Dit blijkt uit een zojuist openbaar geworden archiefstuk uit het archief van de gemeentepolitie Oss. In dit verzameldossier van officiële berichten van de politieleiding aan de gemeentepolitie schemeren meerdere tekenen door van passieve verzetsacties uitgevoerd door Osse agenten. Dat zij hiervoor kozen was opmerkelijk: de Nederlandse autoriteiten hadden zich nadrukkelijk tegen het plegen van verzet uitgesproken. Sterker nog, zij pleitten vóór het verlenen van medewerking aan de bezetter, om zo de burgerbevolking zoveel mogelijk te ontzien.
De Nederlandse agenten moesten dus kiezen tussen loyaliteit en verzet. Ten midden van deze twijfel wisten de Duitse autoriteiten hun greep op het Nederlandse politieapparaat stukje bij beetje te verstevigen. Verzet plegen werd de agenten zo steeds moeilijker gemaakt. Toch lukte het verschillende politieagenten uit Oss om zich te verzetten tegen de bezetter én verdenkingen te omzeilen. Hoe ze dat deden? De agenten stelden zich zo incompetent mogelijk op. Alle opzettelijke verzetsacties werden zo verhuld als onopzettelijke fout. Deze tactiek staat ook wel bekend als passief verzet.
Vastgeniet bewijs
Een goed voorbeeld van dit passieve verzet blijkt uit een bericht dat is verstuurd op 5 augustus 1943 aan de gemeentepolitie van Oss. De lichtelijk gefrustreerde Gewestelijke Politiepresident doet daarin een dringend verzoek: de agenten moeten voortaan zorgvuldiger met bewijsmateriaal omgaan. Vervalste distributiebonnen als bewijs vastnieten aan politierapporten, benadrukt hij, is niet de juiste werkwijze. Het maakt ze tamelijk onbruikbaar als bewijs- en vergelijkingsmateriaal. Deze vorm van incompetentie was overigens niet nieuw. Een half jaar eerder ontving de gemeentepolitie van Oss al een vergelijkbaar bericht over ‘originele’ omgang met bewijsmateriaal. De politieleiding had ontdekt dat verdachten met enige regelmaat hun eigen politiedossiers ter inzage kregen. In het bericht wordt benadrukt dat dit niet de juiste werkwijze is, zeker niet wanneer het een lopend politieonderzoek betreft.
Welke ontsnapte gevangenen?
Hoe bijzonder deze omgang met bewijsmateriaal ook was, het leidde niet tot echte argwaan. Dat was anders toen men onzorgvuldig met arrestanten begon om te gaan. Op 25 november 1942 ontvangen de politieagenten uit Oss het officiële bericht dat er “onrustbarend” veel arrestanten weten te ontvluchten. Het lukte de gevangenen zelfs om uit politiecellen te ontsnappen. Wijselijk besluiten de Osse agenten dan van tactiek te veranderen: ontvluchtingen worden gewoon niet meer, of niet op tijd, gemeld. Pas in oktober 1943 wordt ook deze nieuwe werkwijze opgemerkt door de politieleiding. Gelukkig voor de agenten lijken de verdenkingen tegen hun dan al te zijn afgenomen. In het bericht legt de politiepresident nogmaals uit wat het geldende regelement is wanneer een arrestant ontsnapt: graag op tijd en in de juiste taal melden. Daar laat de politiepresident het verder bij.
Net een stapje te ver…
Naast het hulp bieden aan gevangenen en het uitvoeren van onzorgvuldig politieonderzoek, hielden de politieagenten uit Oss zich ook bezig met symbolisch verzet. Zo lijken de agenten maar niet gewend te raken aan de nieuw ingestelde “Germaansche groet”. Op 1 juni meldt de Gewestelijke politiepresident: “Verschillende malen is het reeds voorgekomen, dat de Germaansche groet, […] niet op voorgeschreven wijze werd beantwoord, zelfs op demonstratieve wijze werd genegeerd.” De gemeentepolitie van Oss heeft het dan toch eindelijk echt te bont gemaakt: “bij herhaling van dergelijke voorvallen [zullen] ernstige disciplinaire maatregelen niet […] uitblijven.”
Ben je benieuwd welke archieven nog meer openbaar zijn geworden, dan vind je hier een overzicht. Meer verhalen uit deze archieven hebben we ook voor je, lees dan hier verder.
Bronnen:
Brabants Historisch Informatie Centrum, 7366 archief van de gemeentepolitie van Oss 1856-1944, inventarisnummer 206
D.M. de Jaeger, “De houding van de Nederlandse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog in de grote steden van Noord-Brabant,” (Tilburg: Drukkerij H. Gianotten, 1999)
(Foto: fotopersbureau Het Zuiden, Vught 1939)
