Daarna gesprek met Six en Majoor Pelt over veiligheid, pers, foto, film bij tocht van H.M. - Evenzoo met Kolonel Baud. - ’s Avonds op ziekenhuis bespreking met Jan Ubach van de Jonge Werkman. - Aardige kerel. -

8 Maart Donderdag

’s Morgens druk werk op College. - ’s Middags persconferentie te Eindhoven. Gesproken over plaats en functie college, econ. situatie, prijspolitiek enz.. ’s Avonds op Krabbenbosschen bij Mej. Klep, Zuster Schaper, Lou Einth., Pater Bleys en Jules Dewez. Heel interessant. Conclusie o.a. Bleys moet door de linie naar Aartsbisschop. Hoe is het mogelijk, dat Mgr. Mutsaerts dit niet uit eigen beweging doet!! Het werd half drie eer we naar bed gingen. -

9 Maart Vrijdag

College vergadering. Verslag van Boerma en Kaag over bezoek aan Londen. Zeer goede resultaten. Gispen heeft de leiding goed genomen. Prijzen voor landbouw goedgekeurd. - Hij blijft minder mooi karakter, want hij wil altijd zijn verantwoordelijkheid dekken, hij spreekt zich niet gauw uit, hij “speelt” ook onder vrienden. Bekwaam, maar geen mooi mensch. - Om 1 uur naar Baud (Breda) en met hem naar Brussel. Daar bespreking op 21. Army Group met 10 hoogere militairen van Security. Prins Bernhard was ook aanwezig. Het was heel interessant, zoowel de behandelingsmethoden, als de sfeer. - Zakelijk en tegen het einde hartelijk. Ik was de eenige burger. - Om 12 uur had ik bericht van Gerbrandy via de overste van der Rijdt, om zoo spoedig mogelijk naar Londen te komen. Dit houdt blijkbaar verband met moeilijkheden van de v. d. Schueren inzake zijn verhouding als event. Min. v. Oorlog t.a.v. den Prins. Deze was ook ontboden. - Ik had zoodoende met den Prins een gesprek in Wittouck. Ik zei hem door Gerbrandy te zijn verzocht snel te komen. Hij zelf zei mij toen iets over de zaak waarover het zou gaan. Besloten werd, dat ik mede in verband met de reis van H.M., van Zondag tot Dinsdag weg kan. - Woensdag word ik bij H.M. op Anneville verwacht. - Toen snel terug naar Tilburg. Daar om 10 uur nog conferentie met de Casembrot over reis van H.M. door Zeeland. Om 11uur bespreking met van der Reydt om 12 uur thuis en te bed.

10 Maart Zaterdag

Laatste H. Mis van den aalmoezenier bij Mevr. van Dooren. Eenige zaken en met Rutger en Kaag naar Beers. Maria vond het erg vervelend, dat ik naar Londen moest, vooral bevreesd, dat men mij voor Defensie of Oorlog zal strikken. We zullen zien. Wat moeilijk het juist evenwicht te vinden tusschen gezinsbelang en algemeen belang.

11 Mrt. Zondag.

Om 7 uur met Rutger en Kaag uit Beers. Daar om 9 uur naar de kerk; 10 uur bij v.d. Rydt; 10.30 naar Brussel. - Tasch verzegeld, 2 minuten met Posthumus Meyes, dito Generaal Kruls. 2 uur vliegveld, 3 uur met Dominee vertrek 5 uur Hendon. - Het was winderig. Een Spitfire die voor ons uitdook, gaf door de luchtdruk een klap tegen het toestel. Omdat we het toestel niet gezien en gehoord hadden, dachten we dat er iets gebeurde, iets brak. Zoo dachten we, dat er iets gebeurd was, en we er geweest waren. Het was een angstig moment. - Na aankomst terstond naar Gerbrandy, alwaar de v. d. Schueren om 7 uur bij kwam. Het was een lang en zwaar gesprek tot 12 uur toe. D.v.d. S. wilde niet, als de Prins niet als Opperbevelh. verdwijnt. - Dat gaat niet. - Toch durft hij de verantwoordelijkheid niet aan. Noodig is onder de Prins een figuur als Einthoven, en dan een goede en vertrouwvolle verhouding tusschen de Prins, de Minister v. Oorlog en de “Einthoven”. Zal hij het doen. - Er lag een brief van Diederik met “maak geen fouten”. Ik zie nog geen oplossing als de Prins het niet doet, en erger nog als d. v. d. S. en E. het niet doen. - Er is geen andere Minister te vinden. Huysmans kwam er later bij. Hij ziet de zaak wel helder; wordt een beetje verwaand, maar ja …! Wyffels schijnt erg ontmoedigd te zijn. Zal hem morgen zien. Onderwijl belde H.M. nog 2x op. Ze wilde de reis weer omgooien. Ik heb het gelukkig in het 2e gesprek nog kunnen afsnijden, omdat het te veel werk zou geven aan de geallieerden. Vooral nu ze zoo midden in de strijd zitten. - H.M. was vol goede spanning voor de reis. God geve, dat het een succes wordt. - Ik sliep slecht na al deze emoties, althans kort.

Maak je keuze

Verder naar hoofdstuk 2.4

Terug naar hoofdstuk 2.2

Terug naar kalender 1945

Lees je liever de volledige tekst (zonder illustraties) klik dan hier