“Staking voor Tilburg uniek gebeuren", kopte het Nieuwsblad van het Zuiden op 31 maart 1981. Zo’n 800 vrouwen hebben de dag ervoor in Tilburg meegedaan aan de (Landelijke) Vrouwenstaking.
Vrouwenkrant Tilburg, 25 maart 1981. Oproep tot de Vrouwenstaking
In het hele land werd op maandag 30 maart 1981 gestaakt en actie gevoerd door vrouwen. Die dag legden zij hun (on)betaalde werk neer om te protesteren. Directe aanleiding was de nieuwe abortuswet, die op 31 maart 1981 in de Eerste Kamer behandeld zou worden.*
Vrouwen voerden die dag niet alleen actie tegen de abortuswet, maar ook tegen de verslechterde sociale positie van de vrouw, seksueel geweld, het kostwinnersbeginsel (waarmee de economische zelfstandigheid van vrouwen in gevaar werd gebracht) en werkloosheid, die vrouwen het hardste trof. De staking was ook gericht tegen het omgangsrecht en de alimentatieregeling bij echtscheidingen.
Oproep tot staken
Op 8 maart 1981, Internationale Vrouwendag, riepen in Amsterdam (Paradiso) feministen Anneke van Baalen en Marijke Ekelschot, samen met vrouwenuitgeverij De Bonte Was, de Vrouwenkrant en de Vrijwilligstersbond op tot een landelijke vrouwenstaking op 30 maart tegen de abortuswet die op 31 maart in de Eerste Kamer behandeld zou worden. Bovenstaande organisaties vormden het Landelijk Stakingskomitee dat de acties coördineerde en vrouwenorganisaties door het hele land opriep om mee te doen aan de staking. Vanuit alle uithoeken kwam spontane bijval; op veel plaatsen ontstonden lokale stakingscomités die plannen smeedden voor 30 maart.
Vrouwen moeten weer op de kleintjes letten
In Tilburg begon het heel klein. Naar aanleiding van de stakingsoproep meldden zich drie vrouwen. Op 11 maart, tijdens de eerste bijeenkomst in het Vrouwenkafee, waren er acht vrouwen. Zij besloten de 30e niet alleen tegen de abortuswet te gaan staken, maar om de staking te verbreden. In het katholieke Tilburg verwachtten zij dat (huis)vrouwen niet zouden staken vanwege de abortusproblematiek alleen. Vooral de bezuinigingen zouden in Tilburg centraal staan. De centrale leus voor Tilburg werd dan ook “Vrouwen moeten weer op de kleintjes letten”, een driedubbele leus. Bezuinigingen betekende voor vrouwen minder kans op werk buitenshuis, minder kans op scholingsmogelijkheden en kinderopvangmogelijkheden. Vrouwen moesten weer rond zien te komen met huishoudgeld, door de bezuinigingen zijn zij de buffer voor de economische crisis, Vrouwen worden weer teruggedrongen in het gezin, waar ze (letterlijk) op de kleintjes moesten letten. Bovendien zouden vrouwen zélf moeten kunnen beslissen of ze al dan niet zwanger worden. Met deze punten verwachtte het Tilburgse Stakingscomité zowel huisvrouwen als buitenshuis werkende vrouwen bij de staking te betrekken. Het comité zou vrouwen adviseren om te staken, maar alleen dàn als dit geen banen kost. Tijdens de bijeenkomst werd besloten om druk op de vakbonden uit te oefenen om de staking te ondersteunen. Daarnaast werden er afspraken gemaakt over het maken van reclame (affiches en buttons) voor de staking en de financiering.
Geen feministisch taalgebruik
De dagen daarna benaderde het Tilburgse Stakingscomité alle organisaties en groepen in de stad die ook maar iets met vrouwen te maken hadden. Op 18 maart was er een vergadering voor de contactvrouwen van deze organisaties: Vrouwenark, PCB, Openbare Bieb, NVB, POLEK-vrouwen, ABOP, ABVA (Algemene Bond van Ambtenaren), wereldwinkel, baanlozencentrum, vrouwenoverleg hogeschool Tilburg, Maranatha, De Kring, Keerkring, Moller, NVV (Nederlands Verbond van Vakverenigingen), Vrije boekhandel, rechtswinkel, praatgroepen, muurkrant, PSP (Pacifistisch Socialistische Partij), het Vrouwenkafee en het PON (Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant). Tijdens deze bijeenkomst werd er een publiciteitsgroep én een verspreidingsgroep samengesteld. De publiciteitsgroep zou contact opnemen met de plaatselijke pers, pamfletten maken en stukjes schrijven voor zoveel mogelijk buurt- en vrouwenbladen. De pamfletten zouden bewust eenvoudig opgesteld worden; “feministisch taalgebruik is vaak niet te begrijpen voor vrouwen die niet in de vrouwenbeweging actief zijn (…) In die zin hadden we enigszins kritiek op Amsterdam.” De verspreidingsgroep zou een grote lijst maken met plaatsen waar pamfletten neergelegd of opgeplakt konden worden (bedrijven, supermarkten, wachtkamers). Het KWJ-gebouw zou de 30e fungeren als epicentrum van alle informatie en activiteiten in en rond Tilburg: ‘s morgens zou er een koffie- en informatieochtend zijn, in de middag zou er een parallelprogramma georganiseerd worden voor vrouwen die niet met de vrouwentocht mee wilden doen, ‘s avonds zou er feest zijn.
Maak het bed niet op!
Vrouwenkrant Tilburg, extra nummer Vrouwenstaking, 1981
Op 21 maart bracht het Landelijk Stakingskomitee een Vrouwenstakingskrantuit met daarin achtergrondinformatie over redenen voor de staking, de actieplannen en alle plaatselijke actiecomités. Ook in de Vrouwenkrant Tilburg van 25 maart werd vrouwen opgeroepen te staken op de 30e: ‘Moeten wij wachten tot de ekonomiese krisis vanzelf weer ophoudt? Nee! Wij gaan in staking. Vrouwen zijn onmisbaar. Laat dit zien door éen dag niet te doen wat van jou verwacht wordt. Als je kan ga dan niet naar je betaald of onbetaald werk, niet naar school, geen huishouden doen. Hang een laken buiten met daarop: IK STAAK VANDAAG!! Veel van deze aktie hangt af van de massaliteit waarmee vrouwen haar ontevredenheid uitdrukken, zodat de staking zich als een olievlek uitbreid. Ook in de Tilburgse muurkrant werd verschillende keren opgeroepen tot staking: ‘MAAK HET BED NIET OP, maar hang het laken uit het raam. Op 30 maart leggen alle vrouwen het werk neer. Uit protest tegen de abortuswet van het kabinet Van Agt’.
Wel of geen mannen?
Tijdens de vergadering van 25 maart was er een heftige discussie over de deelname van mannen aan de vrouwentocht en de manifestatie. Een aantal vrouwen vond dat mannen hun solidariteit zouden mogen uiten. Andere vrouwen vonden dat juist de kracht van vrouwen deze stakingsdag lag in het feit dat alleen vrouwen samen een grote macht zouden kunnen vormen en daaruit zekerheid zouden kunnen putten voor haar strijd. Na stemming bleek de eerste groep ruimschoots in de meerderheid te zijn. Een verbod op mannen zou in het geval van de vrouwentocht te ver gaan, “Ze konden meelopen, maar we zouden ze niet uitnodigen. In het KWJ-gebouw zouden mannen buiten de deur gezet worden.”
Tilburg, 30 maart 1981
Het centrale punt van de Vrouwenstaking in Tilburg was het KWJ-gebouw aan de Korte Tuinstraat. 's Morgens was er een koffieochtend waarbij informatie werd uitgewisseld en de demonstratie werd voorbereid: er werden teksten geschreven voor de verklaringen die de vrouwen tijdens de demonstratie wilden voorlezen, men maakte spandoeken, versierde de zaal en studeerde liedjes in. In een welkomstwoord omstreeks 10.30 uur werd nog even het hoe en waarom van de staking verteld en werd het programma van de dag doorgenomen. Ongeveer driehonderd vrouwen bezochten die ochtend het KWJ-gebouw. Er kwam ook een stakende lerares met haar klas binnengewandeld. Nadat de studenten meer uitleg hadden gekregen over het hoe en waarom van de staking, besloten velen die middag mee te lopen in de demonstratie.
Twee uur voor de start van de demonstratie liet een aantal vrouwen weten bezwaar te hebben dat strijdorkest Fanfare van de Eeuwigdurende Bijstand mee zou gaan; ze hadden geen zin om achter de mannen van deze band te lopen. Het grootste deel van de vrouwen die op dat moment in het KWJ-gebouw waren, stelde wél prijs op deze mannelijke solidariteit. Er werd een compromis gezocht voor beide partijen: ‘De mannen liepen mee, zij het bij wijze van tussenoplossing achter de vrouwelijke leden van de band, dus niet voorop.’
“Alle mannen die verkrachten, weet je waar ik die het liefste zou zien?"
Om 13.00 uur begon de demonstratie, met de ABVA-vrouwen op kop. Bij verschillende instanties in de stad stopte de stoet om zich uit te spreken. Bij het FNV-gebouw (Sint Annaplein) liet men met de leus “Vrouwenstrijd, vakbondsstrijd, waar zijn jullie nou met je solidariteit!!” weten het een kwalijke zaak te vinden dat de vakbonden zich niet achter de actie schaarden. Aangezien bij het FNV gebouw niemand naar buiten wilde komen om de verklaring in ontvangst te nemen, gingen enkele vrouwen naar binnen om de verklaring af te geven. Vervolgens trok de demonstratie naar het hoofdbureau van de politie (Noordhoekring) onder het zingen van het lied “alle mannen die verkrachten, weet je waar ik die het liefste zou zien? In de Amsterdamse grachten, dan wordt alles beter misschien”. Enkele vrouwen van de groep “Vrouwen tegen sexueel geweld” lazen een verklaring voor waarin de schandalige behandeling door de politie bij verkrachtingen en aanrandingen aan de orde kwam.
"De rechten van de mens gelden ook voor vrouwen"
In de stromende regen en onder luid gezang, getoeter en geschreeuw trok de groep verder naar het NKV-NVV gebouw, waar ‘letterlijk en figuurlijk niemand thuis was’. Toch werd ook daar een verklaring voorgelezen, dezelfde als bij de FNV, ‘want ook deze vakbond liet ons in de kou staan’. Vervolgens trok de stoet naar de Vrijwilligsterscentrale waar de vrouwen protesteerden tegen al het vrijwilligerswerk dat vrouwen doen en tegen de bezuinigingen die ervoor zorgen dat vrouwen juíst het vrijwilligerswerk worden ingeduwd. In tijden van economische crises krijgen vrouwen vaak als eerste ontslag, vrijgekomen banen worden door mannen ingenomen: “we willen niet meer opdraven als we nodig zijn. We hebben net als mannen ook recht op betaald en langdurig werk. De rechten van de mens gelden ook voor vrouwen”. De volgende stop was bij het gebouw van de Sociale Dienst, waar de vrouwen luidkeels hun mening gaven over de gigantische werkloosheid onder vrouwen, de controles op vrouwen in de bijstand en het recht op een zelfstandige uitkering. Vervolgens trok de demonstratie naar de AMRO-bank aan de Heuvelring; Met een megafoon probeerden de demonstranten de vrouwen binnen te bereiken en ze op te roepen mee te doen met de demonstratie. Dit mislukte; ‘er werd wat wezenloos naar ons gekeken’. Bij het Sint Elisabethziekenhuis stopte de stoet om hun standpunt te uiten over bezuinigingen in de gezondheidszorg en er werd een verklaring voorgelezen over het terugdringen van vrouwen uit de hogere functies die nu door mannen werden ingenomen’. Tenslotte werden er abortusliederen gezonden, waarna de demonstratie verder trok. Er was nog een schermutseling met de politie die door autopech niet meer in staat was de demonstratie voor te gaan en dreigde met intrekking van de vergunning.
Vrouwenkrant Tilburg, 5e jaarg., nr. 2 Extra nummer, achterkant
Picknick in het gemeentehuis
De demonstranten trokken door de Heuvelstraat en deelden pamfletten uit. Door de megafoon werd aan het winkelende publiek herhaaldelijk uitgelegd waarom ze staakten. Vervolgens liep de stoet naar het laatste doelwit van die dag, het gemeentehuis. “Nadat ze onderweg nog herhaaldelijk voor verkeersopstoppingen hadden gezorgd en seksistiese opmerkingen van mannen naar hun hoofd geslingerd hadden gekregen”, lazen de vrouwen op het bordes van het gemeentehuis hun laatste verklaring voor waarin ze eisten dat er nu eindelijk eens een Vrouwencentrum moest komen waarin alle Tilburgse vrouwengroepen terecht kunnen. ‘Uit voorzorg’ werden de deuren van het gemeentehuis door de bode op slot gedaan. De groep vrouwen ging naar de voorkant, waar zij nog een open deur aantroffen. Honderden vrouwen stroomden het gemeentehuis binnen om daar te picknicken. ‘Na wat gegeten en uitgerust, én wat lastige jongetjes buiten gezongen te hebben’, ging de demonstratie, begeleid door het koor SoLIEDair terug naar het actiecentrum.
Rond 16.30 uur arriveerde de stoet bij het KWJ-gebouw om te eten. Daarna was er een feest met een optreden van vrouwencabaret Klaproos uit Goirle. ’s Avonds werden de berichten van andere stakingscomités omgeroepen. Het bericht van tienduizenden vrouwen op de Dam in Amsterdam zorgde voor veel enthousiasme. Dit bekoelde na het bekijken van het late journaal: “dit was een afknapper omdat begonnen werd met negatieve geluiden van vrouwen die tegen de staking waren, daarnaast werd de hele dag nogal gebagatelliseerd”.
Verder in Tilburg
Ook in de Openbare Bibliotheek aan het Stadhuisplein kwamen vrouwen op 30 maart in actie. 's Ochtends was er discussie en er werden spandoeken gemaakt. In de bibliotheek werden tentoonstellingen ingericht over abortus, vrouwenemancipatie en boeken van feministische auteurs. In de krantenkuil werden vrouwenbladen gelegd. Een delegatie van het personeel liep ‘s middags mee in de demonstratie. Bij andere organisaties in Tilburg werd eveneens actie ondernomen: bij het Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant (Stationsstraat) gingen alle vrouwen in staking en was er discussie. In het Elisabethziekenhuis hield het administratief personeel ’s morgens een werkonderbreking en er werden geen telefoontjes aangenomen. Solidaire vrouwen gaven met een briefje op hun deur blijk van hun solidariteit, bij het Buro Studentenzaken van de Hogeschool hadden alle vrouwelijke medewerkers vrij genomen en in het Streekcentrum was de hal versierd met kinderkleding en wasgoed.
Solidaire mannen namen de 30e het werk van vrouwen over in verschillende crèches en kinderdagverblijven, zoals de Wipwap-crèche, de Krisj Krasj Kresj, de Twee drietjes en de crèche in het KWJ-gebouw.
De foto's zijn van Persbureau van Eijndhoven / Regionaal Archief Tilburg.
Mieke Aerts, “laten zien hoe onmisbaar we zijn”. De vrouwenstaking van 1981’, in: Marian van der Klein, Saskia Wierings (red.), Alles kon anders. Protestrepertoires in Nederland, 1965-2005 (Amsterdam 2006)
Vilan van de Loo, De vrouw beslist. De Tweede Feministische Golf in Nederland (Wormer 2005)
*De Eerste Kamer besloot de bespreking van de wet uit te stellen tot 28 april 1981. Dit uitstel leidde tot een sneer richting Kamer in de Vrouwenkrant van 21 maart 1981: ‘Ze willen vast nog vier weken bedenktijd voordat ze ons die vijf dagen (of langere) bedenktijd in de buik splitsen!’.
Reageren of oud materiaal sturen
Heb jij nog levendige herinneringen aan de protesten en jeugdcultuur van de jaren '60, '70 en '80? Reageer dan hieronder, deel je herinneringen en vul deze pagina aan. Of stuur ons foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen. Klik hier voor alle contactmogelijkheden. Of mail direct naar info@regionaalarchieftilburg.nl of info@bhic.nl.
