Oorlogsslachtoffers in ’s-Hertogenbosch: Piet van Nistelrooij, Dora de Laat en hun hele gezin

De vliegtuigen werden naar de verkeerde locatie gestuurd. Een van de vliegtuigen stortte neer – vermoedelijk aangeschoten door Duits luchtafweergeschut. Het aangeschoten vliegtuig en zijn bommen richtten een grote ravage aan in de Abeelenstraat en Graafseweg. De woningen met nummers 11, 13 en 15 van de Abeelenstraat werden door de bommen totaal verwoest. In de woning met nummer 11 kwamen de ouders Piet van Nistelrooij en Dora de Laat samen met hun 8 kinderen om het leven. Ook overleed de aanwezige schoondochter die haar 25ste verjaardag was komen vieren. Voorts stierven 5 van 6 evacués die sinds bijna twee weken in de bescheiden woning bivakkeerden. Het omkomen van het gezin Van Nistelrooij was de grootste burgerramp in WO2 in ’s‑Hertogenbosch.

Wie waren deze mensen?

Petrus (roepnaam Piet) van Nistelrooij

Piet was op 18 januari 1891 geboren in Heeswijk als het zevende kind van Petrus van Nistelrooij (roepnaam Piet; geboren in Geffen op 2 november 1857) en Hendrika van Osch (geboren in Berlicum op 24 juni 1857). Vader Piet overleed op 33 jarige leeftijd op 24 oktober 1891. Moeder Hendrika beviel zeven maanden na zijn dood van hun achtste kind dat enkele maanden later overleed. Na de dood van vader Piet had zij de zorg voor vijf jonge kinderen, waarvan het oudste in 1884 geboren was. Moeder Hendrika probeerde op velerlei wijzen de kost te verdienen. Jaren later werd zij daarin geholpen door de meisjes, die dienstbode werden toen zij daar oud genoeg voor waren. Moeder Hendrika overleed op 19 mei 1919.

De oudste zoon Wim (Wilhelmus, geboren in Geffen op 24 januari 1884) werd, na een korte carrière als timmerman en tramconducteur, politieagent in ‘s‑Hertogenbosch. Hij woonde vanaf 1915 met zijn gezin in de bovenwoning van Sint Jacobstraat 15. Vanaf 1918 woonde broer Piet (Petrus, geboren te Heeswijk op 19 januari 1891) bij hem in: die ging op zondag met de fiets op weg naar zijn werk (‘grondarbeider’) in de wijde omgeving van Veghel en kwam daar vrijdag weer van terug. In de loop van 1918 moet Piet kennis gekregen hebben met Dora de Laat uit Aarle-Rixtel. In hun verkeringstijd schreven ze elkaar ‘lieve briefjes’ die op wonderlijke wijze bewaard zijn gebleven en nu onderdeel zijn van de collectie van Erfgoed ’s-Hertogenbosch (archief 1021, inventarisnummer 432). Ze ontmoetten elkaar kennelijk op zondag en/of vrijdag als Piet op weg was naar dan wel terugkwam van zijn werkplek.

Theodora Maria (roepnaam Dora) de Laat

Dora was het derde kind en de oudste dochter (geboren op 25 mei 1899 in Veghel) van sluiswachter Johannes de Laat (roepnaam Hannes; geboren op 27 juni 1866 in Berlicum) en Anna Catharina van de Waarsenburg (geboren op 1 maart 1891 in Lierop). Het gezin verhuisde op 15 februari 1902 van Veghel naar Someren. Moeder overleed daar op 3 februari 1904. Vader Johannes hertrouwde in Asten in 1905 met Johanna Boerekamps (roepnaam Hanna; geboren op 6 november 1868 in Asten). Het gezin verhuisde op 28 oktober 1915 naar Schijndel waar Johannes brugwachter geworden was. Op 29 april 1918 verhuisde het gezin naar Aarle-Rixtel waar Johannes tot brugwachter was benoemd. Vader Johannes zou op 5 maart 1926 overlijden.

Huwelijk en gezinsleven van Piet en Dora

Piet en Dora trouwden op 11 februari 1920 in Aarle-Rixtel. Zij betrokken samen de woning van zijn oudste broer Wim in de Sint Jacobstraat – Wim verhuisde rond die tijd naar Drunen waar hij tot veldwachter was benoemd. Op 24 juni 1921 werd hun eerste kind (Petrus Johannes, roepnaam Piet) geboren. Op 27 april 1927 verhuisden Piet en Dora met twee kinderen (hun derde kind Johannes Henricus was enkele maanden na zijn geboorte op 19 mei 1926 overleden) naar Sint Antoniestraatje 9. In 1932 verhuisde het gezin met vier kinderen naar Abeelenstraat 11. Toen werd ook vermeld dat hij ‘arbeider in gemeentedienst’ was geworden, in zijn geval bij de Gemeentelijke Reinigingsdienst. Bij die dienst zijn overigens geen historische gegevens van Piet van Nistelrooij voorhanden.

In de Abeelenstraat zouden nog vier kinderen geboren worden: het laatste kind Wimpie (Wilhelmus Ignatius Johannes Henricus) werd op 1 februari 1943 geboren. Op 13 juni van dat jaar werd feestelijk gevierd dat de oudste zoon Piet zich verloofde met Ria Vogels (Maria Antonetta, geboren op 22 oktober 1919 in Kruisbroedershof 36 te ’s‑Hertogenbosch als dochter van Arnoldus Johannes Maria Vogels en Cornelia van de Liefvoort). Van die dag resteert de enige foto waarop het hele gezin staat afgebeeld - ruim één jaar voor hun dood.

Familiecontacten Van Nistelrooij

Piet had een neef Jan (Petrus Johannes, geboren te Utrecht, 7 april 1910), de zoon van zijn ongehuwde tante Toos (Catherina 1885-1920) – zus van zijn vader. Jan werd na zijn geboorte ondergebracht bij oma Hendrika van Osch. Na haar overlijden in 1919 kwam Jan enige tijd onder de hoede van Piet in de Sint Jacobstraat om daarna toch nog naar zijn moeder Toos van Nistelrooij in Veghel te gaan. Na het overlijden van Toos op 14 maart 1920 namen Piet en Dora hem vanaf 15 april 1920 op in hun huis, waar hij zijn jeugdjaren heeft doorgebracht. Hij vertrok op een onbekend moment bij hen. In 1936 trouwde hij in Sint Oedenrode met Maria Versantvoort (geboren op 3 maart 1909 in Boekel).

In 1941 kwam hij als politieagent van ’s‑Hertogenbosch en inmiddels met een gezin van vier kinderen in de buurt van Piet en Dora te wonen: op nummer 43 van de nieuw opgeleverde woningen in de Palmboomstraat. In 1949 verhuisde het gezin naar Sittard waar Jan een promotie in het politiekorps kon maken die hem in ’s‑Hertogenbosch onmogelijk leek. Volgens de kinderen van Jan waren er niet of nauwelijks contacten tussen hun gezin en dat van Piet en Dora.

De oudste broer Wim kwam na een korte carrière bij de politie in ’s‑Hertogenbosch, in 1920 met zijn gezin in Drunen te wonen waar hij tot veldwachter/postcommandant was benoemd. Zijn jongste zoon Willie (geboren in Drunen op 27 december 1932) herinnert zich dat eind oktober 1944 het bericht de ronde deed dat er iets verschrikkelijks gebeurd was met het gezin van Piet en Dora in ’s‑Hertogenbosch: ‘Mijn zus Toos [Catharina Lamberta geboren op 9 september 1925] werd door mijn vader met de fiets (met houten banden !) op weg gestuurd om te zien wat er was gebeurd. Zij kwam ontdaan terug: er is niets van het huis of zijn bewoners overgebleven’. Hij heeft er geen herinnering aan dat binnen het eigen gezin later nog uitgebreid aandacht aan de omgekomen oom, tante en hun gezin is besteed. Met name heeft hij er geen weet van dat er ooit een bezoek aan het kerkhof in Orthen is gebracht.

Familiecontacten De Laat

Twee nichten van Dora, kinderen van haar zusjes uit het tweede huwelijk van haar vader, hebben dierbare herinneringen aan de contacten tussen het gezin van Piet en Dora en het gezin (kinderen, kleinkinderen) van de weduwe Hanna Boerekamps (bezoeken; logeerpartijen). Zeker in de eerste jaren na de oorlog werd dikwijls bij hun vreselijke dood stilgestaan. Later ebde de belangstelling weg. Bij de volgende generatie kinderen is de ramp zo goed als onbekend.

Wat gebeurde na de ramp ?

Op 24 november werd het overlijden van het gezin Van Nistelrooij-De Laat ambtelijk gemeld bij de burgerlijke stand en op 25 november 1944 in het verzetsblad De Vrije Pers. Blijkens de gegevens van de begraafplaats Orthen werden op 17 januari 1945 op naam van Van Nistelrooij twee kisten begraven: de ene met de stoffelijke resten van Piet jr., de andere met ’ledemaaten’ – vermoedelijk een hele verzameling niet identificeerbare stoffelijke resten die bij de woning bijeen waren gehaald.

Het politierapport van ’s-Hertogenbosch van 24 oktober 1944 laat er geen misverstand over bestaan dat de meeste lichamen van de overledenen onherkenbaar verminkt waren. De begrafenis vond plaats op dezelfde locatie van Orthen waarop, op dezelfde dag, de stoffelijke resten van de overledenen van het gezin Van Galen (Abeelenstraat 15) in het nu nog bestaande graf werden bijgezet. De graven van Van Nistelrooij zijn op een onbekend tijdstip geruimd.

Er is op 17 januari 1945 wellicht eerst een kerkelijke afscheidsdienst geweest zoals valt af te leiden uit het bidprentje dat bij meerdere verwanten van het gezin bewaard is gebleven. Op 6 februari 1945 verscheen in het blad De Vrije Pers een dankbetuiging namens het gezin Van Nistelrooij van de Palmboomstraat 43 voor ‘de vele bewijzen van deelneming betoond bij het overlijden en de plechtige Uitvaartdienst’.

Bij de samenstelling van dit verhaal is dankbaar gebruik gemaakt van de kennis van de nabestaanden Wil van Nistelrooij (Drunen), Annie van Gerwen-Schakenraad (Aarle-Rixtel) en Annie van Hout-van Veghel (Beek en Donk).

Pieter van der Schoot, Hans van Bavel (Kring Vrienden ’s‑Hertogenbosch)