Te laat ontdekt berkenhaarwater

De berk wordt voor veel doeleinden gebruikt en is voor mij daardoor de interessantste boom. Tussen de vorst en het verschijnen van de bladeren is de opgaande sapstroom zicht- en meetbaar. Proeven bewezen dat de stroom aan de noordzijde hoger was en tijdens de vorstperioden normaal doorgaat. Voor kinderen is de ruis hoorbaar door hun oor op de stam te leggen, maar zelfs met een stethoscoop geldt dat niet meer voor mij.

De opstijgende sapstroom is aantoonbaar. Op 5 maart 2011 had ik in Uden een druk van 2,5 atmosfeer en binnen 20 minuten een 0,5 literflesje met berkenwater gevuld. Het tappen van de sapstroom, voor de meesten onbekend, wil ik aan iedereen in de natuur tonen en zelfs laten proeven. De verkregen druk is vergelijkbaar met de maximale druk op de CV-ketel, of voor autobezitters met bandendruk.

De smaak van berkenwater is vergelijkbaar met kraanwater, in de koelkast beperkt houdbaar. Aan Berkenhaarwater is alcohol toegevoegd. Voor de textielgroep van het Eindhoven Museum verzamelde ik bladeren van de Betula Utilis, dit blad geeft bij het wolverven een gele kleur.

Berkenwater heeft een laag suikergehalte en is geschikt om wijn van te maken. Bij een experiment wilde ik het indikken zoals in Canada gebeurt met sap van de suikeresdoorn. Verhit op een houtvuur, laat het water verdampen en hou suikersiroop over. Het proces is moeilijk regelbaar en het sap raakte regelmatig aan de kook, waarmee ook de suiker verdween.

In ons achterhoofd zijn het allemaal experimenten. De verkregen suikers, fructosen, zijn geen dikmakers, koekfabrieken voegen bijvoorbeeld deze berkensuikers toe.

Vroeger werd een takje van de berkenboom geknipt en het vaste gedeelte in een flesje gestoken. De opgehangen flacon vulde zich druppelsgewijs. Men leest dat de sapstroom verband heeft met de periode van de stijgende maan.

Van de papierberk, de naam zegt het al, werden in de Middeleeuwen (liefdes)briefjes op berkenbast verstuurd. In Novgorod zijn daarvan oude voorbeelden gevonden. Bij een workshop liet ik kladblokjes maken uit de verzamelde voorraad. Vanwege de aanwezige teer wordt het papier gebruikt bij het vuurmaken en met een droge distillatie is teer te winnen. Jaren geleden zond Omroep Brabant een filmpje van mijn experiment uit en daarin werd ik berkenmelker - een nieuw woord - genoemd, waarna ik een vraag kreeg van Man bijt Hond, doch ik werk aan serieuze onderwerpen.

Afgelopen zaterdag viel ik letterlijk ‘met m’n kònt in de bòter’: na tussenkomst van IVN Asten en met medewerking van Staatsbosbeheer, Nationaal Park De Groote Peel kreeg ik toestemming om de sapdruk van berkenbomen te meten en het sap te tappen. Terwijl ik metingen uitvoerde, werden overheersende en overtollige berkenbomen verwijderd door jeugd- en oudere IVN’ers. Passerende wandelaars liet ik de 1 atmosfeer hoge sapstroom letterlijk en figuurlijk ’proeven’.