In 1979 is in Den Bosch het voormalige ziekenhuis Johan de Deo aan de Papenhulst gekraakt. Voor het pand, in de kraakbeweging beter bekend als ‘De Paap’, dreigt ontruiming. Radio Vrij Den Bosch (RVDB) gaat de lucht in om snel krakers en mede-aktievoerders te kunnen informeren en mobiliseren.
José van Vugt en Stan Bögels op pad voor Radio Vrij Den Bosch
Voortgekomen uit de kraakbeweging
De ontruiming gaat niet door maar ‘de radio’ blijft. In 1979 begint Radio Vrij Den Bosch met uitzenden. De zender ontstaat door een samenloop van omstandigheden. In de zeventiger jaren krijgt de jongerencultuur vorm en worden kraakgroepen opgericht. Het onderwijs wordt 'gedemocratiseerd' en voor grote groepen jongeren wordt het persoonlijke politiek. Een paar mensen koppelen deze maatschappelijke betrokkenheid aan persoonlijke interesse voor de techniek van elektronica. Aanvankelijk is RVDB vooral een informatiekanaal en aktieradio om in te zetten bij kraakacties. De uitzendtijden zijn onregelmatig. Een kleine groep mensen experimenteert met de techniek en met de mogelijkheden van het medium. Een van de eerste uitzendingen is een eindeloos durend verslag over hoe twee jonge mannen door de beveiliging komen bij de première van de film Help De dokter verzuipt van Toon Kortooms.
Voortgekomen uit de kraakbeweging blijkt RVDB in de loop der jaren een afspiegeling van de ontwikkelingen in die beweging. In eerste instantie is dat het slechte huisvestingsbeleid, met name voor jongeren, als het uitgangspunt voor ‘de revolutionaire strijd’. De radio geeft vooral informatie over kraakakties, ontruimingen en gemeentelijk huisvestingsbeleid. Ook wel over acties en ontruimingsrellen buiten Den Bosch. Met name met Amsterdam waren nauwe contacten. De taal tijdens de uitzendingen is onverhuld. Regelmatig gaat het over de strijd tegen de hoge heren-kliek en het kapitaal.
Geluidsfragment: Marieke van de Ven interviewt José van Vugt over Radio Vrij Den Bosch. Uitgezonden op: Radio Kras (www.radiokras.nl).
In die tijd kon het gebeuren dat je studeerde aan de Sociale Academie of de Kunstacademie. Je had een huisvestingsprobleem, zoals zoveel van je studiegenoten. Want er was te weinig betaalbare woonruimte beschikbaar. We kwamen terecht in kamertjes in huizen met een slechte staat van onderhoud en tegen woekerprijzen. De kraakbeweging bood de mogelijkheid een oplossing te vinden. RVDB was, evenals Kleintje Muurkrant, een middel om ideeën daarover uit te dragen. De reguliere media boden je geen kans.
Meewerken aan RVDB betekende onder gelijkgestemden discussiëren, je mening aanscherpen en ideologie omzetten in concrete actie. Radio maken was een ideaal middel om bij te dragen aan de politieke strijd.
In een paar jaar tijd groeide een vaste kern van acht tot tien radiomakers/technici die er veel tijd in investeerde. Vier dagdelen per week was heel normaal. Met een vaste maandagmiddag groepsvergadering waarin de voorgaande uitzending werd besproken en nieuwe programma’s werden gepland.
Thematische en technische ontwikkelingen
Al vrij snel ontstond vanuit persoonlijke betrokkenheid interesse in andere strijdonderwerpen, met eigen doelgroepen, zoals totaal(dienst)weigeraars, anti-kernenergie en vrouwenstrijd. Zo was er een verslag van de aktie “Piet moet vrij”, ten bate van een totaalweigeraar die in de gevangenis zat en die brieven naar de radio schreef. Er kwamen uitzendingen die waren verzorgd door De Stroomgroep over anti-kernenergie en er ontstond een Vrouwenradio.
Bij andere actieradio’s/vrije zenders zag je dezelfde ontwikkeling. En er werd ook samenwerking gezocht, zoals tijdens aktiekampen in Woensdrecht en Dodewaard (Radio Prikkeldraad).
In de bloeitijd van ‘De radio’, rond 1985, werd drie dagen per week uitgezonden door ongeveer 30 medewerkers. Er ontstond een Flikkerradio, Kinderradio, programma’s voor en over Bossche buurten, voor en door buitenlanders, jongeren enzovoorts.
Ook werd RVDB destijds omgedoopt tot De Vrije Zender.
Ook de techniek verbeterde en ontwikkelde zich. Er kwamen live verslagen van acties en protestdemonstraties en de radio organiseerde live uitgezonden discussieprogramma’s, onder meer over huisvestingsbeleid. In latere jaren werd live verslag gedaan van de Boulevard of Broken Dreams en Popwerk.
Er ontstond een mogelijkheid voor luisteraars om te participeren. In het Mededelingenprogramma deden zij oproepen tot acties en demonstraties, een kort verslag van gedane acties of ventileerden zij hun mening over wantoestanden. Daar konden andere luisteraars zich weer rechtstreeks telefonisch mee bemoeien.
Een vaste beller was Frans Wijnhoven, voorvechter van betere ondersteuning en betaling voor mensen in de WAO. Niemand had een idee hoeveel mensen er luisterden. Soms dacht je: 'voor wie doen we het?' Dan zei iemand: 'In elk geval Frans.'
Informatieprogramma’s gingen niet meer alleen over kraakacties of plaatselijke politieke misstanden, maar ook landelijke ontwikkelingen en wereldproblematiek kwam aan bod. Van de arbeidersstrijd bij Michelin tot de bezetting van Amelisweerd en de politieke strijd in Midden Amerika. Een speciale band werd opgebouwd met Radio Fara Bundo Martí in El Salvador. Een reeks programma’s over hun politieke strijd, infobijeenkomsten door de actiebeweging die hier werden georganiseerd met mensen van daar, opgenomen en vertaald uitgezonden, geldinzameling...
Muziek was in de beginperiode van ondergeschikt belang. Het ging om de informatie. Een plaat kon zomaar afgebroken worden voor een mededeling. Ook werd muziek draaien gebruikt om intussen een cassettebandje door te spoelen naar een volgend stuk van een interview dat je wilde laten horen.
Gaandeweg veranderde ook dat. Er ontstond meer aandacht voor de muziek zelf. Natuurlijk moest deze wel aansluiten bij de politiek-maatschappelijke, linkse opvattingen.
Het was een komen en gaan van programma’s rond allerlei muziekstromingen: Klassiek, Folk, Blues, Pop, Industrieel. Hetzelfde gold voor de zendgroepen: Radio Freak, Radio Flösz en het tot op de dag van vandaag nog bestaande Radio Banzai.
Opmerkelijk is dat één muziekprogramma vanaf 1982 steeds hetzelfde is gebleven: Consequent is donderdagavond vanaf 22.30 uur de SuperMart te beluisteren, een belangrijke gezichtsbepaler van RVDB.
In 1988 was de hoeveelheid onderwerpen waar je je druk over kon maken enorm. Maar tegelijkertijd nam ook de repressie toe. En wie kon zich gemakkelijk vrij maken om zo’n vier dagdelen per week bezig te zijn met radio maken? Welke prioriteiten moest je stellen bij het kiezen van onderwerpen?
Waar in de beginjaren een kritisch geluid bijna niet te horen was, komt dat nu in de meer gevestigde media steeds meer voor. Het blijkt voor weinig mensen nog aantrekkelijk zoveel te investeren in De radio en dan vooral in het maken van informatieve programma’s.
Op donderdag 10 maart 1988 verzorgde RVDB de afscheidsuitzending rechtstreeks vanuit De Bunker, het kraakcafé aan de Papenhulst, in het bijzijn van ongeveer 50 betrokken luisteraars en medewerkers aan deze avond. Ze keken terug op negen jaar vrije radio middels interviews en archiefopnames en namen afscheid met de laatste Supermart.
Het archief van Radio Vrij Den Bosch wordt momenteel overgebracht naar het Brabants Historisch Informatie Centrum. Daartoe behoren opnames van alle radio-uitzendingen. Deze zullen op termijn op de studiezaal van het BHIC te beluisteren zijn.
Heb jij nog levendige herinneringen aan de protesten en jeugdcultuur van de jaren '60, '70 en '80? Reageer dan hieronder, deel je herinneringen en vul deze pagina aan. Of stuur ons foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen. Klik hier voor alle contactmogelijkheden. Of mail direct naar info@bhic.nl.
Oproep!
Eind oktober 2023 gaat een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch verschijnen. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.
Ik ben op zoek naar fragmenten van tiener radio destijds ook van radio vrij Denbosch
Thijs de Leeuw
bhiczei op 3 april 2023 om 11:14
Bedankt Marieke voor het reageren. Ik geef je vraag door aan een collega, die de opname van het (audio)archief van Radio Vrij Den Bosch regelt. Wordt vervolgd...
