Ravenstein is een oud vestingstadje aan de Maas in het noordoosten van Noord-Brabant. In het oosten grensde het stadje aan de gemeente Huisseling en Neerloon, in het westen aan de gemeente Dieden, Demen en Langel. De Maas stroomde langs de gemeentegrenzen in het noorden en noordoosten.
Tot de Franse Tijd was het de hoofdstad van het Land van Ravenstein, een zelfstandige heerlijkheid die geen deel uitmaakte van de Republiek der Verenigde Nederlanden. In 1794 werd de heerlijkheid door de Fransen in bezit genomen en bij de Franse republiek ingelijfd. In 1800 werd Ravenstein door de Fransen aan de Bataafse Republiek verkocht. Na de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden werd het stadje een zelfstandige gemeente met een oppervlakte van ruim 30 ha en iets meer dan 900 inwoners.
In 1923 werd de gemeente Ravenstein groter door de toevoeging van Deursen-Dennenburg, Dieden-Demen-(Neer)Langel en Huisseling-Neerloon. In 1941 kwam Herpen (met Koolwijk en Overlangel) die combinatie verder versterken. Het gehucht Keent ten slotte, dat door een bochtafsnijding van de Maas van het Gelderse Balgoij was losgeraakt, werd in 1957 Ravensteins. Bij de opheffing van Ravenstein per 1 januari 2003 telden deze twaalf woonkernen bijna 8.500 inwoners, terwijl het gemeentelijk grondgebied 4.268 ha besloeg.
De naam
Ravenstein dankt zijn ontstaan en zijn naam aan Walraven van Valkenburg, die in de tweede helft van de veertiende eeuw heer van Herpen (het latere Land van Ravenstein) was. In 1355 kreeg hij het recht om tol te heffen aan de Maas. Dat gebeurde op een plaats waar een eilandje in de rivier lag, de latere Middelwaard. In 1360 besloot hij zijn kasteel te verplaatsen van Herpen naar de plek waar de tol geheven werd. Daar liet (Wal)Raven zijn ‘stein’ (kasteel) bouwen en zo is het stadje aan zijn naam gekomen.
Gemeentewapen
De gemeente Ravenstein heeft steeds het wapen gevoerd dat de Hoge Raad van Adel op 16 juli 1817 bevestigde: “Zijnde van zilver, beladen met een raav van sabel, staande op een steen van lazuur. Het schild gedekt met een kroon van goud en vijf fleurons van hetzelfde”. De herindelingen van 1923 en 1941 hebben daar geen verandering in gebracht.
Ontwikkeling
Bij het kasteel van Walraven ontstond een kleine nederzetting. In 1380 verleende de toenmalige heer Reinout de jonge nederzetting stadsprivileges. Spoedig daarna moet Ravenstein zijn eerste muren en poorten hebben gekregen, al was het maar vanwege de voortdurende oorlogstoestand tussen Brabant en Gelre. De vestingwerken van Ravenstein zijn door de eeuwen heen aan de tijd aangepast en in 1672 definitief door de Fransen ontmanteld. In de zeventiende eeuw moest de heer van Ravenstein een paar keer (tussen 1614-1630 en 1635-1672) een Staats garnizoen in zijn stad dulden. Om die reden werd in 1640 een hervormde kerk gebouwd. In 1672 werd de vesting voorgoed ontmanteld.
De bouw van de spoorbrug in 1874 en de opening van de spoorlijn ’s-Hertogenbosch – Nijmegen in 1881 zijn tekens van een nieuwe tijd. Er komt ook wat industrie, onder andere de leerlooierij van Suermondt en schoenfabriek RAVO. Na de Tweede Wereldoorlog gaat de vooruitgang steeds sneller, maar wordt de keerzijde ook duidelijker. De verkeersbrug in de A50 zorgt voor het verdwijnen van de twee Maasveren. De veevoedergigant De Heus, een voortzetting van het mengvoederbedrijf van de Ravensteinse familie Meulemans is goed voor werkgelegenheid, maar pleegt een aanslag op de skyline van het stadje.
Aan het eind van de twintigste eeuw werd duidelijk dat Ravenstein, ooit hoofdstad van een soeverein rijkje, niet bij machte was zijn problemen zelf op te lossen. Het structurele gebrek aan financiën leidde er toe, dat een meerderheid van de raad in november 2000 besloot de gemeente op te heffen. De raad sprak zich in februari 2001 uit vóór aansluiting bij Oss. Per 1 januari 2003 gingen Ravenstein en alle overige kernen op eigen initiatief over naar de gemeente Oss.
Monumenten
Ravenstein is rijk aan monumenten . In 1977 is de historische kern door het Rijk aangewezen als beschermd stadsgezicht. Die aanwijzing dankt Ravenstein aan het nagenoeg ongeschonden vroeg-zeventiende-eeuwse uiterlijk van de huizen. Daarnaast behoort Ravenstein, samen met Willemstad, tot de oudste steden in Brabant waar een hervormde kerk is gebouwd.
In 1735 bouwden ook de katholieken een nieuwe, barokke, kerk, de Luciakerk. Op de plek van de oude kerk werd de Latijnse school gevestigd. Deze heeft in de jaren '70 plaatsgemaakt voor het nieuwe stadskantoor, dat in uiterlijk wel veel overeenkomsten heeft met het oude gebouw.
De naam
De gemeente Ravenstein heeft steeds het wapen gevoerd dat de Hoge Raad van Adel op 16 juli 1817 bevestigde: “Zijnde van zilver, beladen met een raav van sabel, staande op een steen van lazuur. Het schild gedekt met een kroon van goud en vijf fleurons van hetzelfde”. De herindelingen van 1923 en 1941 hebben daar geen verandering in gebracht.
Ontwikkeling
De bouw van de spoorbrug in 1874 en de opening van de spoorlijn ’s-Hertogenbosch – Nijmegen in 1881 zijn tekens van een nieuwe tijd. Er komt ook wat industrie, onder andere de leerlooierij van Suermondt en schoenfabriek RAVO. Na de Tweede Wereldoorlog gaat de vooruitgang steeds sneller, maar wordt de keerzijde ook duidelijker. De verkeersbrug in de A50 zorgt voor het verdwijnen van de twee Maasveren. De veevoedergigant De Heus, een voortzetting van het mengvoederbedrijf van de Ravensteinse familie Meulemans is goed voor werkgelegenheid, maar pleegt een aanslag op de skyline van het stadje.
Ravenstein is rijk aan monumenten . In 1977 is de historische kern door het Rijk aangewezen als beschermd stadsgezicht. Die aanwijzing dankt Ravenstein aan het nagenoeg ongeschonden vroeg-zeventiende-eeuwse uiterlijk van de huizen. Daarnaast behoort Ravenstein, samen met Willemstad, tot de oudste steden in Brabant waar een hervormde kerk is gebouwd.
