'Ik kwam in alle kroegen van Breda', vertelt Pierre van der Pol over zijn jongere jaren. We praten over zijn actieverleden, zoals de stichting van Breda Kabouterstat in 1970. Maar wat daaraan voorafging is minstens zo belangrijk. Want in de Sixties waren er jongeren genoeg die vonden dat alles anders kón en moest, maar zij stonden niet allemaal op de barricade. Hoe kwam je in zo'n beweging terecht?
Kabouterbeweging voert actie bij de KMA in Breda, 1970 (Bron: collectie Stadsarchief Breda)
Sosen
Dat woord 'beweging' behoeft nuance. Zeker, Pierre had als jonge Bredanaar eind jaren zestig een duidelijke mening over kernwapens en kernenergie, hij woonde in kraakpanden en voerde als kabouter acties voor een autovrije binnenstad en tegen militarisme. 'Maar', zegt hij, 'ik heb het altijd ludiek gehouden en nooit in een demonstratie rondgelopen met grote borden zoals "Ban de bom". Dat vond ik te serieus. Kraken heb ik gedaan omdat ik het handig vond voor mijzelf, het goedkoop was en zonde van het leegstaande pand. Maar om daar nou een hele beweging van te maken, daar heb ik mij nooit mee beziggehouden. Ik kwam in alle kroegen in Breda, niet in één of twee maar overal en daar kwam je dan van die kringetjes en scenes tegen. Zo ging dat.'
De Trapkes was een van die trefpunten van jong Breda. Later was er Provadya. Maar het begon allemaal met de sosen (enkelvoud 'soos', afgeleid van 'sociëteit'). 'Dan heb je het over ’62, ’63', vertelt Pierre. 'Er waren diverse sosen in Breda. Je kon er lid van worden. Ze zaten in de achterzaaltjes van cafés en waren toen nog heel traditioneel. Er was zelfs een soos die door de katholieke kerk werd gerund. En daar dansten we op muziek. Niet van bandjes, daar was het veel te klein en donker voor. Er werd muziek gedraaid en op een gegeven moment werd die muziek, net als het dansen, een beetje wilder. Om in de soos te komen liepen we door het café, langs de oude mannen met jenever, helemaal naar achteren. Daar was dan een dansvloer. Je leerde er meisjes kennen en we deelden daar met elkaar, jongeren onderling, wat wij leuk vonden. Dus niet wat de kerk voorschreef, niet wat de dansschool wilde, geen foxtrot of wals. Dat heb ik trouwens ook nog gedaan. Geen reet aan. Wat wij wilden was schuifelen met meisjes in het donker op bluesmuziek. Of op Nederpop voor mijn part. En ruimtes om dat te doen, die waren er eerst niet en daar gingen wij naar op zoek.'
Copacabana soos, receptie bij het 15-jarig jubileum, 15 oktober 1978 (Foto: BN De Stem / Johan van Gurp, bron: collectie Stadsarchief Breda)
De Trapkes
Later kwamen er meer trefpunten voor de jeugd bij. Belangrijk was de opening van café en vestzaktheater De Trapkes, opgericht door Ruud Bakx en Pieter Jonker eind jaren zestig. Pierre kwam vaak. 'De eerste jaren niet', vertelt hij. 'Jazz, klassiek, toneel, progressief en experimenteel... Het was een beetje elitair. Maar op wat latere leeftijd kwamen we daar wel binnen.' Studenten van de Sociale Academie waren er veel te vinden, net als die van kunstenaarsopleiding Sint Joost.
Pierre was leerling aan het lyceum en in zijn laatste schooljaren kwam hij in De Trapkes geregeld zijn leraar Nederlands tegen, Jo Betram. 'Hij was een van de oprichters van Oelaat: krities maandblad voor Breda en Westbrabant (1969-1973)', vertelt Pierre. 'Omdat ik wel een beetje kon schrijven - dit deed ik al in de schoolkrant - nam Jo mij weleens mee naar de redactie. (Hij pakt er een exemplaar van het blad bij.) 'Kijk, dit ging over drugs. En dit is een geënsceneerde foto: hier staat Jo en dit ben ik, met zonnebril.' Hij lacht. 'Dit is de vormgever, Vincent van Oosterhout, die zat in de redactie. Dit is de vrouw van Jo. En dit haar broer en zijn vrouw. Maar die laatste twee hadden met Breda niks te maken. Dit was allemaal voor een themanummer over drugs.' Bertram was maar een paar jaar ouder dan Pierre en net afgestudeerd. Pierre: 'Ik had mijn agenda helemaal volgeplakt met van alles, van dat hippe gedoe, en Jo was ook behoorlijk geïnteresseerd in die moderne progressieve bewegingen. Wij werden gewoon vrienden. Ik kwam ook bij hem en zijn vrouw thuis. Zij woonden vlak achter mij.'
Het oude pand op de hoek van de Molenstraat, waarin het Vestzaktheater de Trapkes gevestigd was, is klaar voor de sloop, 23 december 1981. (Foto: BN De Stem / Johan van Gurp, bron: collectie Stadsarchief Breda)
Provadya?
Ook heeft Pierre de tijd van Provadya? meegemaakt. 'Pro' verwees naar 'Provo', 'Vadya' betekende 'muziek' in het Sanskriet en het vraagteken benadrukte het experimentele karakter, dat niets zeker was en alles kon. Toen Provadya Breda werd opgericht waren er verspreid over het land al zo'n honderd te vinden. 'Nooit gesubsidieerd en zeker niet in Breda', voegt Pierre toe. Provadya zat in een open jongerencentrum in een leegstaand pand aan de Oude Vest van 1969 tot in 1972. 'Dat was toch wel meer de drugsscene', herinnert hij zich. 'Provadya was dope (hasjiesj, geen harddrugs hoor), vloeistofprojecties, geen alcohol maar thee, meisjes versieren, af en toe een klein podium… Het was een beetje achteraf. Je moest het weten te vinden. Het was voor de artistiekelingen, die wisten wat ze wilden. Er kwam een heel ander slag jeugd dan in De Trapkes. Bij Provadya was het meer mulo-niveau, gewoon een beetje liggen en wegdromen, blowen, geilen en sjansen, niet al te zeer op cultuur gericht, niet te gedreven en zeker niet activistisch.' Er werden plateaus getimmerd, tapijten uitgerold, lichtshows opgevoerd en af en toe, in het weekend, een optreden gegeven. Formeel was het een club met leden, maar niemand is ooit lid geweest. Iedereen liep er gewoon binnen. Het was allemaal heel simpel. Er was een beheerder die zorgde dat de tent open was, maar geen programma of commissie.
Provadya in Breda, eind jaren zestig. Midden boven zie je de verhoogde ruimte van waaruit de vloeistofprojecties werden geprojecteerd. (Foto's met dank aan Pierre van der Pol)
Breda Kabouterstat
Het was in deze tijd dat Pierre betrokken raakte bij de protestbeweging Kabouter, die was voortgekomen uit de protestbeweging Provo (1965-1967). Hij was een van de actievoerders die op 3 april 1970 Breda Kabouterstat stichtte. Met gemengde gevoelens kijkt hij hierop terug.
Oproep Kabouters aan Bredanaren (Bron: privécollectie Pierre van der Pol)
‘De eerste dag was geweldig', vertelt hij. 'Iedereen was heel enthousiast. Er zijn een hoop foto’s van te vinden in het stadsarchief.' Ook reageerde burgemeester Merkx heel leuk op de actie. herinnert Pierre. 'Merkx was op zich wel een aardige man. Hij kreeg een brief van de organisatoren van Kabouterstad Breda, twee jongens van de Sociale Academie, Robbie Daniëls en Jan Breugelmans, en schreef een brief terug in Kaboutertaal. Je ziet op foto's dat hij staat te lachen. Terwijl het later toch serieuzer werd met zijn optreden tegen de kraakbeweging. Maar het was wel een man die goed op zulke situaties kon reageren.'
Toch is Pierre over het verloop van de acties niet alleen positief. In de Kabouterkrant (een katern van Oelaat) sprak hij zich destijds uit over een gebrek aan motivatie en de enorme passiviteit bij veel medekabouters. Na anderhalve maand gebeurde er helemaal niks meer. 'We hebben twee grote acties gedaan op de Grote Markt tegen het autoverkeer, door het bezet houden van een oversteekplaats. Gewoon door continu over te steken, heen en weer. Een week later gingen we met gehuurde bakfietsen lekker langzaam door de stad rijden om zo de automobilisten lastig te vallen. Maar daarna was het dus dood. Het zakte in elkaar. De twee andere organisatoren, Breugelmans en Daniëls, heb ik nooit meer gezien. Die zou je nog eens om hun verhaal kunnen vragen, hoe zij dit hebben ervaren. Het was een prachtige week en een groot succes. Maar het had langer mogen duren. Toen Roel van Duijn en vier andere kabouters in Amsterdam vijf zetels haalden bij de gemeenteraadsverkiezingen, was het een feest, niet te geloven! Dit was een grote verrassing.'
Kabouterbeweging “Oranje Vrijstaat”, gezien op de brug bij de Stadhouderspoort van het terrein van de Koninklijke Militaire Academie (KMA), 1970. Dat jaar proclameerde de Kabouterbeweging de Oranjevrijstaat in Breda. (Foto: W.F. Helm, bron: collectie Stadsarchief Breda)
Kabouterbeweging voert actie in Breda, 1970 (Bron: collectie Stadsarchief Breda)
Kraakpanden
Een van de aandachtspunten van de Kabouterbeweging was de woningnood onder jongeren en het kraken van panden. Ook Pierre zag zich met dit gebrek aan woonruimte geconfronteerd. Maar toen dit voor hem speelde, de eerste helft van de jaren zeventig, was er nog geen echte kraakbeweging. Hij kraakte zelf niet, maar had als student woonruimte nodig en heeft daarom wel in kraakpanden gewoond zoals in Princenhage in '74-'75. En in Utrecht, waar hij in de zomer van 1970 naartoe verhuisde voor studie. 'Ik heb daar lang op de Kromme Nieuwegracht gewoond, recht tegenover de burgemeester en naast het Utrechts Nieuwsblad. Ook daar was nog geen kraakbeweging, maar gewoon studenten die woonruimte zochten. Dat werd toegestaan zolang het duurde.' Als stagiair van Aloha, de opvolger van Hitweek, schreef Pierre toen nog een artikel over hoe je moet kraken.
'De grote kraakbeweging van Breda is van later', vervolgt hij. Begin jaren zeventig was hij al in de dertig en met heel andere dingen bezig. Maar eind jaren zeventig en begin jaren tachtig zijn er grote, succesvolle kraakpartijen geweest, zoals Het Bastion in de Bastionstraat/Tuinbouwlaan. 'Die hebben het legaal gemaakt. De overheid en eigenaar hebben het geaccepteerd. Er zitten nu kleine bedrijfjes en ook uitgeverij Papieren Tijger.' Pierre vergelijkt het met de kraak van De Paap in Den Bosch. 'Gertjan, die dat voormalige ziekenhuis St. Joan de Deo in 1978 heeft gekraakt, woont en werkt er nog steeds. Die heeft er zijn leven van gemaakt. Ook is hij lang betrokken geweest bij Kleintje Muurkrant, die bestaat volgens mij nog steeds. Dat is toch te gek!'
Terugblik
Maar of er voor de rest veel reden tot juichen is? ‘Ik dacht echt dat alles ging veranderen', zegt Pierre. 'Dat wij als jongeren wat meer invloed zouden kunnen krijgen op de politiek; dat er minder oorlog en meer aandacht voor het milieu zou komen; dat die stinkauto’s zouden verdwijnen; dat het allemaal wat socialer werd. Dus niet op de manier van de KVP of VVD, maar meer links. Helaas is dat allemaal niet gebeurd. Het is allemaal zelfs nog rechtser geworden dan het ooit was. Het is verschrikkelijk eigenlijk, alles is afgebroken.'
Kabouterbeweging “Oranje Vrijstaat” in een kraakpand, Breda 1970 (Foto: W.F. Helm, bron: collectie Stadsarchief Breda)
Bronnen
Interviews met Pierre van der Pol (Breda, 2021)
Privécollectie Pierre van der Pol (Breda)
Janine van de Casteel, Benno Kegge en Vrouwkje Muntjewerff, Jong in Breda 1955-1981. Jongeren in veranderende tijden en hoe zijn mee veranderden (Breda 2013).
Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.
Er staat een foutje in de tekst: De Baronielaan was wel groot en succesvol, maar is nooit gelegaliseerd. Pierre bedoelt hier Het Bastion in de Bastionstraat/Tuinbouwlaan.
Thijs de Leeuw
bhiczei op 20 juni 2022 om 13:29
Dank Paul, ik ga het aanpassen en kom trouwens graag weer eens bij je langs. Er valt voor Breda nog zoveel te vertellen over het actieverleden. Tijdens mijn eerste bezoek leverde dit al een indrukwekkende lijst op. : ) Ik mail je nog.
Van Veldhuizen Kees
zei op 24 juli 2022 om 00:12
Is de historie van kraakpand Grote Markt 50 in beeld? Ik weet niet meer welk jaartal, maar ik kwam er wel. Heb enkele herinneringen.
Paul de Ridder
zei op 24 juli 2022 om 00:44
Kees, dat was eind 1979, begin 1980.
Kees van Veldhuizen
zei op 24 juli 2022 om 01:20
Ik herinner me de barricades in het pand die werden gebouwd tegen aanvallen van knokploegen van De Pree. Er werden nachtwakes gehouden. Er waren regelmatig feesten en optredens. Dat gaf irritatie bij De Pree, de horeca in Breda. Ook sommige krakers gaven overlast. Zo was er een jongen uit België met psychische problemen, die de wanden volschreef, en regelmatig luid schreeuwend rond liep.
Thijs de Leeuw
bhiczei op 25 juli 2022 om 12:58
Hallo Kees, dank voor het reageren. Ik ben wel benieuwd naar je verdere herinneringen. Die feesten en optredens bijvoorbeeld: waren dat dan punkbands toevallig of was het breder georiënteerd? En hoe is het eigenlijk met dit kraakpand afgelopen? Betekende zo'n confrontatie met de knokploegen van De Pree uiteindelijk het einde of hebben de krakers er uiteindelijk een nieuwe bestemming aan kunnen geven?
Kees van Veldhuizen
zei op 25 juli 2022 om 14:05
Helaas zijn dat ook mijn vragen.... Of er punkbands optraden, weet ik niet meer. Mijn concreetste herinnering is mijn eigen optreden daar, met de jazzband Frater Fellatio sextet. We speelden heel lang en hard het feestnummer La Bamba, tot ik niet meer kon (blazen). Verder herinner ik me dat De Pree vooral niet blij was met de feesten die er werden georganiseerd. Dat zou valse concurrentie met de horeca zijn. Vandaar die dreiging.
ad neefs
zei op 9 november 2023 om 03:11
Ben bijna 70 en op zoek naar beelden en verhalen uit mijn jeugd. Was als prille onervaren 15-jarige regelmatig bezoeker van De Veste, hier door u Provadya genoemd. Heb daar mezelf geamuseerd maar ook ontdekt, er is toen de kiem gelegd van mijn later engagement in vele richtingen.
Ik was, hoe jong en onervaren ook, aanvaard in twee communes (ja, zo heette dat toen...) in de Hoge Vught: in een flat ergens bij de Jacob Romanstraat en in een huis in de buurt van de Temsestraat (voor zover ik nu probeerde opzoeken). Vele mindblowing feestjes daar meegemaakt....
Het huis in (waarschijnlijk) de Temsestraat was van iemand die ook ergens in de leiding van De Veste zat. Voor zover ik me herinner heette hij Wim Zonnenberg of zoiets.
Hij heeft mij door een paar moeilijke periodes geholpen: puberteit, niet aarden in het "normale" uitgaansleven op de Havermarkt van o.a. de broeders De Pree (waar ik misschien best toegang toe had omdat twee ooms van mij daar zeer dicht bevriend mee waren), thuis geen enkele backup, enz.
Maar net toen ik daar bovenop kwam is mijn leven serieus veranderd omdat ik de vrouw van mijn leven leerde kennen. Degene waar ik nu na 50 jaar nog altijd bij ben.
Vermits zij Belgische is verhuisde ik naar Antwerpen en ben dus alle contact met mijn Bredase verleden verloren. Ook omdat mijn vader het nodig vond om juist voor zijn overlijden alles wat er was van foto's en andere herinneringen van zijn kinderen te vernietigen, heb ik niets meer uit mijn jeugd. Ik probeer nu een en ander terug te vinden via de zoekterm Heuvelkwartier, of De Veste, of Stadsarchief Breda, en daardoor kwam ik hier terecht.
Bredase verhalen, foto's, namen of andere info uit de periode 1968 tot 1975 mag je altijd aan mij doorsturen, zeker als het gaat over het Heuvelkwartier..
Thijs de Leeuw
bhiczei op 12 december 2023 om 15:45
Nog bedankt Ad voor je terugblik op je Bredase verleden. Ook mooi hoe je beschrijft wat het 'aanvaard worden' in die 'communes' voor je heeft betekend, de steun en hulp die er werd geboden als puber. Mochten er nog meer verhalen, foto's e.d. worden gedeeld hierover, Heuvelkwartier, De Veste, dan geven we het door en/of plaatsen we het direct hier. Nog wel een vraagje: toen jij er kwam, in De Veste, was dat ook de tijd dat Provadya er zat? Was dat dan later of ervoor?
ad neefs
zei op 15 december 2023 om 22:45
De beschrijving van De Veste zoals ik het kende komt volledig overeen met het hoofdstukje "Provadya' hierboven. Alleen kan ik me de term Provadya totaal niet herinneren, ik kende enkel De Veste.
Dankzij een iets ouder vriendinnetje bij ons in de Houtmanstraat kwam ik daar terecht. Het was een voormalige school, met een voorgebouw waar een soort van kunstacademie in de diverse vroegere klaslokalen zat, een binnenplaats, en een achterbouw waarvan de benedenverdieping de voormalige sportzaal was. Daar gebeurde het allemaal. Daar hielden wij ons bezig met wat tegenwoordig 'chillen' genoemd wordt. Met inderdaad vloeistofdia"s, blowen, alternatieve muziek, soms een optreden, en ook proberen meisjes te versieren. Maar zoals ik al zei: ik was een totaal onervaren puber die eigenlijk blij was dat hij ergens terecht kon, dus veel verder ging het allemaal niet.
In de bovenverdieping waren er voormalige klaslokalen waar er van alles gebeurde (orgies?) of bekokstoofd werd (kraakplannen?) waar ik, als jonkie, nooit aan te pas kwam. Daar zat misschien Provadya?
Dit alles beslaat inderdaad de periode 1968 tot 1972, zoals ook beschreven in het bovenstaande stuk 'Provadya'. Maar nogmaals: voor mij was het De Veste.
Doordat ik zo jong was, aardde ik niet in andere uitgaansplaatsen. Op de Havermarkt raakte ik zelden ergens binnen wegens te jong (ondanks dat twee ooms van mij dik bevriend waren met de gebroeders De Pree, en ondanks dat ik gebuur en bevriend was met Ad Van Koolwijk, een van de bekendste portiers van de Havermarkt). Trouwens: ik was meer een bluesliefhebber, geen discotheektype, en vooral: ik had de centjes niet!
Iets alternatiever maar nog altijd een feestplaats, was er Het Klapcot. Eigenlijk hetzelfde verhaal: te jong en geen geld.
Nog alternatiever had je De Trapkes, De Beijerd en Het Hijgend Hert. Daar kwam ik al eens meer, maar zoals in jouw bovenstaande artikel wordt gezegd: soms wel iets te elitair en/of intellectueel, wegens cliënteel van Sint Joost of de Sociale Academie. En weeral: iets te jong, en geen geld.
Dus bleef De Veste over als goedkope en toch leuke uitgaansmogelijkheid....
En om van een niet zo leuke thuissituatie weg te zijn, waren er ook de twee communes in de Hoge Vucht. Een grote flat in waarschijnlijk de Daniel Marotstraat en zeker een huis in de Kaprijkestraat (ik dacht in mijn vorige bericht dat het respectievelijk de Jacob Romanstraat en de Temsestraat was. Ja, ik heb nog wat opzoeking gedaan...)
Twee adressen waar er altijd heel veel volk aanwezig was als bewoner of bezoeker, er bijna constant gefeest werd, en iedereen welkom was: van zeer jong scholiertje zoals ik, tot middelbare maatschappelijk werker, en alle leeftijden en beroepen daartussen. Geweldige tijden daar meegemaakt, alleen geen echt heldere herinneringen meer wegens de jaren en een mist van wiet-rook...
Uiteindelijk gaat het hier over een periode van “maar” vier jaar, maar ik heb die zeer intens beleefd. Ik heb zelfs twee keer een korte tijd in Amsterdam doorgebracht, officieel op bezoek bij een vakantievriendje, maar in werkelijkheid wat rondzwervend. Als 15-jarige zeker toen niet zo vanzelfsprekend.
Dit alles maakt dat ik op die korte tijd meer heb meegemaakt dan anderen op hun halve leven.
En raar maar waar is me dat de rest van mijn leven constant overkomen. Ik heb verschillende levens geleefd, carriëres en beroepen gehad in zeer uiteenlopende en soms rare sectoren, enorm veel gefeest, veel mensen verder geholpen, zeer geëngageerd geweest. Een kroniek van mijn leven zou meerdere boeken tellen.
Maar het Bredase gedeelte van mijn leven blijft wat leeg. Ik heb uiteraard mijn herinneringen, maar verder weinig of niets tastbaars, vermits mijn vader (zoals ik al eerder vermeldde) het nodig vond om alles over zijn kinderen te vernietigen. En daarom blijf ik nieuwsgierig en rondzoekend over Bredase zaken van 1960 tot 1975.
Een van de aandachtspunten van de Kabouterbeweging was de woningnood onder jongeren en het kraken van panden. Ook Pierre zag zich met dit gebrek aan woonruimte geconfronteerd. Maar toen dit voor hem speelde, de eerste helft van de jaren zeventig, was er nog geen echte kraakbeweging. Hij kraakte zelf niet, maar had als student woonruimte nodig en heeft daarom wel in kraakpanden gewoond zoals in Princenhage in '74-'75. En in Utrecht, waar hij in de zomer van 1970 naartoe verhuisde voor studie. 'Ik heb daar lang op de Kromme Nieuwegracht gewoond, recht tegenover de burgemeester en naast het Utrechts Nieuwsblad. Ook daar was nog geen kraakbeweging, maar gewoon studenten die woonruimte zochten. Dat werd toegestaan zolang het duurde.' Als stagiair van Aloha, de opvolger van Hitweek, schreef Pierre toen nog een artikel over hoe je moet kraken.
