Sambeek in vogelvlucht

De oudste schriftelijke vermelding van Sambeek dateert uit 1294. De naam wordt dan geschreven als Zannebeke. De gemeente Sambeek was 3.065 hectare groot. Anno 2006 telt het gebied van de voormalige gemeente (inclusief Vortum-Mullem) 2.438 inwoners en circa 40 verenigingen en organisaties: voorwaar een zeer rijk verenigingsleven.

De naam

De oudste schrijfwijze Zannebeke geeft al een beetje aan wat de betekenis van ‘Sambeek’ zou kunnen zijn. Het is een verbastering van Zandbeek. Sambeek is dus een nederzetting aan een beek die vanuit de Peel richting de Maas stroomde en daar langs de oevers zand afzette. De beek in kwestie heet tegenwoordig de Luinbeek, die vlakbij de sluizen in de Maas uitmondt. Er wordt ook wel gezegd dat Sambeek een verbastering zou zijn van Sint-Jansbeek, maar dat lijkt toch niet waarschijnlijk als je kijkt naar de oudste vermeldingen.

De namen Vortum en Mullem zijn in hun vorm al heel oud. Die twee namen zijn namelijk afgeleid van het achtervoegsel –heim, dat op zich al duidt op grote ouderdom. De naam Mullem komt in zijn Latijnse variant (Molna) al voor in een akte uit 1152. Vortum wordt als Vorthum voor het eerst genoemd in een akte van 1326. Het element –heim duidt op een kleine nederzetting. Het element ‘voort’ duidt op een doorwaadbare plaats, in dit geval op de plek waar een oude Romeinse weg de Sint-Jansbeek kruist. Het element ‘mul’ hangt hoogstwaarschijnlijk samen met het oudnederlandse woord molne voor molen. Mullem zou dan de betekenis hebben van nederzetting bij of met een molen.

Gemeentewapen

Sambeek is altijd tweeherig geweest: de ene helft behoorde tot de heer van het land van Cuijk, de ander helft tot die van Boxmeer. Dat vinden we nog steeds terug in het gemeentewapen, een combinatie van het wapen van het land van Cuijk (balken en merletten) en het oude wapen van Boxmeer (de leeuw). De schepenen van Sambeek gebruikten al in 1369 een zegel met dit wapen dat de deling tussen Cuijk en Boxmeer rechtdeed. Het schependomszegel bleef tot 1810 in gebruik. Bij de wapenverlening aan de nieuwe gemeente in 1817 werden, zoals zo vaak, de rijkskleuren (blauw en goud) toegekend. Daarom is in 1992 nog wel voorgesteld de oude kleuren van Cuijk en Boxmeer (rood en goud) voor het dorpswapen in ere te herstellen, maar daar is het niet meer van gekomen.

Oudste bewoning en bevolkingsontwikkeling

Bodemvondsten uit de prehistorie en de Romeins-Keltische tijd maken duidelijk dat zowel Sambeek als Vortum-Mullem al vanaf heel vroege tijden bewoond zijn geweest. Sambeek is zeker een bewoonde nederzetting geweest vanaf de tijd der Karolingers. In totaal zullen er echter zeker niet meer dan een paar honderd inwoners hebben gewoond tot aan het begin van de negentiende eeuw, toen Sambeek gemeente werd. In 1813 waren er 1.076 inwoners, in 1850 1.300. Het dorp was in 1900 uitgegroeid tot 1.511 inwoners. Bij de opheffing in 1942 was het bevolkingsaantal van Sambeek 2.775.

Typisch Sambeek

Bijzonder is de bijna 50 meter hoge St.-Janstoren. Het oudste deel van de toren stamt uit 1486. Hij werd voltooid in 1532. De kerk is in 1944 door de Duitsers opgeblazen. Hun plan om ook de toren met de grond gelijk te maken mislukte: de toren raakte wel zwaar beschadigd maar bleef uiteindelijk overeind.

In het zuiden van het dorp bevindt zich de waarschijnlijk oudste lindeboom van Nederland; de knoestige reus zou tussen de 500 en 1000 jaar oud moeten zijn. Met zijn omvang van bijna acht meter is hij in ieder geval de dikste. Aangezien de boom ook hol is (van ouderdom) kunnen we geen jaarringen tellen. De jaarlijkse Lindefeesten in Sambeek hebben een meer dan regionale uitstraling. De Sint-Jansfeesten eind juni zijn meer voor de eigen bevolking.

Hoewel de Metworstrennen vaak met Boxmeer geassocieerd worden, vinden ze toch echt plaats op het grondgebied van Vortum.

Bij Sambeek ligt één van de zeven stuw- en sluizencomplexen in de Maas, die rond 1928-1929 zijn gebouwd om de waterstand van deze regenrivier beter beheersbaar te maken. Vanaf het uitzichtplateau heb je mooi zicht op het stijgen en dalen van de schepen, waarvan er jaarlijks zo'n 50.000 passeren.

Tussen Sambeek en de Maas liggen twee bijzondere landschappen: de zogenaamde rivierduinen en het Maasheggenlandschap.