'Krotwoning na krotwoning. Zo lag de stad er toen bij.' Krakers van toen vertellen hun verhaal

In de binnenstad woonde bijna niemand

In 1976, in het eerste jaar van zijn studie, maakte Gertjan kennis met de Kraakgroep Den Bosch. Deze groep was hetzelfde jaar opgericht en had al panden aan de Verwersstraat, Lange en Korte Putstraat en Hinthamerstraat. Gertjan had een bank gekocht op de SOS Rommelmarkt en zocht naar manieren om deze naar zijn kamer te vervoeren. ‘Dan kom je erachter dat er een kraakgroep is, die ook bakfietsen verhuurt', vertelt hij. 'Bij het lenen ervan zag ik de eerste nummers van Kleintje Muurkrant liggen. Toen ben ik abonnee geworden. Er bestond dus al een rudimentaire kraakscene. Iemand die toen al heel actief was, tussen 1975 en 1977, is Peter Spaans. Hij maakte in zijn eentje het Brabants Kakblad. En in zijn omgeving had je Lex, Theodoor, Arnold en Erik.’

‘Mensen van nu kunnen zich misschien niet meer voorstellen hoe het toen was', vervolgt hij. 'De Orthenstraat, al die pandjes van Van Lanschot, die zijn nu heel chique. Maar toen was het de ene krotwoning na de andere, vanaf het station richting Eurocinema. Toen stond de fabriek van De Gruyter er nog en stonk de hele stad naar koffie. Zo ook de Clarastraat: krotten. En dat hele dure wijkje, de Uilenburg, nu de goudkust van Den Bosch... nou de ratten liepen er over straat. Krotwoning na krotwoning. In de binnenstad woonde bijna niemand. Je vond er alleen winkels met daarboven pakhuizen. 's Avonds was het uitgestorven.' De krakers beschilderden de panden in kwestie met teksten als ‘krotwoning' en beplakten deze met affiches. Het kraken appelleerde volgens Gertjan aan het slechte gevoel dat veel mensen hadden over hun stad: 'De volkshuisvesting en kamermarkt waren een ramp, dat wist iedereen. Er kwamen wel nieuwe opleidingen, maar geen oplossingen voor de studenten die een woning zochten.'

Kraak van 'de Paap'

In het voorjaar van 1978 vatten Gertjan, Stan en andere studenten van de Kunstacademie het plan op om het oude ziekenhuis Sint Joan de Deo aan de Papenhulst te kraken. Voor advies en hulp klopten ze aan bij het Jongeren Advies Centrum (JAC) aan de Zuid-Willemsvaart, een initiatief van studenten van de Sociale Academie (toen een broedplaats voor activisme). Stagiaires van de Sociale Academie waren in het JAC actief in meerdere werkgroepen en een daarvan, de ‘werkgroep kamerbewoners’, vormde de kern van de Bossche kraakgroep. ‘Karel, Gerrit, Jacqueline, Theodoor en Theofiel werkten daar toen’, herinnert Gertjan zich. ‘Ik vergeet nooit meer dat we op het JAC kwamen. Karel en Gerrit zaten op een (buizen)radio naar de politieradio te luisteren. De portofoons kon je toen dus nog gewoon horen via de FM-band. Ik vond dat meteen superspannend.’

Op het JAC vertelden Gertjan en Stan dat ze gingen kraken (ze vertelden nog niet waar) en hiervoor een groep hadden, maar niet wisten hoe dit aan te pakken. De medewerkers van het JAC doken hier vanuit hun Sociale Academie achtergrond meteen bovenop. Na een paar vergaderingen kwamen ze in actie. 'Wel hadden ze grote argwaan ten aanzien van kunstacademiestudenten. "Moeten we die wel hebben?", zullen ze hebben gedacht. Dat boterde niet zo', zegt Gertjan. Uiteindelijk zijn ze samen opgetrokken en dat kwam goed uit, want het pand in kwestie, het oude ziekenhuis, lag tegenover de Sociale Academie. De studenten van het JAC konden daarvan de sleutel regelen. Aan de Sociale Academie zouden de krakers zich op maandagmorgen 17 april 1978 verzamelen om het pand aan de overkant te bestormen.

Een paar dagen daarvoor deden Stan en Erik de 'voorkraak', een soort verkenning. Stan: 'We zijn door een openstaand raam, van die schuiframen, naar binnen geslopen. De buren aan de overkant hebben gelijk de politie gebeld. Maar wij zijn naar de zolder gelopen en van daaruit kon je naar beneden kijken. De politie vond niks en vertrok weer. Toen zijn we door de achteruitgang weer vertrokken en zagen we dat het gedeelte achterin nog in gebruik was.' De eigenaar van het oude ziekenhuis, de congregatie van de Broeders van Barmhartigheid, verhuurde de achterbouw aan jamfabriek Jonker Fris uit Heusden en dat bedrijf had er Turkse gastarbeiders ondergebracht. De gastarbeiders kwamen echter nooit in de voorbouw. Die stond leeg en de actie kon dus doorgaan.

Boterhammen met ui

De avond voorafgaand aan de kraakactie was Gertjan bij Stan in de Choorstraat. Stan: 'Wij hebben toen gekeken hoe de politieroutes waren voor de dag erna, als de kraak zou plaatsvinden. Ik had geen eten in huis. Het enige wat ik had, waren brood en uien. Toen hebben we brood met gebakken uien gegeten.' 'Nou...', zegt Gertjan, 'we wilden soep eten maar ik geloof dat Bart deze per ongeluk had afgegoten alsof het aardappelen waren. Wel vonden we in het vriesvak van de koelkast nog een fles Bokma.'

De volgende ochtend ging de actie van start. In het vakbondslokaal op de eerste verdieping van de Sociale Academie verzamelden zich een honderdtal jongeren. Zij waren geworven in de directe omgeving van de initiatiefnemers en wisten dat er gekraakt zou worden, maar niet om welk pand het ging. Die informatie was niet gedeeld om het uitlekken van de actie te voorkomen. Dat zich zoveel jeugd verzamelde in het pand, nog voor openingstijd, viel niet op omdat er niemand in de straat woonde behalve de zusters een eindje verderop.

'Vanuit de Sociale Academie zijn we naar de Paap toe gestormd', vertelt Gertjan. Wel met enige vertraging, want de ploeg van de NOS, die alles voor het avondjournaal zou filmen, stond vast in de file. Van de actie zijn toen veel foto's gemaakt. Heel recent zijn ook ruwe filmbeelden opgedoken, vertelt Gertjan. 'Daarop zie je bijvoorbeeld mooi het spandoek met daarop "Papenhulst bewoond", dat toen over de straat heen is gehangen. Ook zie je dat de jongeren van het JAC al portofoons hadden met van die lange antennes. Super grappig om te zien.’

Harde kern?

Op de actie kwamen zo'n honderd mensen af, veel meer dan verwacht. Na de kraak ging iedereen aan de slag met schoonmaken. ‘Op zolder lag wel een halve meter duivenstront. Dat was gigantisch', lacht Gertjan. Er was van tevoren een bewonersgroep voor de Paap geformeerd en het idee was dat 's avonds alles verder onderling werd geregeld. Het liep echter anders. 'Stan en ik waren hartstikke druk met rondsjouwen en regelen', zegt Gertjan. 'Aan het einde van de dag zouden we in een van de ziekenzalen van de Paap bij elkaar komen, waar een kleine tv met antenne stond en we om zes uur samen naar het journaal zouden kijken. Iedereen bleek toen natuurlijk al een kamer te hebben ingepikt en was met spullen gaan sjouwen. Alles was bezet behalve de twee grote ziekenzalen. Dus Stan pakte de ene en ik de andere. Dat was eigenlijk helemaal niet zo fijn, dat iedereen voor zichzelf had gezorgd.'

Toch ontstond in de Paap al snel een heel hechte bewonersgroep. Deze droeg dat hechte ook heel nadrukkelijk naar buiten toe uit, wat heeft bijgedragen aan het beeld van een 'harde kern' binnen de kraakbeweging. 'Zo werden wij bekeken van buitenaf', vertelt Gertjan. 'Gedeelteijk terecht, want we hadden wel types die "harde kern" waren, maar door hoe we ons organiseerden kwam je ook zo over. De bewonersgroep van de Paap was in vergelijking met andere panden ook heel goed georganiseerd. Wij hadden zelfs opgeschreven verboden: geen wapens, geen drank zichtbaar op straat, geen harddrugs. Keiharde regels. Er waren afspraken over schoonmaken en huur betalen. Dit alles wilden wij naar buiten toe uitdragen om het groepswonen, het delen van voorzieningen, te promoten. Bureaucraten zeiden: "daar kun je niet wonen." Maar wij lieten nadrukkelijk zien van wel. En dan heb je snel zo’n beeld. Het is heel vaak voorgekomen dat mensen van buiten op de Paap kwamen wonen en bij ons moet je dan een aantal maanden gesprekken voeren. Dan blijkt dat ze het erg mee vinden vallen. Ze kenden maar een paar mensen van het huis en na zo'n kennismaking ook de rest. "Oh, wonen hier ook kinderen? Hele gezinnen? Mensen die getrouwd zijn?" Die waren verbaasd omdat het niet paste in hun beeld van ons.’ (Lees dit verhaal voor meer details van de kraakactie. Hoe het afliep met het kraakpand lees je in dit verhaal).

'Kun je niet zorgen dat het klooster gekraakt wordt?'

Na de Paap zijn nog veel meer panden in de binnenstad gekraakt. In één week tijd hebben zo’n 150 mensen onderdak gekregen. Er kwam een beweging op gang. Gertjan: 'We waren met zoveel mensen… De kraak van de Paap was tot in den treure georganiseerd.' Maar dat gold niet voor alle acties. 'De kraak van het Baptistklooster aan de Sint-Jorisstraat, later die week, was half georganiseerd en die van de Carolusflat, kun je gerust zeggen, was niet georganiseerd.' De bewoners van de Paap hadden met de actie in het Baptistklooster niets van doen. Het Jac organiseerde deze en latere acties in de stad. Het Baptistklooster was het eerste pand, dat door de gemeente werd aangekocht en geschikt werd gemaakt voor groepswonen. 'Dit allemaal zonder slag of stoot', aldus Gertjan. De gemeente zat uiteindelijk wel met deze bewonersgroep in de maag en vond vervangende huisvesting in het Claraklooster in de Clarastraat. Gertjan: 'Daar woonde toentertijd een dierenarts. Die vergeet ik nooit meer. Die zei: "kun je niet zorgen dat het klooster gekraakt wordt? Daar zitten allemaal junks.” Die was echt bang dat zijn huis in de fik zou gaan. "Ik heb de sleutel”, zei hij, "die kun je zo krijgen.” Precies in die periode zat de gemeente dus met een hele hoop bewoners van Baptist in de maag en die zijn toen legaal in het Claraklooster terechtgekomen.'

De kraakgroep Den Bosch, hoewel al jaren actief, werd pas echt groot na de kraak van de Carolusflat. Het JAC vestigde zich in de benedenverdieping en richtte er kantoren en een filmzaal in. De hele beweging groeide veel sterker dan verwacht. 'Wel was de kraak van de Carolusflat slecht voorbereid wat de toekomst betreft, vertelt Gertjan. 'Er konden tachtig mensen in, maar binnen een aantal weken is dat helemaal uit de klauwen gelopen, omdat allerlei mensen die dakloos waren er terecht konden. In de Paap hadden wij een hele hechte bewonersgroep met afspraken, maar bij de Carolus absoluut niet. Dat was een ongeorganiseerde bende. Achteraf bezien was het een ramp, maar ook een mooi leerproces voor studenten van de Sociale Academie. Die hebben daar veel aan gehad', lacht hij. ‘Veel van die studenten moesten scripties schrijven. Nou ik weet niet hoeveel er toen wel niet is geschreven over de kraakbeweging. Ze gebruikten groepsprocessen, vergaderingen, het kraken en het werken op het JAC voor hun eigen studie. Maar goed, de Sociale Academie was in die tijd, met leerlingen die elkaar beoordeelden, totaal niet te vergelijken met nu. Het was een totaal vrijgevochten bende!’

Verharding van de strijd

Veel indruk maakte de ontruiming van een kraakpand aan het Emmaplein later dat jaar. Gertjan en Stan waren erbij met de Paapgroep, maar arriveerden aan de late kant. De Mobiele Eenheid had alles al afgezet. De krakers aan het Emmaplein wisten dat ze ontruimd zouden worden en hadden barricades gemaakt. Met deze gebeurtenis in het achterhoofd zijn toen ook de bewoners van de Paap zich gaan voorbereiden op een eventuele ontruiming. Om te kijken hoe je dat doet, reden ze met een busje naar de Groote Keijser in Amsterdam, een heel belangrijk kraakpand dat op het punt stond om ontruimd te worden. 'Boven in de goot stonden koelkasten en wasmachines klaar om naar beneden te gooien', herinnert Gertjan zich. 'Het hele pand was gebarricadeerd met bedspiralen. Er kon niemand in, maar wij wel via een contact. We kregen een rondleiding. Verschrikkelijk! Alles was vastgelast en geboord. Wij liepen daar rond als krakers, leren jassen aan, bivakmutsen op… Dat was helemaal niks.'

Het Amsterdamse voorbeeld werd door de bewoners van de Paap dan ook niet overgenomen. Eerdere maatregelen werden zelfs teruggedraaid. Al eerder hadden ze op hun zolder planken losgemaakt, daar grote spijkers ingeslagen en omgekeerd op de balken gelegd, zodat de politie niet via het dak naar binnen kon komen. Maar dat moesten ze niet hebben, bedachten ze na hun bezoek aan de hoofdstad. 'Wel hebben we toen in onze kelder een bunker gebouwd. Van de twee trapgaten naar die kelder is er toen één vol beton gestort,' zegt Gertjan. De bewoners hielden deze werkzaamheden bewust niet geheim en lekten deze ook uit. Het was deel van een duidelijke boodschap aan de gemeente: 'Jongens en meisjes, als jullie de Paap ontruimen, dan staat heel Nederland hier straks bij ons in de straat'. Ter illustratie wezen de bewoners de gemeente op de gewelddadige ontruimingen die toen in het hele land en zeker ook in Amsterdam plaatsvonden. 'Wij zorgden dat we 24 uur in onze bunker konden blijven, om vervolgens te ontsnappen via een route naar de Binnen-Dieze. Ook hadden we toen een eigen radiozender, Radio Vrij Den Bosch, die de hele stad kon bereiken. Het idee was om via die zender, vanuit de bunker, stad en land over de ontruiming te informeren en mensen op te roepen om naar Den Bosch te komen.'

Alle kraakacties in deze periode gingen een beetje gelijk op. De bewonersgroep van het Emmaplein vestigde zich na de ontruiming in een kapel van de Sint Jan en kraakte eind 1978 de voorbouw van het klooster aan de Sint Josephstraat 11a (nu het Burgemeester van de Venhuis). In de kerk van dit klooster zat toen nog de SOS Rommelmarkt. Het klooster was genomineerd om in gebruik te worden genomen door het gemeentearchief. ('Het bord van dit archief hang nog bij ons in de gang', zegt Gertjan.) Een paar dagen na de kraak kwam de gemeente langs om te vragen of de krakers wilden verhuizen naar de achterkant, gelegen aan het Redemptoristenpad. Dat kwam de gemeente beter uit. De bewonersgroep is toen daar naartoe verhuisd en heeft de achterbouw opgeknapt. Vervolgens is het pand begin jaren tachtig bijna geheel afgebrand en het archief is daar nooit naartoe verhuisd. Ondertussen zitten er in dat pand ook veel vaste bewoners...

Ludieke acties

Een van deze acties was 'Kantoorlog'. Deze vond plaats bij een leegstaand kantoorgebouw aan de Brugpoort. 'Nu is het mooi opgeknapt, met appartementen erin. Maar toen, nog voordat het Brabants Dagblad erin zat, was het een heel lelijk gebouw', zegt Gertjan. Voor de krakers was het een belangrijk voorbeeld van niet te verantwoorden leegstand. Ze sloegen alle ruiten in en schilderden ‘Kantoorlog’ op de muren. Het plan voor deze collectieve actie werd gesmeed in de T-Tuin aan de Copernicuslaan (ergen in de zestiger jaren zat de T-Tuin op de Citadel, waar nu het BHIC zit). 'Alles in één nacht. Een prachtige actie', vertelt hij. 'In tien minuten tijd stond het hele pand vol leuzen. "Noordwal energie!" was er een van (alle panden aan de Noordwal waren gekraakt en vervolgens door de gemeente van gas, water en elektriciteit afgesloten).

In 1982 onthulde de kraakgroep Den Bosch in samenwerking met de krakers van de Paap, de Rijks HBS en het Claraklooster in het Casino-park een krakersmonument: een ludieke actie tegen de ‘stadsvernieling’ waarbij het park werd toegeëigend. De actievoerders hebben het monument er met een hijskraan zelf naartoe gesjouwd. Ter gelegenheid hiervan is toen een ‘Hekelkrant’ verschenen. Op de actie kwamen zo'n honderd mensen en een bandje af en er werden stencils uitgedeeld. 'Dat deden we toen gewoon', zegt Gertjan. 'Tegenwoordig zou je er de mensen niet meer voor vinden en al heel snel vergunningsproblemen krijgen.' Jaren later heeft de gemeente het monument weggehaald, omdat er sprake zou zijn geweest van betonrot.

Ook waren er landelijk en stedelijk gecoördineerde acties. 'Amsterdamse krakers haddden bij een distributiebunker van het leger ingebroken en gigantisch veel medicijnen en weet ik wat allemaal buitgemaakt', herinnert Gertjan zich. 'Waaronder blokken roomboter, ik denk wel honderden dozen. Dit was een actie van de protestgroep Onkruit tegen de atoomoorlog en het militarisme. Maar wat doe je met die buit? Die zijn toen met een busje heel Nederland afgereden om bij elk kraakpand, ook bij ons, tien tot twintig kilo boter af te leveren. We hadden toen nog maanden lang boter.'

'Ook een leuke: V&D cadeaubonnen. De groep die deze actie bedacht, bezorgde een lading bij elk kraakpand in de stad, met de instructie deze pas op de afgesproken dag en tijd met z'n allen bij die winkel te verzilveren. Ik neem aan dat dit tegen de consumptiemaatschappij was.' 'Proletarisch winkelen', vult Stan aan. In Kleintje Muurkrant is hier toen een artikel over verschenen. Ook werden bij wijze van actie valse postzegels gedrukt. Gertjan: 'Ik heb er nog liggen. Velletjes postzegels met een afbeelding van de paus bijvoorbeeld. Die leken heel echt en werden ook verspreid. Je kon ze op een enveloppe plakken en die post kwam gewoon aan.' Hergebruik van postzegels was toen een van zijn hobby's. 'Om te testen of het werkt. Ik doe het nu nog af en toe. Op een gegeven moment zijn die postzegels helemaal zwart gestempeld', lacht hij. 'In Kleintje schrijf ik daar dan over, met plaatjes erbij, en roep ik mensen op om het ook te doen.' Weer een andere actie uit die tijd was het verspreiden van een oproep zodat mensen zich massaal zouden laten uitschrijven als katholiek.

Ook het verspreiden van valse brieven was 'in'. De avond voor de gemeenteraadsverkiezingen van woensdag 2 juni 1982 hebben Gertjan en Stan met zo'n vijftig mensen uit de kraakbeweging in bijna de hele stad een paar duizend brieven verspreid. 'In die brieven, zelf gedrukt, verklaarde het CDA zogenaamd dat zij zich zouden terugtrekken uit de verkiezingen, omdat zij het vanwege grote bedrijfssponsoringen onjuist vonden om deel te nemen. En dat, om deze beslissing kracht bij te zetten, het CDA de dag erna met een geluidswagen door de stad zou rijden om het verhaal naar buiten te brengen. Van te voren hadden wij namelijk al bedacht dat het CDA dit 'nieuws' alleen kon bestrijden, door met een geluidswagen door de stad te rijden en te roepen dat de brief vals was. En inderdaad hebben ze dat toen gedaan. Maar iedereen weet dat je zo'n geluidswagen niet kunt verstaan. Dan ga je niet eens meer luisteren. Dus het CDA kreeg toestemming om die ochtend met een geluidswagen door de stad te rijden, zoals voorspeld in onze brief. De mensen die onze brief hadden ontvangen, dachten toen: "Oja, daar komt het CDA om te vertellen dat ze niet meer meedoen met de verkiezingen!" Volgens het CDA heeft het ze drie zetels gekost. Fantastisch! Allemaal super antidemocratisch, las je later in de krant. Ik vond het allemaal super.'

Eigen ondernemingen en inkomsten

'Zulke acties kon je alleen maar doen omdat je de beschikking had over zoveel mensen', vervolgt Gertjan. 'Overal bloeiden dingen op. Je had al de SOS Rommelmarkt, met een structuur die geld opleverde. Dus die financierde weer andere initiatieven. Zo werd in de beweging geld gegenereerd. Een van de eerste dingen die we als bewonersgroep van de Paap daarmee hebben gekocht, was een elektrisch lasapparaat. Doet het nog steeds!’

In het archief van Kleintje Muurkrant werden alle aspecten van het leven binnen deze beweging verzameld. Daar ging Gertjan dan over schrijven. 'Omdat ik bij Kleintje zat kregen we alle persberichten, alle telefoontjes, informatie over elke actie. Elke stad had vroeger zijn eigen stadskrant (Breda in Aktie, de Tilburgse muurkrant, de Utrechtse en Arnhemse muurkrant, Bluf in Amsterdam... Daar hadden wij ruilabonnementen mee. Eindhoven had de Vredeswinkel als centrum. Vught had het blad Rat. Je zat zo in een knooppunt van informatie en daar had je echt een dagtaak aan.'

Op elke donderdagavond had je het Kraakkafee, tegelijk met de uitzendingen van Radio Vrij Den Bosch. Dat café ging naar ieder nieuw kraakpand toe, om nieuwe mensen bij de acties te betrekken, te zorgen dat mensen vertrouwd zouden raken met het nieuwe pand en, het liefst, er in de beginfase zouden blijven slapen. Je kon er voor heel weinig geld drinken. Maar er werd veel gedronken en zo heeft het café, net als SOS, de beweging mede gefinancierd. Iemand die een actie wilde houden kon geld aanvragen bij de SOS of het Kraakafee. Volgens Gertjan is ook heel veel geld naar andere goede doelen gegaan.

Ook was iedere donderdagavond Radio Vrij Den Bosch in de lucht. Daar werd veel naar geluisterd en ook dit was een breder fenomeen. In Nijmegen bijvoorbeeld had je Radio Rataplan. 'Er waren natuurlijk geen mobiele telefoons, dus radio was voor ons ook een actiemiddel', zegt Gertjan. 'Tijdens een actie liep je met een transistorradio aan je oor te luisteren naar de lokale zender, zodat je wist waar de rellen waren, waar de politie was. Eigenlijk was dat nog beter dan met een telefoon. Daar kun je één iemand tegelijk mee bereiken, maar met een transistorradio in principe iedereen.'

Méér dan alleen kraken

Zo groeide in Den Bosch een brede protestbeweging waaronder acties tegen kernenergie (Bossche krakers waren heel actief bij de demonstraties bij Dodewaard), de vrouwenbeweging, antimilitarisme (bezetting van de Kruithoorn, het oppakken van totaalweigeraars), acties tegen racisme en de opkomst van fascistische groepen, acties zoals tegen de installatie van Centrum Democraten in de gemeenteraad, acties vanuit de homobeweging (die had een eigen zender: de 'Flikkerradio') en de milieubeweging. Ook waren er antikatholieke acties zoals tijdens het bezoek van paus Johannes Paulus II aan Nederland, waaronder aan Den Bosch, in 1985. Gertjan: 'De gemeente én landelijke overheid deden een oproep om thuis te blijven, anders zou het veel te druk worden in de stad. Toen hebben wij met de beweging een brief gemaakt, waarin stond dat de politie de dag voorafgaand aan het bezoek in alle huizen grenzend aan de tourroute controles kwam houden en dat de bewoners hun sleutels tijdelijk bij de politie moest inleveren. De gemeente was woedend. Het gevolg van die actie was dat heel veel mensen dus thuisbleven, ook vanwege de actie vanuit de gemeente en vanuit de landelijke overheid. En toen zijn vanuit de beweging nog gruwelijk de politieverbindingen gestoord met het beroemde liedje 'Popie Jopie'. De paus in die pausmobiel reed door Den Bosch en uit de portofoons van de politie schalde dus dat lied. Later is dit in Utrecht herhaald. Maar daar werden het echt rellen. De politie werd daar flink gestoord in de uitoefening van hun taak en dat leidde tot arrestaties.'

De kleinschaligheidsbeweging was ook heel belangrijk. Deze uitte zich in initiatieven om tot een basisinkomen te komen. Drukkerij Rebel drukte affiches voor de beweging. Op een gegeven moment is deze onderneming naar de Paap gekomen. Een aantal vrouwen vatte toen het plan op om het werk als drukker loonvormend te maken. Dat werd De Doordrukster. Ook de boekhandel in de Vughterstraat (Den Duvel) was bedoeld om boeken vanuit de beweging te verspreiden en om eens te kijken of je hier een loonvormend project van kon maken. Weer anderen gingen kleding ontwerpen, anderen maakten houten kinderspeelgoed. Toon en Bertje met hun honingvullerij hoorden ook in dat wereldje thuis. Je wilde laten zien dat je je eigen middelen kon maken. Op een gegeven moment kreeg je in de stad bijvoorbeeld ook "flikkerfeesten", niet zozeer vanuit de kraakbeweging maar vanuit die culturele beweging.'

Terugblik

Gertjan: ‘We hadden een sterke beweging met al die kraakpanden. In sommige steden had je allemaal ruzies, maar dat was in Den Bosch bijna niet, omdat we zo klein zijn denk ik. Het bleef allemaal redelijk vriendschappelijk. Lasapparaten of een trap werden uitgeleend, we hielpen elkaar. Amsterdam was heel erg wijkgericht, met veel onderlinge ruzie. Nijmegen was vergeven van infiltranten, waardoor daar een enorme paranoïde sfeer heeft gehangen, jarenlang! In Den Bosch hebben wij dat zelden meegemaakt. Wel een beetje, maar dit heeft niet geleid tot problemen binnen de beweging. Veel mensen kijken met plezier op deze tijd in Den Bosch terug. Er waren wel calamiteiten en ruzie, tuurlijk, maar in het algemeen was het een hechte club. Als je iets wilde ondernemen, was het vrij makkelijk om snel mensen bij elkaar te krijgen. En we waren creatief!'

Dit verhaal is gebaseerd op een interview van de auteur met Gertjan van Beijnum en Stan Bögels in 2022.

Reageren

Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.

Deel verhalen en foto's

Bekijk ook

Protest in Brabant

Boek over de Bossche beweging

Er wordt gewerkt aan een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.