De Bredase Kabouterkommune

Tegen de konsumpsie-konkurensie-prestasie-maatschappij

Kabouter was een van de belangrijkste naoorlogse protestbewegingen in Nederland. De beweging streefde naar een samenleving op basis van coöperatie en solidariteit en verzette zich tegen de gevestigde orde, de consumptiemaatschappij, woningnood en aantasting van het milieu. Van Duijns partij Amsterdam-Kabouterstad kwam bij de gemeenteraadsverkiezingen in de hoofdstad met maar liefst vijf zetels in de raad. 'Louter Kabouter en 'Er gaan veel kabouters op één zetel', waren twee bekende leuzen. Acties varieerden van het roken van wiet tijdens raadsvergaderingen tot het kraken van panden. In het hele land schoten Kabouterkommunes als paddenstoelen uit de grond. 'Kabouters en Utopianen demonstreerden in Centrum: politie voorkwam rel door te verdwijnen', berichtte een lokale krant over Hilversum in april 1970. 'Dierense kabouters willen nu wel eens "lastig" gaan worden', kopte een lokale krant in juli.

Pierre van der Pol, een van de Bredase Kabouters, wijst naar een foto op tafel, waarop burgervader Merkx door een tiental jongeren op het bordes van het stadhuis wordt omringd. 'Het trok als evenement heel veel mensen, ook veel die met de beweging eigenlijk weinig van doen hadden.' Hij pikt er enkele uit: 'Zij had er wel mee te maken. Maar deze man helemaal niks en deze ook niet... die ken ik niet eens! En die staan dan bovenaan het bordes. Hij herinnert zich de dag nog goed. ‘De Kabouterbeweging in Breda heeft niet zo heel lang bestaan. Maar deze is wel met een geweldig evenement begonnen’, vertelt Pierre. Het hele station stond vol, toen hij en de andere kabouters per trein in Breda arriveerden. ‘Mensen met oranje puntmutsen op. Dat was écht een spektakel! Die entree door het Valkenbergpark en dan naar het stadhuis op de Grote Markt.'

'En de burgemeester pakte dit leuk aan', herinnert hij zich. Het begon met een welkomstwoord in de eigen (fonetische) Kabouterspelling, gericht aan een van de initiatiefnemers, Robbie 'Daniejels':

'Lieve robbie, mag ik u eerst van harte feliesieteren met uw posiesie van opperkabouter van de oranje vrijstaat breda. ik hoop dat de wijsheit en de slimme bedachtzaamheit - zo spesiefiek voor kabouters - het kenmerkt zal zijn van uw gang langs de frisse oranje paddestoelen. in antwoort op uw brief kan ik u laten weten dat de voorgenomen intocht van de kabouters over het grontgebiet van breda mag doorgaan.'

Merkx reageerde hiermee op een brief van Daniëls over het doel van de manifestatie. Dat doel was volgens Daniëls om 'rugtbaarheid te geven aan het bestaan van oranje vrijstaat' en om 'een aantal mensen te mobielieseren die hun passieve houding in willen ruilen voor een mentalieteit die niet onder de noemer "pretensieloos konformisme" valt; de wereld van 1970 heeft niet langer behoefte aan een overwaardering van de gevestigde orde, een orde die bij grasie van de knuppel gekontienuweerd wordt, een orde van prefabric welzijn, een orde van konsumptiegeluk; tegenover de viesuweuse sirkel van verveling en afstomping stellen wij de onbevangen mentalieteit van de kultuurkabouter, tegenover de verrotte boomstronk stellen wij de frisse oranje paddestoel. Aangezien de ideejologie van oranjevrijstaat zig niet laat rijmen met poliesie-begeleiding van een vreemde mogendheid verzoeken wij u, ter vermijdering van grensinsidenten, geen opdragt te geven tot gewapend optreden of andere provokatieve handelingen.' 

Zowel Merkx' reactie als de aangekondigde manifestatie waren goed voorbereid. Zo had dagblad De Stem al enkele dagen eerder een ingezonden brief van de Bredase Kabouterkommune gepubliceerd. Daarin passages als: 'Boven de konsumpsie-konkurensie-prestasie-maatschappij pakken zich donkere wolken samen. (...) Het provotariejaat heeft zijn ark gebout, de weergoden zijn op onze hant'. Getekend: Kabouterstat Breda.

Uit een conceptbrief, onduidelijk is of deze is verzonden, blijkt dat de kabouters op enig moment ook het plan hadden om de Bredase politiekapel uit te nodigen, net als de K.M.A.-kapel, om de aankomst op het station en de daar geplande verbroedering van de Tilburgse, Amsterdamse en Bredase kabouters 'op te luisteren'. 'Het zou erg fijn zijn als uw kapel tijdens het optreden de beroemde "de uil zat in de olmen" speelt. Door een deskundige sjurie zal uitgemaakt worden, welke kapel het mooist heeft gespeelt.' De winnaar kreeg een grote oranje kabouter, de verliezer een kleine oranje kabouter als troostprijs.

KMA en Grote Markt

De ochtend voorafgaand aan het ontvangst in Breda, is Pierre met iemand anders - hij zou niet meer weten wie - per trein naar Amsterdam gereisd. 'Daar moesten we een groot bord ophalen, een soort wapenschild van de Kabouterbeweging. Op de terugweg richting Breda, met dat bord in de goederenafdeling, stopte de trein nog in Tilburg, waar Peter Flik van VPRO vrijdag instapte voor een live reportage van de actie.

De kabouters stelden een actieprogramma op. Als eerste stond vermeld 'D-daytje spelen in het Valkenberg: bestorming van de K.M.A.' In het Valkenbergpark werden oranje paddenstoelen geplant en daarna werd actie gevoerd tijdens een evenement op de Koninklijke Militaire Academie. 'Ik denk dat daar het studiejaar werd afgesloten en diploma's werden overhandigd', vertelt Pierre. 'Er was een hoop gejoel van ons richting hen, vanaf de andere kant van de sloot. We liepen over de brug naar de toegangspoort. We probeerden binnen te komen maar dat mocht niet. En mensen gingen heel erg zenuwachtig reageren. We waren met heel veel mensen en we liepen allemaal te zingen en te roepen, “De uil zat in de Olmen”, je kent het wel. Bij de KMA werden BBK-poppetjes (Bond van Beeldende Kunstenaars) in het water gegooid en (oud-)legercondooms opgeblazen en overhandigd. De Kabouters hadden de condooms bij een voormalige aalmoezenier bemachtigd.

Vervolgens begaf de kabouterstoet zich naar de Grote Markt. Daar brachten zij hun volkslied ten gehore en bevestigden zij het in Amsterdam opgehaalde bord aan het oude stadhuis. In het programma staat dat dit eventueel gepaard zou gaan met acties van het B.K.K. (krakers van het Bredase Kamer Kollektief) en het feministische Dolle Mina. Het is onduidelijk of dat ook is gebeurd.

Kraakpand aan de haven

'Daarna zijn we naar de haven gelopen', vertelt Pierre. 'Daar stond een prachtig Jugendstil pand al lange tijd leeg. Het is er nog steeds. Momenteel zit daar bonbonwinkel La Bohème. Die hele wijk erachter is helemaal verloederd en afgebroken en er is nieuwbouw voor in de plaats gekomen - appartementencomplexen. Het wás een leuke volksbuurt, maar niet naar de zin van de gemeente. De hele wijk is afgebroken in die tijd, ondanks het feit dat er nog steeds woningnood was in Nederland. En daar stond dat pand dus, op een toplocatie. Iedereen wist dat je daar niet blijvend kon wonen, maar de kraak was meer een signaal: Doe er iets mee! Het pand stroomde helemaal vol met actievoerders. Ik bleef buiten staan en ook daar stond het helemaal vol. We hebben daar een paar uur gezeten en zijn er toen door de politie uitgejaagd. Enkelen hebben zich toen verzet en zijn afgevoerd naar het bureau. Ook Pierre is toen meegegaan samen met de andere organisatoren.

'Op dat moment verliep het al', zegt hij.

Volksvergadering van Oranje Vrijstaat

De avond viel en de kabouters, waarvan er nog zo'n vijftien over waren, vertrokken naar het alternatieve stadhuis van Oranje Vrijstaat. Dat was buiten, op het stadserf achter het Bredase stadhuis, op een binnenplaats. Daar zouden zij hun eerste volksvergadering houden en departementen installeren van:

- Behoeftebevrediging
- Publiesieteit
- Sabotage
- Miljeu en luchtverontreiniging
- Buro de kraker, gastarbeiders
- Bejaarden

Iedereen mocht een zegje doen. Leiders werden niet aangewezen, want deze zouden vanzelf opstaan uit de massa. Ook zouden vervolgacties worden benoemd; die waren nog niet gepland. Toekomstige activiteiten zouden worden betaald met een vrijwillige belasting en de verkoop van de Kabouterkrant en biologisch dynamisch voedsel.

Aldus het actieprogramma. De praktijk was anders. 'De meesten waren niet geïnteresseerd', vertelt Pierre. 'De paar mensen die nog overbleven staken dan hun vinger op. Ik was van het Departement van Publiesieteit (gezien mijn werk voor Oelaat en de Kabouterkrant) en er was een departement voor de ouderen van dagen, om die een beetje te helpen. En iets voor woningen. Dit was dus na afloop van een lange dag met veel gedoe. Het was onderhand zeven uur 's-avonds en je zag toen al dat het in elkaar zakte.

Kritiek, ook in eigen kring

Kort maar krachtig, gedurende enkele maanden, hebben de Kabouters in Breda van zich laten horen en hun stempel op de politiek, cultuur en openbare leven proberen te drukken. Een nog niet genoemde actie was die voor een autovrije binnenstad, georganiseerd door het Departement van Milieuhygiëne: grote parkeerplaatsen in het centrum werden vol geparkeerd met bakfietsen, enkele zebrapaden werden onafgebroken overgestoken, met verkeerschaos tot gevolg.

De Kabouters hadden dan wel een warm onthaal gekregen op het station en stadhuis, zelfs een welkomstbrief in eigen taal ontvangen van burgemeester Merkx, toch konden ze ook op flinke kritiek en tegenstand rekenen. Zo schoot de actie voor een autovrije binnenstad bij veel middenstanders in het verkeerde keelgat. En Merkx heeft later, op Koninginnedag 1981, ook flink laten optreden tegen de kraakbeweging.

Maar ook binnen de Kabouterbeweging klonk kritiek. Over het verloop van de Kabouteracties in Breda was Pierre ook toen al weinig tevreden. Hij sprak zich uit over een gebrek aan motivatie en een enorme passiviteit bij veel medekabouters. 'Na anderhalve maand gebeurde er helemaal niks meer. De twee andere organisatoren, Daniëls en Jan Breugelmans, heb ik daarna nooit meer gezien. Die zou je nog eens om hun verhaal kunnen vragen, hoe zij dit hebben ervaren.'

Bronnen

• Interviews met Pierre van der Pol (2021)
• Brieven en andere documentatie: privécollectie Pierre van der Pol
• Janine van de Casteel, Benno Kegge en Vrouwkje Muntjewerff, Jong in Breda 1955-1981. Jongeren in veranderende tijden en hoe zijn mee veranderden (Breda 2013).
• Stadsarchief Breda, serie foto's W.F. Helm van
• Kabouterbeweging in Breda
• Stadsarchief Amsterdam: Kabouterpartij

Reageren

Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.

Deel verhalen en foto's

Bekijk ook

Protest in Brabant