De pastorie is door de later gebouwde sacristie verbonden met de H. Willibrorduskerk. Kerk, sacristie en pastorie vormen als het ware een geheel, midden in het hart van Esch. De pastorie draagt kenmerken van zowel neoclassicisme en gotiek. Zowel van binnen als van buiten is ze goed bewaard gebleven. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde omdat het de ontwikkeling van zowel het katholicisme in de Meijerij toont als die van een plattelandspastorie.
Het gebouw is opgetrokken in baksteen en heeft een wolfdak, met haaks daarop tegen de rechter zijgevel een aanbouw: het voormalige koetshuis en een keuken met een zadeldak. Centraal in de voorgevel van de pastorie staat de gedeelde paneeldeur met bovenlicht met daarin een waaiervormige roedeverdeling in gietijzer. De vierpas van dit bovenlicht is ook toegepast in de vijf vensters in de architraaf. Het bovenlicht heeft, evenals de overige vensters, aan de bovenzijde afgeronde hoeken.
Glas-in-lood
De deur is toegankelijk via een hardstenen opstap. Aan beide zijden van de deur bevinden zich twee zesruits schuifvensters met nog een tweeruits bovenlicht. De vensters in de voorgevel zijn geheel voorzien van eenvoudig glas-in-lood. Tegen deze voorgevel zit een hardstenen plint. Aan de bovenzijde van zowel de voor- als de achtergevel bevindt zich een architraaf in stucwerk.
De vierpasvensters van de voorkant keren terug aan de achterzijde als rondvensters die de zolderverdieping verlichten. Op het dak, gedekt met leien in maasdekking, staat een mooie klokkenstoel met klokje. Bij de restauratie van de kerk in 1994 werd de totaal versleten klokkenstoel, door vrijwilligers grondig gerestaureerd.
In 1871 schrijft pastoor Van Riel namens het parochieel kerkbestuur van Esch een brief aan bisschop Zwijsen. Daarin bevindt zich een tekening en begroting voor de bouw van een nieuwe pastorie aan de Dorpsstraat in Esch. De bisschop laat er geen gras over groeien en geeft binnen tien dagen zijn toestemming. Wel stelt hij voor om de bouwkosten te drukken door in plaats van een leiendak een pannendak te nemen. Dit zou de bouwkosten met fl. 500,- kunnen verminderen. Hoe een en ander precies verlopen is in die tijd valt niet meer te achterhalen, maar gezien de huidige dakbedekking is het advies van de bisschop niet opgevolgd.
Bouwpastoor
In het Registrum Memoriale parochiae van 1852 lezen we dat de pastorie op 13 maart 1873 in gebruik wordt genomen. Pastoor Wilhelmus van Riel gaat zelf als eerste de pastorie bewonen. Na hem volgt Alphons Sprengers en in 1911 de “bouwpastoor” Henricus van Duren. Hij bouwt de nieuwe kerk die in 1927 gereed komt. Na 29 jaar pastoraat legt hij zijn taak neer. Stephanus Hackfoordt volgt hem op en na zijn plotseling overlijden op 4 september 1953 neemt tot 1959 pastoor Henricus Hens de zielzorg over. Hij geeft de sleutel door aan pastoor Harrie Beex. In 1964 wordt Antonius Ketelaars als pastoor geïnstalleerd . Hij blijft tot 1983 werkzaam en wordt opgevolgd door de Witte Pater Jos Planken.
Wanneer Norbert Smulders zijn taak in 1987 overneemt blijkt de Essche parochiekerk in een miserabele toestand te verkeren. Pastoor Smulders is de grote stimulator geweest van het project “Werk aan de kerk”. Mede door zijn toedoen brengt de bevolking van Esch fl.45.000 bij elkaar voor de restauratie van de kerk. Norbert Smulders is de laatste pastoor die de pastorie bewoond heeft. Op 1 juli 1998 vertrekt hij naar Vught en gaat met emeritaat. Kapelaan D. Donders woont in 1998 en 1999 op de pastorie. Na zijn vertrek wordt de pastorie grondig gerestaureerd en per 1 juni 2000 wordt het pand bewoont door diaken P. Broeders met zijn gezin.
Wanneer P. Broeders een functie aanvaardt bij het bisdom verhuist hij naar Boxtel en wordt zijn plaats in 2008 ingenomen door Jos Verbraeken. Deze was naast priester voor Esch ook werkzaam bij het officialaat van het Bisdom Den Bosch. Hij wordt in 2013 benoemd als pastoor van Laarbeek en daarna wordt de pastorie een korte tijd verhuurd door het bisdom. Het parochiebestuur besluit hierna om het gebouw te verhuren aan R. van Basten Batenburg en Z. van Bouwdijk Bastiaanse die het in 2017 weer verlaten. Organisatie Camelot Antikraak zorgt er daarna voor dat het pand bewoond wordt. In 2019 wordt de pastorie gekocht door Hilde van Schijndel en Rob van Heuvel. Zij bewonen samen met hun zoon Ries dit prachtig pand.
Standbeeld als cadeau
Voor de pastorie staat een H. Hartbeeld. Het zilveren jubileum van pastoor Van Duren in 1936 was de aanleiding voor de oprichting van het standbeeld in de voortuin van de pastorie. Hij kreeg, bij deze gelegenheid, het beeld cadeau van de Essche gemeenschap. Het beeld werd in de dertiger jaren vervaardigd door Henri Petit, een Tilburgse beeldhouwer. In de loop der jaren raakte het beeld beschadigd maar door een gift van een parochiaan kon het gerestaureerd worden. Op zondag 5 november 2001 werd, in het bijzijn van het gilde Sint Willebrordusgilde en de kleinzoon van Henri Petit, het beeld ingezegend door pastoor Richard Niessen en diaken Peter Broeders.
Bron:
Ineke Platel, Nieuwe toekomst voor St. Willibrorduskerk Esch, 1994
Archief van de R.K. Willibrorduskerk Esch: Briefwisseling tussen de parochie en het bisdom
Persoonlijk archief: N. van de Langenberg-Scheepers
Bijgewerkt door N. v.d. Langenbergberg-Scheepers, februari 2020
Foto, Joachim van den Heuvel
