Van Uden is voor het eerst sprake rond 1200. Uden bestond toen uit een aantal rond de kern verspreid liggende kernen, die geleidelijk een eenheid zijn gaan vormen.
De omgeving van de voormalige Pius X-kerk, een kerk in de Bitswijk die uit de vóór-Frankische tijd dateerde; een Frankische nederzetting in de buurt van het driehoekige marktveld; de omgeving van het Birgittinissenklooster en het Moleneind.
In 1339 verleende Jan van Valkenburg aan Uden een dorpsreglement (dat toen "keur" werd genoemd), het oudste dorpsreglement dat we van Uden kennen.
Uden kent als afzonderlijke kernen nog Volkel (landelijk bekend vanwege de vliegbasis) en Odiliapeel.
De naam
De oudste vermelding van Uden die wij kennen is in de persoonsnaam Ricolt van Uthen uit 1190. Geleerde naamkundigen hebben de suggestie gedaan dat dit Uthen afgeleid kan zijn van het germaanse woord uthwo dat ochtengloren of morgenwei zou betekenen.
Gemeentewapen
Het Udense gemeentewapen is eigenlijk een verminkte versie van het wapen van Kleef. Uden kwam in 1396 in handen van de hertog van Kleef. De schepenbank gebruikte tot die tijd een zegel (waarvan de oudste afdruk die we kennen, dateert uit 1331), waarop een eikenboom is afgebeeld, waaraan twee schilden hangen. Op deze schilden staan de wapens van de oudste heren uit het geslacht Van Herpen en dat van hun opvolgers uit het geslacht Van Valkenburg. Deze laatste familie kwam in 1328 in bezit van de heerlijkheid.
Op alle zegels van na 1396 komt het wapen van Kleef voor. Het 17e of 18e-eeuwse dorpszegel met het Kleefse wapen heeft in 1817 tot voorbeeld gediend voor het huidige gemeentewapen. Dat is echter niet in de oorspronkelijke Kleefse kleuren, zilver op een ondergrond van "keel" (dat is rood in de heraldiek), maar in de rijkskleuren blauw en goud verleend. Dat was de gebruikelijke manier van doen als de burgemeester geen kleuren had aangegeven bij de aanvraag.
Middelen van bestaan
Het dorp heeft van oudsher een centrumfunctie gehad. De Sint Petruskerk was het godsdienstige centrum voor heel de omgeving, rond het marktveld was het tweede, economische, centrum. Daar kwam de weekmarkt tot bloei, die zich tot op de dag van vandaag wist te handhaven. Op de markt, die geheel in dienst stond van landbouw en veeteelt, verkochten de boeren hun vee en landbouwartikelen. Pas in de 18e eeuw veranderde het aanzien van de weekmarkt. De particuliere boterproductie werd grootschaliger en men breidde de regionale markt uit met een boterwaag.
Na de Tweede Wereldoorlog zijn de ontwikkelingen spectaculair. In ruim 25 jaar onderging Uden een complete gedaanteverwisseling, van arme agrarische gemeenschap tot welvarende industriegemeente. De belangrijkste aanzet hiertoe vormde het gegeven dat Uden in 1951 werd aangewezen als kerngemeente. De industrialisatie nam een hoge vlucht, mede door aanleg van een goed industriepark.
Een belangrijke injectie voor de ontwikkeling van Uden was de komst van Vliegbasis Volkel, waar nu drie F-16 squadrons zijn gestationeerd.
Bevolkingsontwikkeling
In 1827 kwam het inwoneraantal Uden voor het eerst boven 5.000. Het duurde vervolgens tot 1945 voordat A. van der Rijdt als 10.000ste inwoner kon worden verwelkomd.
De volgende verdubbeling had maar twintig jaar nodig: in 1965 was J. Wouters de 20.000ste inwoner. Nog geen twaalf jaar later waren al weer 10.000 inwoners bij: in 1976 was D. van Leur de 30.000ste inwoner. Daarna voltrok de groei zich in een matiger tempo: Furkun Yesiltas werd op 5 juli 2001 de 40.000ste inwoner van Uden. Op 19 juili 2012 werd de 41.000ste inwoner ingeschreven. Op 1 juli 2021 telde de gemeente 42.361 inwoners, waarvan ongeveer 37.000 in de kern Uden.
Gastvrij
Uden staat van oudsher te boek als een gastvrije plaats. Meerdere malen fungeerde het als toevluchtsoord. Aangezien het Land van Ravenstein en dus ook Uden, buiten Staats-Brabant lag, had het dorp geen last van het verbod op de uitoefening van de katholieke godsdienst, dat na 1648 in het Generaliteitsgebied van kracht werd. Deze godsdienstvrijheid was al de reden geweest voor de Kruisheren om na de inname van 's-Hertogenbosch (1629) hun heil in Uden te zoeken (in 1638). Ook de zusters Birgittinessen kwamen in 1713 om die reden naar Uden.
Maar het was niet alleen godsdienstvrijheid: de hedendaagse benaming van het bedrijventerrein Vluchtoord herinnert aan de periode van de eerste wereldoorlog, toen enkele duizenden Belgen in Uden hun toevlucht zochten voor het oorlogsgeweld.
Groen
Ondanks de snelle industriële ontwikkeling heeft Uden zijn groene karakter weten te behouden. In de bosgebieden van Bedaf, Slabroek en Odiliapeel is het heerlijk vertoeven in de vrije natuur. Voor fietsers en wandelaars is er volop ruimte en paardenliefhebbers vinden er speciale ruiterpaden. Ten noorden van Uden ligt het natuurpark De Maashorst, een fraai en rustig natuurgebied met vierduizend hectares bos, heide, en cultuurgrond, afgewisseld met stuifduinen, beekdalen en vennen.
Cultuur
Ook in cultureel opzicht doet Uden van zich spreken. Theater Markant, ontworpen door de architect Herman Hertzberger, zet jaarlijks een uiterst gevarieerd programma op de planken.
Van landelijke betekenis is het Museum voor Religieuze Kunst. Dit museum werd in 1974 geopend. Het is gehuisvest in de Birgittinessenabdij Maria Refugie. Deze abdij is het meest monumentale gebouw in de gemeente. Het museum verzamelt kerkelijke kunst van Zuid-Nederland uit verleden en heden.
Heel bekend was de Collectie Uden. Het is een verzameling hedendaagse kunst die een goed beeld geeft van de belangrijkste ontwikkelingen in de eigentijdse kunst in de provincie Noord-Brabant. Men kon deze collectie bekijken in de Pronkkamer, die inmiddels wegens bezuinigingen is gesloten.
De collectie wacht in depot betere tijden af. De wereldberoemde schilder Piet Mondriaan leefde en werkte in het jaar 1904 in de Udense Sint Janstraat. Tijdens zijn verblijf legde hij onder meer Udense boerderijen op het doek vast.
Herindeling
Al eerder waren er herindelingsplannen voor de gemeente Uden, maar die haalden het geen van alle. In 2015 kwam er een plan om de gemeenten Bernheze, Landerd en Uden samen te voegen. Maar Bernheze haakte af en in 2018 besloten de gemeenteraden van Uden en Landerd tot een vrijwillige samenvoeging. Bij het parlement werd door inwoners van Schaijk en Reek nog gelobbyd om die dorpen bij Oss te voegen en Zeeland bij Uden, maar uiteindelijk vormen heel Landerd en Uden de gemeente Maashorst per 1 januari 2022.
Deze pagina is bijgewerkt op 3 januari 2022
